Көмүс күһүн күөрэйэ көтөн кэллэ, оҕуруот үүнүүтүн хомуйан, кыһыҥҥыга хаһаанар түбүк үүннэ. Ньурба улууһун Антоновкатын олохтооҕо Агафья Афанасьевна Тарасова маннык сүбэлиир.
Сибиэһэйдии хаһааныы
Моркуобу, сүбүөкүлэни
* Моркуобу, сүбүөкүлэни сууйбакка ыраастаан, куурдан, мокоруон хааларыгар уган, салгын киирбэт гына ыга сабан, умуһахха хороччу уурабыт. Дириҥ, сөрүүн сиргэ бэс ыҋыгар диэри сибиэһэй турар.
* Үчүгэйдик куурдан баран моркуобу дьоҕус куулга кутан кирээдэҕэ сытыаран көмөн кэбистэххэ, сир тоҥуор диэри туох да буолбат, сибиэһэй сытар. Тэпилииссэ кирээдэтигэр көмүөххэ эмиэ сөп.
Оҕурсууну
* Кыра гына кырбаан, кураанах таҥаска ууран уутун оботторобут уонна салапаан бакыаттарга кутан баран мас арыытын таммалатаат, морозильникка угабыт. Маннык ньыманан укуруобу, луугу, ханнык баҕарар оҕуруот аһын хаһааныллар.
* Тэҥ кээмэйдээх бүтүн оҕурсуулары икки-үс лиитэрэлээх бааҥкаҕа туруору уурталаан, бааҥка ортотугар чүмэчи уматабыт. Чүмэчи салгын баарын тухары умайар, салгына бүттэҕинэ умуллар. Ону сөрүүн сиргэ ууруҥ.
Күөх туманы
Укуруобу, петрушканы уо.д.а. үүнээйилэри сууйбакка харайар ордук. Буорун тэбээн куурдабыт уонна ыраас бааҥкаларга угуталаан, салгын киирбэтин курдук хаппахтыыбыт.
Хатаран
Биир тэҥ кээмэйдээх моркуоп төрдүн (көҕөрөр өттүн) быһан, ыраастаан, сууйан-сотон баран, оргуйа турар ууга 15-25 мүнүүтэ буһарабыт. Сойбутун кэннэ синньигэс гына бысталаан, сиитэҕэ ууран хатарабыт.
Буһаран
Сүбүөкүлэни фольгаҕа биир-биир суулаан баран, духуопкаҕа буһарабыт. Сымнаабытын кэннэ таһааран фольгалыын тоҥоробут. Ууга буһарыллыбыт сүбүөкүлэ битэмиинэ суралан хаалар, онон бу ньыма быдан ордук.
Тоҥорон
* Оҕурсууну салаакка куордук кырбаан, бакыаттарга биир хоһунан угуталаан морозилкаҕа тоҥоробут, кыһын таһырдьа таһаарабыт. Туттар саҕана киллэрээт, дуршлакка оргуйбут тымныы уунан сайҕыыбыт.
* Сүбүөкүлэни, сүбүөкүлэ сэбирдэҕин уонна моркуобу сууйан—сотон баран, бытархай гына кырбаан, кыратык тууһаан булкуйабыт. Кыратык сытыара түһэбит уонна буорсуйаларынан бакыаттарга кутан тоҥоробут. Кыһын мииҥҥэ кутабыт.
Түргэн кэнсиэрбэлэр
Хаппыыста
* Икки хачаан хаппыыстаны синньигэс гына кырбыыбыт. Икки бөдөҥ моркуобу түөркэлиибит, тууһуубут, булкуйабыт уонна үс лиитэрэлээх бааҥкаҕа угабыт. Үрдүгэр маринадын кутабыт, сөрүүн сиргэ уурабыт. Үс хонугунан сиэнэр.
Маринад: 3,5 ыстакаан ууга икки остолобуой ньуоска тууһу, биир остолобуой ньуоска саахары, үс лавровай сэбирдэҕи, биэрэс горогун, аҕыс устуука гвоздиканы кутан оргутабыт, биир остолобуой ньуоска 9 %-наах уксууһу кутабыт.
* Биир хачаан хаппыыстаны түөрт муннуктуу быһыылаан кырбыыбыт, биир улахан моркуобу уонна биир орто сүбүөкүлэни түөркэлээбит. Итиэннэ көстүрүүлэҕэ холбуу булкуйабыт, үрдүгэр итии маринады кутабыт. Сарсыныгар сиэнэр.
Маринад: Биир лиитэрэ ууга 0,5 ыстакаан мас арыытын, 0,5 ыстакаан саахары, икки улахан ньуоска тууһу, 0,5 ыстакаан 9 %-наах уксууһу, уон өлүүскэ чочунааҕы кутан оргутабыт.
Моркуоп
Сонос гына төгүрүктүү быһыллыбыт моркуобу көстүрүүлэҕэ кутан оргуйбут ууга 5 мүнүүтэ сытыарабыт. Эрдэ бэлэмнээбит бааҥкабытыгар биэс дыргыл сыттаах гороҕу, икки гвоздиканы, биир лавровай сэбирдэҕи, биир өлүү чочунааҕы кутан баран, ол үрдүгэр моркуоппутун угабыт, итии маринады кутан хаппахтыыбыт.
Маринад: Биир лиитэрэ ууга биирдии остолобуой ньуоска тууһы, саахары оргутуллар, икки остолобуой ньуоска 9 %-наах уксууһу кутуллар.
Помидор
Икки лиитэрэлээх бааҥкаҕа помидордары кытары алта устуука биэрэс гороҕун, биирдии лавровай сэбирдэҕи, петрушканы, укуруоп дьөрбөтүн, төгүрүктүү быһыллыбыт минньигэс Болгария биэрэһин, чочунааҕы уонна икки гвоздиканы угабыт уонна итии маринады кутан, хаппахтыыбыт. Помидору наһаа буспуту буолбакка, орто кытарбыты ылабыт, аллара өттүнэн түөрт сиринэн дьөлөбүт, оччоҕуна илдьирийбэт, хайа барбат.
Маринад: биир лиитэрэ ууга 1,5 десертнэй ньуоска тууһу, икки десертнэй ньуоска саахары оргутуллар.
Оҕурсуу
Үс киилэ устатынан эбэтэр төгүрүктүү быһыллыбыт оҕурсууга түөрт остолобуой ньуоска тууһу, биэс остолобуой ньуоска саахары, икки лавровай сэбирдэҕи, биэрэһи, кырбаммыт чочунааҕы, биир кыра ньуоска укуруоп сиэмэтин, ыстакааны кыайбат мас арыытын, 9 %-наах уксууһу булкуйан, чаас аҥаара сытыарабыт. Симэһинин биэрбитин кэннэ бааҥкаларга кутан хаппахтыыбыт. Сүүрбэ мүнүүтэ туруора түһэн баран, таас аҥаара ууга ууран, сүүрбэччэ мүнүүтэ оргутабыт.
Кыһыҥҥы борщ
* Биир орто хачаан хаппыыстаны синньигэс гына кырбаан, нэлэгэр тааска кутан туустаан, сымнаан, симэһинэ тахсыар диэри уонча мүнүүтэ кэриҥэ ныһыйыллар. Чаас аҥаара сытыара түһүллэр, онтон бөдөҥ гына түөркэлэммит моркуобу, сүбүөкүлэни холбуу булкуйуллар уонна бакыаттарга буорсуйанан кутуталаан тоҥоруллар. Кыһын ириэрэн, ыһаарылаан, борщка эбиллэр.
* Кырбаммыт икки киилэ хаппыыстаны, түөркэлэммит биирдии киилэ сүбүөкүлэни, моркуобу, киилэ аҥаара луугу булкуйабыт, туустуубут. Улахан көстүрүүлэҕэ ыстакаан аҥаара мас арыытын кутан баран, онно сүөкүүбүт уонна булкуйа-булкуйа, орто уокка буһарабыт. Хара горох, лавровай сэбирдэх эбэбит. Биир остолобуой ньуоска 9 %-наах уксууһу кутабыт. Сойбутун кэннэ бакыаттарга кутан, тоҥоробут.
Өйдөөҥ: Уксууһу маринады оһохтон таһаарбыт кэннэ кутабыт, бааҥканы ыга хаппахтаан, умса ууран, таҥаһынан сабабыт, сарсыныгар сөрүүн сиргэ уурабыт.
Тыыкыба мармелада
Ыраастаммыт тыыкыбаны кыра лоскуйдарынан кырбанар, төһө тыыбыка (грамм, киилэ) баар да, соччо саахары кутуллар. Биир чаас туруоруллар, оччоҕуна симэһинин таһааран, уутуйар. Ону булкуйа-булкуйа орто уокка оргутуллар, уута бүтэн дьэҥкир буолбутун кэннэ, противеҥҥа кумааҕы тэлгээн, тарҕата кутуллар. Духуопкаҕа мөлтөх уокка 1,5 чаас туруоран хатара түһүллэр уонна үрдүгэр саахары таммалатан баран кэмпиэт хоруопкатыгар угуталаан ууруллар.
Отону харайыы
Дьааһыктаах отону ампаарга, болкуоҥҥа уурдахха, улахан тымныы түһүөр диэри уута сүүрэн хаалар. Оттон морозилкаҕа угар үчүгэй эрээри, онно миэстэни ыларынан табыгаһа суох.
Ити иһин отонунан сироп оҥорон, үс лиитэрэлээх бааҥкаларга, кыратык лимон кислотатын эбэн уурдахха, төһө баҕарар уһуннук турар. Ыл да барыанньалаа, муорстаа.
Тэллэй, тэллэй барахсан!
Тоҥорон хаһааныы
Ыраастаммыт тэллэйдэри бакыаттарга биирдии эрээтинэн уган, салгынын таһааран баран тоҥоруллар. Тэллэй илдьирийбэт уонна түргэнник ирэр буолан, бу ньыма табыгастаах, оттон буһаран тоҥоруу олус түбүктээх. Ньоҕор балыгы (тугунуогу) маннык харайар ордук.
Тэллэйинэн голубцы
Тэллэйи луугу кытары ыһаарылыыбыт, туустуубут, чочунаахтыыбыт. Сойутабыт. Хаппыыста сэбирдэҕин итии ууга уган сымнатан баран, онно тэллэйи ууран эрийэбит, өссө кыратык ирииһи эбиэххэ сөп. Минньигэстик аһааҥ!
Сэбирдэх – сылааһынан угуттуур
Оҕуруоту «эстэххэ», эһиилги үүнүүнү саныыр куолу. Кирээдэни дириҥ соҕустук хаһан баран, хатыҥ сэбирдэҕин халыҥнык кутан көмүллэр. Аны саас сэбирдэх сытыйан, хара буорга кубулуйуо, онон үүнээйи силиһэ сылааска сытан өлгөм үүнүүнү биэриэ.
Раиса Сибирякова, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru.