Ньурба саамай кытыы, халыҥ тыа быыһыгар ойдом сытар нэһилиэгэр, Хорулаҕа 100 сааһын ааспыт, сэрии сут дьылларын туораабыт, икки тус-туһунан үйэ олоҕун билбит 60-тан тахса сиэннээх Мария Николаева олорор.
edersaas.ru
Манна үрэх баһа буолан, биир да баан филиала, эгэ банкомат да суох, аптека эмиэ көстүбэт. Икки-үс маҕаһыын электроннай терминалынан үлэлиир, уу харчыга наадыйдахтарына, дьон хас да чаас айаннаан Маарга, Мархаҕа киирэн усталлар. Ону да суол баар түгэнигэр. Күүстээх ардах түстэ да аттынааҕы маардар туоланнар, суол быстан, хаайтарыы буолар, кэлии-барыы тохтуур. Нэһилиэккэ соҕотох быраастара уоппускаҕа бардаҕына эмтиир, көрөр-истэр киһилэрэ суох. Улахан ыксал тирээтэҕинэ, бөртөлүөтүнэн санрейсы ыҥыртараллар, кыра ыарыыны бэйэлэрэ эмтэнэллэр.
Халыҥ тыа быыһыгар
Хорулаҕа тула өттүҥ — халыҥ тыа, киҥкиниир үрдүк мэҥэ халлаан, айыллыбытынан ыраас айылҕа уонна дьоҕус нэһилиэк. Суотабай сибээс быстар мөлтөх, интэриниэт хаппат, МТС олох да суох.
Олохтоохтор төһө даҕаны киин сиртэн тэйиччи олордоллор, бэрт сэргэх, ис киирбэх дьон, ыалдьыты ытыс үрдүгэр түһэрэн көрсөр, баардарынан-суохтарынан маанылыыр үтүө үгэстээхтэр. Мин саамай сөхпүтүм, эдэр ыччат дойдутугар эргиллэн кэлэр, кийииттэри, күтүөттэри илин эҥээртэн, Бүлүүттэн, Үөһээ Бүлүүттэн аҕалан олохсуталлар эбит. «Бу дойду бадараана киһини бэйэтигэр тардар күүстээх, манна кэлбит киһи хаалар», — диэн быһаараллар.
Ол иһин даҕаны буолуо, киинтэн тэйиччи сытар үрэх баһыгар араас тургутугу туораан, кытаанахтан кытаанахтара, доруобайтан доруобайдара хаалаллар.
Улахан сиэнэ 58-ын туолла
Мария Львовна Николаева тэлгэһэтигэр киирбиппит, хос-хос сиэннэрэ таһырдьа оонньуу сылдьаллар. Кини 1914 с. Анабы сиэбит диэн сиргэ төрөөбүт, 7 бииргэ төрөөбүттэриттэн Дуунньа эрэ хаалбыт, Кэптэнигэ Уус Алдаҥҥа олорор. Ийэлээх аҕата олохтон эрдэ туораабыттар. Мария 14 саастааҕар күн күбэй ийэтин сүтэрбит. Аҕата 70-тыгар тиийбит.
Кини сэттэ кырбас оҕону соҕотоҕун атахтарыгар туруортаабыт. Кэргэнэ Дьөгүөр Тобонов холкуоска от-мас тиэйиитигэр сылдьыбыт, 42 сааһыгар олохтон туораабыт. Билигин улахан кыыһа 85 -тэн таҕыста.
Мария Львовна ол кэмнээҕи дьахталлар курдук ыанньыксыттаабыт уонна оҕо саадыгар кыһын түөрт оһоҕу тигинэччи оттон, түүн үөл маһы манаан, 25 оҕону көрөн нээнньэнэн үлэлээбит. Сарсыарда алтаҕа туран, ынахтарын ыан, оҕолоругар хааһы буһаран, чэйин өрөн аһаталыыр эбит. Ону субу баардыы, бэҕэһээҥҥитин курдук саныыр, бэрт чобуо куолаһынан кэпсиир.
Дьиэ иһигэр кини туһа киһитэ, иһит сууйар, миин, торуой буһарар, кулгааҕа, хараҕа мөлтөөн, дьон сирэйин омоонун араарбат, куоластарыттан эрэ билэр. Улаханнык доргуччу саҥардахха истэр. Куртаҕа мөлтөөн, оҕо курдук олох кыраны аһыыр. Былыр уурбат табахсыт бэйэтэ табаҕын бырахпыта үйэ аҥаарыттан ордубут. «Аһары кырдьар куһаҕан эбит. 60-тан тахса сиэннээх, хос-хос сиэннээх буоламмын, кинилэр соргулара тардан баччааҥҥа диэри кэллэҕим. Саамай улахан сиэним 58-аах, «, — диэн этэр. Матрена Егоровна диэн 68 -таах түөрт оҕолоох иккис кыыһыгар олорор.
Дьиэ бэлэхтээтилэр
Быйыл улуус баһылыга Алексей Иннокентьев 104 саастаах аарыма кырдьаҕаска Ньурбаҕа биир хостоох толору хааччыллыылаах дьиэ биэрбит, онон махтала муҥура суох. «Бэйэм да олорботоҕум иһин, сиэннэрим өйдүү-саныы, махтана сылдьыахтара», — диэн ис иһиттэн мичээрдиир.
«Сэрии сылларыгар сороҕор балык көстүбэккэ, аҥаардас хаар уутун оргутан иһэр этибит. Биирдэ хас да күн аһаабатах буолан, хороччу улаатан эрэр бырааппын кытта куйуурдуу киирдибит, илиим былаат курдук, хантан сэниэ кэлиэй. Күөл хаарын нэһиилэ күрдьэн, ойбон аллардыбыт. Өлүө суох ыйаахпытыгар, баҕар балык кэлиэ диэн. Биһиги дьолбутугар, Байанайбыт толору собо бэрсэн тыыннаах хаалбыппыт, — диэн уруккутун саныыр.
Онон, төһө даҕаны алмаас бырамыысыланнаһыттан Ньурба айылҕата айгыраабыт диэтэллэр, Сахабыт сиригэр тарбахха баттанар уһун үйэлээх дьонтон биирдэстэрэ, 100 сааһын уҥуордаабыт аарыма кырдьаҕас манна баар.
Марианна Тыртыкова, «Саха сирэ», edersaas.ru