Арктика күнүн чэрчитинэн, ааспыт нэдиэлэҕэ элбэх дьаһал тэрилиннэ. Ол туһунан биһиги сайпыт балачча сырдатта.
edersaas.ru
Кулун тутар 21 күнүгэр аҕыйах ахсааннаах хотугу төрүт олохтоох омуктар VII сийиэстэрэ ыытылынна. Сүрүн иһитиннэриини төрүт олохтоох хотугу омуктар ассоциацияларын бэрэсидьиэнэ, дьокутаат Андрей Кривошапкин оҥордо.
— Ассоциация төрүт олохтоох хотугу омуктар бырааптарын уонна интэриэстэрин көмүскээһиҥҥэ, социальнай уонна экономическай кыһалҕалары быһаарыыга, тулалыыр эйгэни харыстааһыҥҥа өрөспүүбүлүкэ салалтатын, Ил Түмэни, министиэристибэлэри уонна биэдэмистибэлэри кытары бииргэ үлэлиир, — диэтэ Андрей Васильевич итиэннэ Ил Дархан Егор Борисовка болҕомтотун уурарын иһин махталын биллэрдэ.
Егор Афанасьевич көҕүлээһининэн, 2013 с. төрүт олохтоох хотугу омуктар бырааптарыгар боломуочунай института, 2014 с. хотугу омуктар тыйаатырдара, Ил Түмэҥҥэ анал кэмитиэт тэриллибиттэрин, 2020 с. диэри сайдыы кэлим бырагыраамата ылыллыбытын бэлиэтээтэ. Ассоциация үлэтин биир ситиһиитинэн хотугу омуктар холбоһуктарын түмүү эбит. Ааспыт өттүгэр үс этническэй ассоциация эрэ баар буоллаҕына, билигин алта хотугу омук (эбээн, эбэҥки, чукча, юкагир, долган уонна Русскай Устье нууччаларын) ассоциациялара тэриллибит, Ыччат сэбиэтэ баар буолбут. Үгэс буолбут төрүт салааларга ассоциация Аҕа ууһун общиналарын сойуустарын, Табаһыттар ассоциацияларын кытары бииргэ үлэлиир. 2017 с. ылыллыбыт таба иитиитин өйөөһүн методикатыгар ассоциация этиилэрэ учуоттаммыт. Ити эрээри, быһаарыыны эрэйэр боппуруос билигин да элбэх. Ол курдук, бултааһын, балыктааһын төрүт дьарык буоларын быһыытынан, хотугу омуктарга бултуур, балыктыыр сир босхо сыһыарылларын, утарынан сииргэ балыктыыр көҥүллэнэрин үрдүнэн, бүрүкүрээттэр киһини барытын “борохоньуор” оҥорбуттар. Онон бу боппуруоска үлэ салгыы ыытыллара эрэйиллэр эбит. Андрей Васильевич салгыы оскуолаларга төрүт тылы үөрэтии хаачыстыбатын тупсарарга эттэ, үөрэх кинигэтин кэмпилиэгин таһаарыы тардыллыбытын сэмэлээтэ. Хотугу омуктар фольклордарын хранилищетын тэрийэргэ, граннары олохтуурга этии киллэрдэ.
Сийиэскэ Сибиир уонна Уһук Илин хотугу төрүт олохтоох омуктарын ассоциацияларын бэрэсидьиэнэ, Госдуума дьокутаата Григорий Ледков, национальностар дьыалаларыгар федеральнай агентство начальнига Абдулгамид Булатов итиэннэ өрөспүүбүлүкэ Ил Дархана Егор Борисов кыттыыны ылбыттара бу дьоһун сугулаан суолтатын күүһүрдэн биэрдэ.
— Хоту дойду олохтоохторун бастатан туран, үлэни-хамнаһы тэрийэр база сайдыбата долгутар, — диэтэ Егор Афанасьевич итиэннэ балыктааһыҥҥа, табаны иитиигэ ураты болҕомтону уурар наадатын бэлиэтээтэ, бырабыыталыстыбаҕа быһаччы сорудахтары биэрдэ.
Каадырдары сүтэрэн эрэбит диэн, хаһаайыстыбаннай үлэни сэргэ ыччаты үлэҕэ көҕүлүүр, экономика үгэс буолбут салааларыгар үөрэтэр наадатын ыйда. Үөрэх уонна наука министиэристибэтэ аны кэм ирдэбилигэр сөп түбэһэр пособиелары оҥороругар сорудахтаата, үрдүк үөрэххэ үөрэнэр хотугу омуктар ыччаттарыгар хос истипиэндийэ бэриллиитин сөргүтэргэ, бырабыыталыстыба онуоха анаан үбү көрөрүгэр соруйда. Хотугу омуктар тылларын, култуураларын үөрэтиини күүһүрдэр инниттэн Национальнай оскуолалары чинчийэр научнай институту өрөспүүбүлүкэ бас билиитигэр ылар туһунан боппуруоһу быһаарарга дьаһайда.
Ил Дархан экология уонна сиртэн хостонор баайы туһаҕа таһаарааччылары кытары бииргэ үлэлээһин боппуруостарын тумнубата. Сир баайын хостуур хампаанньаларга экология өттүгэр туруоруллар ирдэбиллэргэ аҕыйах ахсааннаах хотугу төрүт олохтоох омуктар ассоциацияларын этиитэ учуоттанарын эттэ.
— Өрөспүүбүлүкэ сирин-уотун үс гыммыт биирэ, ол эбэтэр 1 мөл. кв. км. сир, ураты харыстанар территория иһигэр киирдэ. Аҕыйах ахсааннаах хотугу төрүт олохтоох омуктар сирдэрин үгүс өттө бу территорияларга баарынан эһиги көхтөөх позициялаах буоларгыт ирдэнэр, — диэтэ.
Салгыы ассоциация үлэни-хамнаһын кэҥэтэригэр, Дьокуускайынан эрэ муҥурдамматыгар баҕарда. Кэнники сылларга Арктикаҕа интэриэс улаатан иһэринэн, өрөспүүбүлүкэ арктическай территориялар сайдыыларын федерация уонна Аан дойду таһымынан көрөргө этэрин, хотугу эргимтэҕэ сытар аҕыс хотугу улууһу эмиэ Арктика зонатыгар киллэрэри туруорсарын, Тиксиигэ муора пуордун сөргүтэр, хотугу муора суолун сайыннарар туһунан кэпсэтии ыытылларын иһитиннэрдэ.
Раиса СИБИРЯКОВА, “Саха сирэ”, edersaas.ru