“Мин Сахам сирэ XXI үйэҕэ” Үтүө дьыала хамсааһын чэрчитинэн тыа сиригэр спорт, култуура эбийиэктэрэ, элбэх функциялаах кииннэр, эдэр исписэлиистэргэ толору хааччыллыылаах дьиэлэр тутуллаллар.
edersaas.ru
Кэбээйи улууһа бу хамсааһынтан туора турбат. Кэнники кэккэ сылларга Кэбээйигэ уонна Мукучуга спортивнай саалалар, Куокуйга, Мастаахха итиэннэ Сиэгэн Күөлгэ уһуйааннар дьиэлэрэ тутуллан үлэҕэ киирбиттэр. Улуус кэскиллээх былаанын быһыытынан, 2023 сылга диэри Сайылык, Арыылаах, Сииттэ уһуйааннара, Лүксүгүҥҥэ оскуола-саад дьиэтэ тутуллуохтаахтар.
Үтүө дьыала хамсааһын чэрчитинэн тутуллубут Куокуй уһуйаана “Ача” оҕону сайыннарар киин диэн ааттаах. Манна сэбиэдиссэй Мария Полятинская салалтатынан уһуйаан үлэһиттэрэ, иитээччилэр Светлана Лоботова, үрдүк категориялаах иитээччи Раиса Игнатьева, музыкальнай салайааччы Сардана Полятинская, иитээччи көмөлөһөөччүтэ Ульяна Тимофеева уонна минньигэс аһынан күндүлүүр асчыт Анна Гуляева уо.д.а. оскуолаҕа киириэн иннинэ саастаах кырачааннары иитии-үөрэтии араас ньымаларын тутан иитэллэр, оскуолаҕа киирэргэ бэлэмнииллэр.
— “Сахарегионмонтаж” диэн хампаанньа уһуйааммытын икки сыл устата тутан үлэҕэ киллэрбитэ. Матырыйаалын барытын Дьокуускайтан таспыта. Уһуйаан үлэһиттэрэ олохтоох дьаһалтаны кытары уопсастыбаннай хамыыһыйаны тэрийэн, тутуу саҕалыаҕыттан бүтүөр диэри хонтуруолласпыппыт, бөҕү хомуйууга, сууйарга-соторго элбэх субуотунньугу тэрийбиппит. Үлэтигэр эппиэтинэстээх хампаанньа түбэһэн, уһуйааммыт тутуута хаачыстыбалаахтык уонна балааннаах кэмигэр бүппүтэ. Аны туран, биэс сыл мэктиэлээх буолан, туох эмит итэҕэһи-быһаҕаһы булан, биллэрдэрбит эрэ кэлэн оҥорон биэрэр дуогабардаахтар. Ол эрээри, билиҥҥитэ туох да ситэтэ суоҕу була иликпит. Барыта этэҥҥэ, барыта үлэлиир, — диэн Мария Семеновна кэритэ сылдьан көрдөрөр.
Уһуйаан дьиэтэ тааһынан тутуллубут, толору хааччыллыылаах, сырдык, ыраас. Бөлөхтөрүнэн киэҥ-куоҥ хостор, туалеттар, душ, ас буһарар туспа куукуна… Дьэ чахчы даҕаны үлэлииргэ-хамсыырга сөптөөх усулуобуйа барыта тэриллибит. Мария Семеновна бэйэтэ Ньурбаттан төрүттээх. Педагогическай институту бүтэрэн, Дьокуускайга Национальнай оскуолалар институттарыгар информатизация салаатыгар үлэлии сылдьан, Куокуй биир чулуу уолугар кэргэн тахсан, дьылҕатын батыһан манна кэлбит. Идэтинэн үлэ суох буолан, бастаан утаа дьиэтигэр олорбут. Уолдьах ол кэмҥэ улуустааҕы үөрэх управлениета Куокуй уһуйаанын сэбиэдиссэйин дуоһунаһыгар куонкурус биллэрбит. Онуоха Мария Семеновна, национальнай оскуолалар институттарыгар үлэлээбит уопутугар олоҕуран, оскуола иннинээҕи саастаах оҕолору дэгиттэр сайыннарар киин бырайыагын оҥорон көмүскээбит. Ону үөрэх управлениета уонна олохтоохтор биһирээбиттэр итиэннэ элбэх былааннаах, киэҥ көрүүлээх эдэр учууталы сэбиэдиссэй оҥорбуттар.
Саҥа сэбиэдиссэй тылтан дьыалаҕа киирэн, бырайыагын олоххо киллэрэр үлэтигэр ылсыбытынан барбыт. Онон хас биирдии иитээччи бэйэтэ эмиэ бырайыак оҥостубут итиэннэ кэллэктиибинэн оҕону саастарынан арааран сайыннарарга тирэх буолар матырыйааллары, көрдөрөн үөрэтэр тэриллэри сороҕун соҕурууттан сакаастаан, сороҕун Үөрэх министиэристибэтиттэн ылбыттар. Онон, уһуйааҥҥа хас биирдии хос, ону ааһа муннук барыта оҕону иитэргэ-үөртэргэ үлэлиир. Анал дьоҕус хопполоох кумах оҕо моторикатын сайыннарарга дэгиттэр көмөлөөх. Сытыйбат, киртийбэт уонна илиигэ сыстыбат, муостаҕа тохтубат, араас уотунан сырдыыр, пластелин курдук кинетическай кумаҕы кырачааннар олус сөбүлээбиттэр. Мэктиэтигэр чааһы чааһынан олорон, араас фигуралары оҥороллор, дьиэни-уоту, ону ааһан бүтүн куораттары тутан дьэндэтэллэр.
Тулалыыр эйгэни билиһиннэрэр тыыннаах муннукка оҕолор дьиэ кымырдаҕастарын (оннук эмиэ баар эбит) кэтээн көрөллөр, аһаталлар-сиэтэллэр. Быйыл хомяк ылыах буолаллар. Түннүк сэҥийэтигэр биир иһиккэ буор, иккискэ муох сытарын көрөн ыйыталаспытым, сибэкки сиэмэтэ ханна ордук үчүгэйдик тылларын билээри оҥорбут уопуттара буолан таҕыста. Оҕолор үүнээйи кып-кыракый сиэмэттэн тылларын туһунан истэн бараннар, ону көрүөхтэрин баҕаралларын эппиттэр, онуоха иитээччи биир сиэмэни ылан сииктээх муохха, биир сиэмэни буорга баттаабыт. Ити курдук иитээччилэр тулалыыр эйгэттэн кэрэхсэбиллээҕи уонна уратыны булан ылан, иитээччилэр интэриэстэрин көбүтэн, кинилэр билэр-көрөр баҕаларын салайан, сайдар эйгэлэрин кэҥэтэн биэрэн иһэр эбиттэр.
Уһуйааҥҥа 1,5 саастаах кырачааннартан саҕалаан, 40 оҕо сылдьар. Кинилэр сөбүлээбит дьарыктарыгар сылдьалларын туһугар, саастарынан хааччахтааһын диэн суох. Онон, кыра бөлөх иитиллээччитэ убайын батыһан, улахан бөлөххө төһө баҕарар сылдьар эбит.
“Ача” өссө биир уратынан инновационнай үлэҕэ ылсыбыта буолар. Ол курдук, уһуйаан салалтата быйыл олохтоох орто оскуоланы кытары бииргэ кыттыһан “Куокуйдааҕы ситимнээх үөрэх комплекса” диэн бырайыагы оҥорон уонна ону ситиһиилээхтик көмүскээн, өрөспүүбүлүкэ таһымнаах эксперименниир былаһаакка буолбут!
Раиса Сибирякова, “Саха сирэ”, edersaas.ru
Хаартыскаҕа Виктор Эверстов (Дабаан) түһэриилэрэ.