Дойду президенин остуолугар элбэх оҕолоох ыаллары өйүүр туһунан сокуон барыла уурулунна. Онно аҕыйах оҕолоохторго нолуогу олохтуур туһунан этиллэр.
Ангелина Васильева, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
“Элбэх оҕолоох ыаллар статустарын туһунан” федеральнай сокуон концепциятын барыла Демография, миграция уонна регионнары сайыннарыы институтун дириэктэрэ Юрий Крупнов көҕүлээһининэн оҥоһуллубут. Манна оҕону иитиини үлэ ыстааһыгар ааҕар, босхо учаастак биэрэр туһунан, о.д.а. этиллэр.
Элбэх оҕолоох дьиэ кэргэттэри үс көрүҥҥэ: кыамматтарга, сэниэ ыалларга уонна баайдарга араардахха, кинилэргэ көмөнү оҥорор чопчуланыа этэ диэн этэллэр. “Элбэх оҕолоох дьиэ кэргэн” диэн өйдөбүлү маннык быһаараллар – “үстэн элбэх оҕолоох (кыралара 18 сааһын туола илик буолуохтаах), толору дьиэ кэргэн (кэргэнэ өлбүт буоллаҕына, ааҕыллар)” диэн. Оччотугар манна аҥаардас төрөппүттэр хапсыбаттар эбит…
3-4 оҕолоохторго ый аайы 25 тыһ. солк., 5-7 оҕолоохторго – 45 тыһ. солк., аҕыстан элбэх оҕолоохторго 100 тыһ. солк. биэрэргэ диэн этии киллэрэллэр. Ону тэҥэ, ордук туохха наадыйалларынан (музыкальнай инструмент, турпутевка, спортивнай куруһуокка абонемент, о.д.а.) биэриэхтэрэ үһү.
Сокуон барылын оҥорооччулар кэскиллээх демография куораттарын тутарга уонна элбэх оҕолоохтору онно олохсутарга этии киллэрэллэр. Ыал онно олохсуйартан аккаастанар буоллаҕына, төрдүс уонна онтон кэлэр оҕо ахсын ипотекаларын кирэдьиититтэн 20-лии бырыһыаны көҕүрэтэллэр.
Кириисис кэмигэр бу төһө кыаллара эбитэ буолла? Олоххо киирэрэ буоллар, элбэх оҕолоохторго ботуччу көмө буолуох эбит.
Оттон биир-икки оҕолоохторго нолуок киллэриэхтэрэ үһү. Кээмэйэ биллэ илик. Доруобуйа туругунан кыайан оҕоломмот буоллахтарына, “бырастыы гыналлар”.
Арассыыйаҕа билигин 1,5 мөлүйүөн ыал элбэх оҕолоох (ити 6,5%). Ол эрээри кинилэр дойдуга оҕо ахсаанын 20%-нын ылаллар. Бу иннинэ Дмитрий Медведев регионнарга элбэх оҕолоох ыаллары өйүүргэ, төлөбүрү үрдэтэргэ соруйбута.
Ил Дархан Егор Борисов муус устар бүтэһигэр икки ыйаахха илии баттаабыта. Онно элбэх оҕолоох, кыаммат ыалларга көмө уонна Дьоруой Ийэлэр статустарын туһунан этиллибитэ. Ол туһунан сиһилии суруйан турабыт.
“Холостуойдар нолуоктара”
Сэбиэскэй Сойууска “Холостуойдарга, аҥаардас төрөппүттэргэ уонна аҕыйах оҕолоох дьиэ кэргэттэргэ нолуок” диэн баар этэ. 1941 сыллаахха ССРС Үрдүкү Сэбиэтин ыйааҕынан олоххо киирбитэ. Ол чэрчитинэн, оҕото суох, холостуой 20-50 саастаах эр дьон уонна 20-45 саастаах дьахталлар хамнастарыттан 6%-ны судаарыстыбаҕа туттараллара.
1949 сылтан тыа сирин олохтоохторугар нолуоктара өссө үрдээбитэ. Оҕото суохтар сылга 150 солкуобайы, биир оҕолоохтор — 50 солкуобайы, икки оҕолоохтор – 25 солкуобайы төлүүллэрэ. Доруобуйаларын туругунан сатаан оҕоломмот уонна оҕолоро сэрии кэмигэр өлбүт дьон бу нолуоктан босхолоноллоро. Оттон оҕолоро кыраларыгар өлбүт дьон нолуогу толору төлүүллэрэ. Устудьуоннар 25 саастарыгар диэри, Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойдарыгар, байыаннай сулууспалаахтарга, “Слава” уордьан 3 истиэпэнин кавалердарыгар, уо.д.а. чэпчэтиилэр бааллара.
Бу дьон оҕолоннохторуна, нолуоктан босхолоноллоро. 80-с сылларга сыбаайба кэнниттэн биир сыл иһигэр оҕолоннохторуна, нолуок төлөөбөт буолбуттара.
Нолуок 1992 с. ССРС үрэллибитигэр суох буолбута.
Кымньыы ордук дуу, бирээнньик дуу?
ГосДуума дьокутааттара бу боппуруоһу кэмиттэн кэмигэр көтөҕөллөрө да, өйөбүлү ылбатахтара. РПЦ үлэһитэ, протоиерей Дмитрий Смирнов “холостуойдар нолуоктарын” таһынан, арахсар уонна кэргэннэммэккэ эрэ оҕолонор дьону ыстарааптыыр туһунан этии киллэрэ сылдьыбыта.
Дьиҥинэн, билигин оҕоҕо нолуоктан көҕүрэтии (налоговый вычет) систиэмэтэ баар. Ол эбэтэр, оҕолоох дьон ый аайы нолуоктарыттан көҕүрэтэр (кыччатар) кыахтаахтар. Оттон оҕото суохтар подоходнай нолуоктарын (хамнас 13%-нын) толору төлүүллэр. Бу, мин санаабар, сөптөөх ньыма.
“Кымньыы уонна бирээнньик” ньымата диэн баар. “Бирээнньиги”, ол аата эбии харчыны, төлөбүрү биэрэн, төрөөһүнү элбэтиэххэ сөп. Оттон “кымньыы” диэн – төттөрүтүн, харчынан накаастааһын, дохуоту көҕүрэтии буолар. Бу төһө сөптөөҕө буолла? “Кымньыылаан”, ыстарааптаан, төрөөһүнү элбэтиэхтэрэ дуо? Киһи быраабын күөмчүлээһин буолбатах дуо?
Нолуоктан эрэ куттанан, элбэх оҕону төрөтөн баран, арай, сатаан иитэр кыаҕа суох буоллун? Иитэр кыахтаах буоларыгар эбии төлөбүрү, чэпчэтиилэри, сөптөөх усулуобуйаны оҥорбут быдан ордук буоллаҕа.
Оттон эһиги туох дии саныыгыт?
Ангелина Васильева, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru
Манна даҕатан эттэххэ
Атын дойдуларга маннык нолуок баар дуо?
Былыргы Римҥэ б.э. 351 с. иннинэ баар буола сылдьыбыта биллэр.
1909 с. Болгарияҕа киирбитэ.
1926 с. Бенито Муссолини Италияҕа холостуойдар нолуоктарын киллэрбитэ.