Биһиги 1964 сыл сайыныгар Бүлүү куоратыгар көрсүбүппүт. Аҕыс кылааһы бүтэрбит 16-17 саастаах олоп-чолоп дьон этибит. Петров Пана отой да 15 саастааҕа. Күһүн үөрэх аһыллыытыгар саамыланан, үс кууруска хайдан үөрэнэр буоллубут. Биһиги «в» кууруска 31 оҕо этибит, түөрт сыл устата чыыскаланан 17 буолан бутэрбиппит.
Училище үөрэтэр коллектива бииртэн биир үчүгэй, чулуу педагогтартан турара: дириэктэрбит М.С. Иванов – Багдарыын Сүлбэ, К.С.Чиряев, Н.П.Жирков, Т.И. уонна В.А. Александровтар, В.И.Санников, М.В.Золотарева, Р.Д.Попов, Т.И.Болурова, Т.Н.Прокопьева, В.М.Шадрин, М.М.Михайлов уонна да атыттар. Бары да олус чаҕылхай, талааннаах дьон этэ. Михаил Спиридонович үөрэтэр-иитэр да, техническай үлэһиттэрин да олус болҕомтолоохтук, кичэйэн, талан ылар быһыылааҕа. Ол курдук хас биирдии учуутал туспа суоллаах-иистээх, буочардаах буолаллара. Музыкаҕа уһуйааччылар бары үрдүк таһымнаах профессионаллар: Е.Д.Олбутцева, В.И.Санников, В.Д.Каратаев уо.д.а. Физкультураҕа Саха сирин биллиилээх спортсменнара А.Г. Тобохов, Д.Г.Максимов үөрэппиттэрэ.
Итинник үтүө дьоҥҥо иитиллэн, куурус 17 оҕото бары Саха сиригэр үөрэх сайдыытыгар боччум кылааты киллэрбит эбиппит.
Уон киһи — ССРС, РФ, СӨ Үөрэҕириитин туйгуннара, биир киһи — РФ үтүөлээх учуутала, түөрт киһи — учууталлар учууталлара. Аҕыс киһи үөрэҕирии бочуоттаах бэтэрээнэ, үс киһи «Саха-Азия оҕолоро» фонда стипендиата, онтон да үгүс чиэс-бочуот, хайҕал бэлиэлэринэн өр сыллаах иитэр-үөрэтэр үлэбит бэлиэтэммит эбит. Бэс ыйын 25 күнүгэр училищены бүтэрбиппит 50 сылыгар мустан, көрсүһэн аастыбыт. Биһиги курс олус иллээх-эйэлээх, бэйэ-бэйэбитигэр истиҥ сыһыаннаах этибит. Ол сыһыаммыт 50 сыл устата уларыйбата. Ѳрүү ким ханна, хайдах олорорун, үлэлиирин билсэ, истиһэ сылдьыбыппыт. Истиҥник кэпсэтэн, эдэркээн сааспытын ахтан-санаһан, үйэ аҥаардаах олорон ааспыт олохпутун анааран көрдүбүт.
Бииргэ үөрэммит оҕолорум бука бары ситиһиилээх, айымньылаах үлэлэринэн дьон-сэргэ биһирэбилин ылан, саха ыччатын үөрэхтээһиҥҥэ сүҥкэн кылааты киллэрбиттэриттэн киэн тутта санаатым. Саамай бас-көс туттар киһибит, лидербыт Семен Степанович Иванов Хатас ыччатын авиамоделизм курдук оччотооҕу Саха сиригэр саҥа сайдан эрэр спорт көрүҥэр эрчийбитэ. Оҕолоро Арассыыйа таһымыгар тиийэ күрэхтэһэллэрэ. Υөрэппит уолаттара Семен Степановиһы «папабыт диир этибит» дэһэллэр. Бу — учууталга саамай үрдүк наҕараада. Сеня СѲ Үөрэҕириитин туйгуна, «Саха-Азия оҕолоро» пуонда стипендиата.
Училище бастыҥ спортсменката Тоня Баттахова, Антонина Петровна Баягантаева, СѲ Үөрэҕириитин туйгуна, Сорос аатынан пуонда стипендиата. 1991 с. үлэҕэ киирбит национальнай оскуола концепциятын бырагыраамаларын суруйсубут, олоххо киллэрсибит сүҥкэн үтүөлээх. Кини уонна кэргэнэ С.В.Баягантаев үлэлиир кэмнэригэр Дьабыыл оскуолата экспериментальнай орто оскуола буолбута. «Уран Уус» кыһа баазатыгар Саха сиригэр эрэ буолбакка, Арассыыйаҕа, аан дойдуга киэҥ сэҥээриини ылбыт элбэх сэминээрдэр, көрсүһүүлэр, сүбэ мунньахтар, конференциялар ыытыллыбыттара.
Училище күөрэгэйэ Вера Слепцова тымныы киинэ — Ѳймөкөөн улууһун бочуоттаах олохтооҕо, СѲ Үөрэҕириитин туйгуна. Улууһугар киэҥник биллэр, убааастанар уопсасытбанньык, уран тарбахтаах норуот маастара.
Хамсыыр хара хаастарынан элбэх кыыс сүрэҕин долгуппут Чурапчы икки бэртээхэй уолаттара үөрэммиттэрэ. Васильев Николай Романович — Коля, романтик, поэт, өй хаата киһи этэ. Биһиги уолаттарбыт бары да талыллыбыт курдук олус бэрээдэктээх, интеллигентнэй этилэр, сайаҕастара, аламаҕайдара, кыыска харыстабыллаах, үтүө сыһыаннаахтара. Ол иһин да кууруспут олус доҕордуу, биир сомоҕо буолта буолуо. Коля — I Тоҕус нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, «Гражданскай килбиэн» бэлиэ хаһаайына. Сүүрбэттэн тахса сыл ырыа, муусука учууталынан үлэлээн, Саха эстрадатын «сулустарын» Алексей Егоровы, Аскалон Павловы, Степан, Павел Семеновтары, Платон Еремеевы, Василий Еремеевы ырыа кэрэ эйгэтигэр таһаарбыт өҥөлөөх.
Дэгиттэр спортсмен, сэмэй, кэрэ уол Матвеев Петр Кононович — РФ Үөрэҕириитин туйгуна, Уус Алдан улууһун Байаҕантай нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо. Тандаҕа «Дьиэрэй» эр дьон ансаамбылларын тэрийсибитэ. Ѳр кэмҥэ Тандатааҕы историко-революционнай мусуой дириэктэринэн үлэлээбитэ.
Кэрэ куоластаах ырыаһыт, үҥкүүһүт, спортсмен Женя — Евгений Романович Алексеев, РФ үтүөлээх учуутала, Хорула нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо. Υөрэммит кыһатыгар 45 сыл устата психолог идэтинэн ситиһиилээхтик үлэлии сылдьар.
Саамай эдэрбит, ол быһыытынан билигин барыбыт туһугар сүүрэр-көтөр, кыһаллар, сүрүннүүр тутаах киһибит, историческай наука кандидата, СѲ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Петров Пантелеймон Пантелеймонович – Хардыы. Хомоҕой тыллаах-өстөөх, үчүгэй суруйааччы буолуох киһи, талаанын сайыннарбата. Элбэҕи үлэлээтэ, ситистэ. Наукаҕа биллэр суолу-ииһи хаалларда, билигин да үлэлии, айа-тута сылдьар.
Эмиэ биир бөлүһүөктүү өйдөөх, олоххо тус, ураты көрүүлэрдээх Роза Антонова — Николаева Розалия Семеновна, Кутана нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо. Биэс кинигэ ааптара, күөх экраан, хаһыат, араадьыйа үлэһиттэрэ Гея Буртахова, Лилия Барбасытова, Анивера Акимова уо.д.а. учууталлара.
Саҥарара, туттара-хаптара барыта нарын-намчы, үҥкүүһүт, гимнастка Кэбээйи кэрэ кыыһа Зина Семенова — Зинаида Афанасьевна Павлова, РФ Үөрэҕириитин туйгуна, Кэбээйи улууһун бочуоттаах олохтооҕо. 40 сыл устата талан ылбыт идэтинэн айымньылаахтык үлэлээн, улууһун олохтоохторугар дириҥ ытыктабылынан туһанар.
Ити курдук 17 оҕо бары учуутал идэтинэн үтүө суобастаахтык, таһаарыылаахтык үлэлээбит эбиппит. Уопсай педагогическай ыстааспыт быһа холоон 570 сылга тэҥнэспит. Ити кэм устатыгар төһөлөөх саха ыччатын үөрэх-билии суолугар киллэрдибит, олох үөрүйэхтэригэр үөрэттибит.
Ѳр сыллаах үлэбитигэр бииргэ үөрэммит үтүө доҕотторбут сылаас сыһыаннара, истиҥ өйөбүллэрэ көмө-тирэх буолбута. Υйэ аҥаардаах доҕордуу сыһыаммыт туһунан Коля Васильев олус бэркэ суруйбут:
Доҕотторбор
Көҥүл былыт буоланнар
Сыллар устан ааспыттар.
Умнуллубат сарыаллар –
Доҕотторбут барахсаттар.
Саллар сааһым тухары
Ким да сатаан солбуйбата.
Умнуллубат сулустарым –
Доҕотторум барахсаттар.
Сүрэхпэр миэстэ булаҥҥыт
Атыттарга биэрбэтигит.
Кэрэ дьоннор, үтүө дьоннор —
Доҕотторум барахсаттар.
Оҕо сааһым кынаттара,
Эдэр сааһым эрэллэрэ,
Орто сааһым олуктара
Доҕотторум барахсаттар.
Дьоллоох киһи буоламмын
Эһигини булбуппун.
Ханнаҕытый, суохтуур дьонум –
Доҕотторум барахсаттар?
Доҕотторум барахсаттар…
Көрсүһүүгэ биһиги кэккэбититтэн туораабыт умнуллубат, кэрэ доҕотторбутун ахтан-санаан аастыбыт. Ол — Иванов Семен Степанович, Семенова (Алексеева) Июлия Алексеевна, Матвеев Петр Кононович, Голикова (Яковлева) Любовь Ивановна. Кууруспут кийииттэригэр Людмила Константиновна Ивановаҕа, Елизавета Ивановна Матвееваҕа истиҥ махтал тылларын эппиппит, уолаттарбытыгар холоонноох доҕор, олохторун ымыыта, дьоло буолан өр сылга олорбуттарыгар, ааттарын ааттатар кэнчээри ыччаты төрөтөн, иитэн, үтүө дьон оҥорбуттарыгар.
50 сыллаах үбүлүөйбүтүгэр анаан Пантелеймон Пантелеймонович Петров кинигэ хомуйан таһаарда. Олус табыллыбыт, иһирэх тыллаах-өстөөх бэртээхэй кинигэ. Наһаа астынныбыт, үөрдүбүт. Олорбут олохпут, үлэбит-хамнаспыт сурукка тиһиллэн, кинигэҕэ бэчээттэнэн үйэтийдэ.
Кинигэбит ыччакка анаммыт кэс тылынан түмүктэнэр: «Сахабыт сирин таптааҥ, кининэн киэн туттуҥ, төрөөбүт тылгытын өрө тутуҥ, үтүө үгэстэрин тутуһуҥ, өбүгэ алгыһын ытыктааҥ, кэс тылын ылыныҥ! Чэгиэн-чэбдик, чөл олохтонон дьолгутун үлэнэн уһаныҥ!» Биһиги олорбут олохпут суолтата, ис хоһооно бу тылларга түмүллэ сылдьар.
Евдокия Гаврильевна Николаева,
СӨ Үөрэҕириитин бочуоттаах бэтэрээнэ.