Үс саастааҕар Саха сирин олохтоохторун куттарын туппут, ыллаан чаҕаарар көрбөт кыысчаан улаатан, аны улахан куонкурустар кыайыылаахтарынан буолла. Кини ситиһиилэрэ – өссө да иннигэр… Өрөспүүбүлүкэтээҕи анал (коррекционнай) орто оскуола-интэринээт 6-с кылааһын үөрэнээччитэ Айыллаана Степанова — бүгүн “Саха сирин айдарыылаах оҕолоро” бырайыак дьоруойа.
edersaas.ru
…Хос иһин музыка тыаһа толорор. Иккитин эрэ ааспыт, чачархай баттахтаах, “мыс” курдук кыракый кыысчаан араҕас эрэһиинэ мээчигин туппутунан, ороҥҥо олорон эрэ, ырыа истэр. Кыысчаан хараҕын симэн, уоһун чорбото-чорбото киҥинэйэн, тэҥҥэ ыллаһан ылар. Билбэт тылларын үөрэтэр курдук. Ити курдук чаас аҥара ааһар. Магнитофон лиэнтэтэ бүтэн, ырыа тохтоон хаалар.
— Ийээ! Бүттэ дии, холбоорууй! – диэн кыыс чобуо баҕайытык, хатан куолаһынан чоргуйа түһэр.
Ийэтэ кэлэн, кассетаны эргитэн, уларытан биэрэр.
— Айыллааноо!
— Ооо! – кыыс бэлэм үлүгэрдик, улахан баҕайытык чаҕаарар.
— Сылайбатыҥ дуо? Киэһэ буолла дии, кыратык сынньана түс эрэ. Утуйдубут бары…
— Суох, суох, өссө истэ түһүөм! Аны Лэгэнтэйи холбоо…
Хос иһин эмиэ сахалыы ырыа намыын дорҕоонноро толороллор. Атын хоско ийэлээх эдьиийэ ботугураһан кэпсэтэллэр:
— Сарсыардаттан киэһээҥҥэ диэри холботторор. Ити улааттаҕына эмиэ түүннэри музыка истэрэ буолуо дуо? Иэдэтэр буоллаҕа дии оччоҕо…
— Сөбүлүүр буоллаҕына, иһиттин ээ. Тулуйар буоллахпыт, хайыахпытый…
х х х
Ити курдук түүннэри-күнүстэри ырыа истэр Айыллаана бэрт сотору кэминэн саха эстрадатын ырыаһыттарын ааҕа билэр, тэҥҥэ ыллаһар буолан хаалбыта. 500-чэкэ кэриэтэ ырыаны билэр уонна ыллыыр этэ. Бэйэтэ сөбүлүүр ырыаһыттардааҕа. Ол ырыаһыттарын кытары кэлин биир сыанаҕа тахсан, тэҥҥэ ыллаһыам диэн санаабыта буолуо дуо? “Ай, ыллаа” диэн аат биэрбиттэрэ оруоллаах буолбутун ким сэрэйиэ баарай?
Аан бастаан Өҥөлдьө кулуубун сыанатыгар үс саастааҕар тахсыбыта. Үчүгэйкээн тэлээркэй былааччыйалаах, уп-улахан баанчыктаах, лыах курдук сиэдэрэйдик симэммит, быыкайкаан кыысчааны сиэтэн киллэрэн, улахан баҕайы микрофону туттаран кэбиспиттэрэ. Билэр музыката тыаһаабытыгар, чуор куолаһынан ыллаан барбыта. Быыһыгар саҥаран, кэпсэтэн да ылара. Көрөөччүлэр олус сөбүлээн, ытыстарын тыаһын харыстаабатахтара.
Айыллаана микрофону наһаа сөбүлээбитэ. Саҥар да саҥар буолбута. Аны былдьаан ылыахтара диэбиттии, өрүһүспүттүү иккис ырыатын ыллаан барбыта. Түмүгэр аралдьытан, албыннаан ылбыттара. Биэримээри, ол айдаана этэ… Онтон ыла кыракый ырыаһыты тыа кулуубун бырааһынньыктааҕы кэнсиэртэригэр ыллатар буолбуттара. 4 саастаах оҕо улуустааҕы “Хотугу сулус” куонкуруска кыайбыта. Ньурба кулуубун дириэктэрэ И.С. Харитонов бастакы диискэтэ тахсарыгар көмөлөспүтэ.
Сотору кэминэн Айыллаана долгуйар Дьокуускай куорат баараҕай уораҕайыгар – саҥа тутуллубут циркэ дьиэтигэр сольнай кэнсиэрин оҥорбута. Циркэ салалтата, Расторгуевтар оҕону өйөөн, биир киэһэ дьиэлэрин туран биэрбиттэрэ. Ньурба улууһун култуураҕа отделын үлэһиттэрэ сүүрэн-көтөн тэрийбиттэрэ. “Ньурбакаан” ансаамбыл, улуус талааннаах оҕолоро кыттан, кэнсиэри киэргэппиттэрэ.
Варя Аманатованы, Амгаянаны, Ангелина Файрушинаны, Игорь Егоровы кытта бииргэ ыллаабыта. Улахан бэлэмнэнии суоҕа, кинилэр ырыаларын истэ үөрэммит буолан, эрдэттэн болдьоһон баран, сыанаҕа эрэ көрсүспүттэрэ. Ол да буоллар, айылҕаттан музыкальнай буолан, төһө да анаан үөрэммэтэр, сыыспакка, үүт-үкчү түһэрэн иһэрэ. Икки кэнсиэр тухары сылайан утуйан хаалыа диэн куттаммыттара да, киһилэрэ кимнээҕэр үчүгэйдик сылдьыбыта.
Көрөөччүлэр кини эмтэнэ барарыгар харчы хомуйбуттара. Кыысчаан төрүөҕүттэн көрбөт. Хараҕын көрөр ньиэрбэтэ ситэ сайдыбатах. Москваҕа баран, эпэрээссийэлэннэҕинэ, баҕар, көрөр буолуо диэн эрэл кыыма кыламнаабыта. Ол эрээри, баран көрдөрүнэ сылдьыбыттара да, эрэл тиллибэтэҕэ… Онно, хата, таарыйа эндокринологка көрдөрүммүттэрэ. Уҥуоҕунан тоҕо наһаа кыраный диэн, медиктэр кыһалҕаны кэмигэр таба көрбүттэрэ. Билигин кини улаатар гормон укуолун күннэтэ ылар. Медкиин эндокринологическай отделениетыгар сылга иккитэ киирэн хайаан да анал эмтэнии кууруһун ааһар.
Оскуолаҕа табыллыы
Айыллаана оскуолаҕа барар сааһа кэлэн, Дьокуускайга анал оскуола-интэринээккэ үөрэнэ барар буолбута. Дойдутуттан, дьонуттан арахсан, билбэт сиригэр барара кыракый кыысчааҥҥа долгутуулааҕа эбитэ буолуо.
Биэс бииргэ төрөөбүт Степановтар бары Өҥөлдьөҕө олороллор. Улахан хаһаайыстыбалаахтар. Айыллаана ийэтэ «Өлөҥнөөх» бааһынай хаһаайыстыбатыгар ыанньыксыт, туруу үлэһит. Кини кыайан кэлэр кыаҕа суох буолан, куоракка балта Зинаида Кузьминична биэнсийэҕэ тахсан баран, оҕо үөрэттэрэ диэн көһөн барсыбыта.
Зинаида Кузьминична икки оҕолоох, ону таһынан убайдара өлбүтүгэр, кини икки оҕотун ылан ииппитэ. Оҕолоро куоракка бааллар, үөрэнэллэр, үлэлииллэр. Дьиэ атыыласпыттара, онно олороллор. Айыллаананы эдьиий Зина көрөн-истэн олорор, өрөбүл аайы интэринээттэн ылан, сууйан-тараан, ахтылҕаннарын таһаараллар.
Үөрэх дьыла бүттэ да, дойдуларыгар сайылыы бараллар. Айыллаана ийэтигэр Сыратта сайылыкка барарын, саас буолла да, тэһийбэккэ кэтэһэр. Онно тиийэн ийэтин батыһа сылдьан отоннуур, хаптаҕастыыр, сөтүөлүүр, ньирэйдэри да аһатар. Өлгөм отонноох сиргэ илдьэн олордон кэбистэхтэринэ, иһитин толорон тэйэр. Сотору-сотору: “Отонноох сирим бүттэ быһыылаах, уларытыҥ!”, — диэтэ да, сыҕарытан иһэллэр. Айылҕа чээл күөҕэр көҥүл-босхо таалалаан, сибэккилээх сыһыыга сүүрэкэлээн, сайын кэрэтин, оҕо саас үөрүүтүн билэн хаалар.— Үчүгэй оскуолаҕа түбэһэн, абыранныбыт, – диир Зинаида Куьминична.
– Оҕо туһугар олус кыһаллан-мүһэллэн үлэлиир педагогтарга түбэспиппит – дьолбут. Бастакы учууталбыт Александра Семеновна Христофорова Брайль ньыматынан ааҕарга, суруйарга үөрэппитэ. Бастакы кылаастан Лена диэн бииргэ үөрэнэр кыыһын кытта дьүөгэлэспитэ. Ол кыыс билиҥҥэ диэри сиэтэ сылдьар. Оҕолору кытары үчүгэй сыһыаннаах буолан, элбэх доҕоттордоох.
Иккис кэнсиэрин 2015 сыллаахха оскуолата тэрийбитэ. Ону тэҥэ сылга биирдэ сөмөлүөтүнэн дойдуларыгар баралларын төлүүллэр. Оҕону ааҕарга-суруйарга эрэ буолбакка, төһө кыалларынан олоххо бэлэмнээх гына иитэр оскуола. Онон бары учууталларга, музыкальнай салайааччыларыгар Айталина Петроваҕа, Татьяна Неустроеваҕа, дириэктэр Мария Гаврильевна Старостинаҕа махталбыт улахан.
Ыспыраапка
Өрөспүүбүлүкэтээҕи анал (коррекционнай) орто оскуола-интэринээккэ 220 мөлтөхтүк көрөр уонна истэр оҕолор үөрэнэллэр, 110 учуутал үлэлиир. Олох көрбөт, истибэт оҕолор эмиэ бааллар. Орто оскуола бырагырааматын барытын биэрэллэр, арай, тифло-, сурдо биридимиэттэр эбии киирэн биэрэллэр. Барыта 12 сыл үөрэнэллэр. Хас биирдии оҕоҕо диагноһунан көрөн, ураты сыһыан ирдэнэр. Инбэлиит оҕолор уопсастыбаҕа бэйэлэрин миэстэлэрин булалларыгар, дьоҕурдарын сайыннаралларыгар, олоххо бэлэмнээх буолалларыгар туһулаан үлэ ыытыллар. Элбэх студиялар, куруһуоктар үлэлииллэр. Онон олох көрбөт, истибэт оҕолор үрдүк үөрэххэ туттарсан үөрэнэ сылдьар түгэннэрэ баар.
5 “б” – инклюзивнай кылаас, мөлтөхтүк көрөр уонна истэр оҕолор бииргэ үөрэнэллэр. Кылаас салайааччыта, тифлопедагог Маргарита Егоровна Гоголева этэринэн, киинэҕэ, музейдарга сылдьаллар. Оҕолор бэйэ-бэйэлэриттэн элбэххэ үөрэнэллэр, ситэрсэн биэрэллэр.
—Интэринээккэ олорорун сөбүлүүр, ол гынан баран, дьиэтин, дьонун олус ахтар. Субуота күн суумкатын бэлэмнээн, тас таҥаһын таҥнан, бэлэм чөкөллөн олорор буолар. Дьиэтигэр бэйэтэ көҥүл сылдьар. Миэхэ көмөлөһөн, иһит сотор эбээһинэстээх. Бэйэтин ис таҥаһын суунар. Таҥнарыгар илин өттүгэр тимэх, эбэтэр быысапка тигэн биэрээччибин. Оннук гымматахха, иннин-кэннин бутуйан, төттөрү-таары бэрэлии олорор буолар…
Синтезаторын ахтан кэлэр, өрөбүлгэ сарсыардаттан тыаһатаары, ол муҥа. Устудьуоннарбыт кэлэн утуйа сытар буоллахтара дии. Убайдара, эдьиийдэрэ кинини наһаа таптыыллар, атаахтаталлар. Эдьиийэ кинини киэргэтэрин сөбүлүүр, баттаҕын, тыҥыраҕын оҥорор. «Эн ырыаһыккын дии, артыыска кыраһыабай буолуохтаах, бэйэтин көрүнэ сылдьыахтаах» диэн буолар. Тыҥыраҕын кирэр идэлээх этэ, хата, лаахтанан, онтубут тохтоото. Улаатан, дуоспуруннанан, улахан киһи курдук толкуйдуур буолан эрэр. Кыратыттан хаппырыыстабат, ытаабат буолан, хаһан да мөҕүллүбэтэх оҕо. Дьүөгэлэрэ ону сөҕөллөр үһү: «хайдах, саатар биирдэ да мөхпөтөхтөрө дуо?» диэн.
—Зинаида Кузьминична, биир ыйытыыны биэрдэхпинэ сатанар. “Ийэтэ оҕотун көрбөккө, быраҕан барбыт, интэринээккэ туттарбыт” диэн олоҕо суох сурахтар тарҕана сылдьыбыттара…
— Ити олох сымыйа. Күҥҥэ көрбүт соҕотох оҕотун хайдах быраҕыай? Билиҥҥэ диэри ийэтин хоонньугар утуйар, ахтыһан аҕай көрсөллөр. Оҕону үөрэттэриэххэ эмиэ наада эбээт. “Хас киһи айаҕын саба тутуоҥуй” диэн ийэтэ кыһаммат буола сатыыр. Оҥорон көрө-көрө, сымыйа сураҕы тарҕатар дьону өйдөөбөппүн.
Сыһыы кыыһа
Айыллаана «Инстаграмҥа» бэйэтэ @cbIhbIbIkbIbIha (Сыһыы кыыһа) диэн «страничкалаах». Ону убайа арыйбыта. Кини Айыллаана аатыттан суруйар, хаартыскалары, видеолары угар. Мантан кырачаан кыыс тапталга сууламмыт сырдык эйгэлээх олоҕо ойууланан кэлэр. Убайа кинини кэнсиэртэргэ, репетицияҕа баралларыгар илдьэ сылдьар, хаартыскаҕа түһэрэн, видеоҕа устан, архыып оҥорор.
Кыысчаан билигин элбэх кэнсиэртэргэ кыттар. Аҕа табаарыстара Мичили, Романы кытта үһүөн «Кэрэл» киинэ саундтрегын ыллаан, килиипкэ уһуллубуттарын кэннэ, кэнсиэртэргэ элбэхтик ыҥырар буоллулар. Ол эрээри сотору кэминэн бу уолаттар оскуоланы бүтэрэн барыахтаахтар.
Айыллаана кыра эрдэҕиттэн наһаа үчүгэй былааччыйалардаах, сахалыы таҥастаах буолар. Ону иистэнньэҥҥэ анаан тиктэрэллэр эбит. Сороҕор оскуолата уларсар.
Ону тэҥэ, кини талааныгар сүгүрүйэр дьонноох. Ираида Николаева үс сыллааҕыта Турцияҕа барар путевка бэлэхтээн турар. Онно муораҕа баран сынньанан, сибиэһэй фрукта сиэн, астынан, оҕо өйүгэр-санаатыгар олус сырдык өйдөбүл хаалбыта.
Быыкаа эрдэҕинэ, аһыгар талымас оҕо этэ. Аһаабат, ыйааһына кыра диэн быраастар этэллэрэ. Онтон медкииҥҥэ эмтэнэ киирэригэр кинини кытары Саргылаана Багынанова сытыспыта. Ол кэнниттэн кыыстара аһыыр буолан тахсан, дьонун үөрдүбүтэ. Суруналыыс Сардаана Багынанова аан бастаан кини туһунан хаһыакка суруйан турар. Кэлин да куоракка кэллэхтэринэ, дьиэлэригэр түһэрэн, аҕас-балыстар көмөлөспүттэрэ элбэх.
Соторутааҕыта таайа ноутбук, планшет бэлэхтээн үөрдүбүтэ. Көрбөттөргө аналлаах саҥарар бырагыраама холботторон, билигин “бассаабынан” көҥүл кэпсэтэр, “ютуб” ханаалы көрөр, бэчээттииргэ үөрэнэр. Дьиэ кэргэн блогердара Колесниковтар, Бровкиннар сүбэлэрин истэ сытар буолар. Ол аата кини улахан олоххо бэлэмнэнэр. Туга эрэ ыарыйдаҕына, интэриниэттэн хайдах эмтэнэри, эбэтэр ас ырыссыабын булан, эдьиийигэр этэ охсор.
Дьокуускай куоракка инбэлииттэр олорор социальнай дьиэлэригэр уочаракка турбута, кини иннигэр 500-тэн тахса киһи баара. Ол эрээри кэнники уочарат тохтоон хаалбыт курдук. Кыыс улаатан, бэйэтэ туспа хостонуон баҕарар.
“Голос. Дети” кыттыахпын баҕарабын…”
Мин иннибэр хороччу улаатан эрэр, сырдык чачархай баттахтаах, көрсүө-сэмэй кыыс олорор. Кини уоһуттан өрүү сырдык мичээр арахсыбат. Куруук үөрэн сэгэйэ сылдьар курдук. Билбэт да дьонун кытта хоп курдук кэпсэтэн иһэр, лоп-бааччы көнөтүнэн эппиэттиир.
Кыысчаан кинигэ ааҕарын сөбүлүүр. Ордук историяны, нуучча, саха суруйааччыларын умсугуйан ааҕар. Өтөр-өтөр библиотекаттан уларсан, дьиэтигэр эмиэ ааҕар. Нуучча, английскай тыллар, история, физкультура уруоктарын сөбүлүүр. Кыһаллан, үчүгэйдик үөрэнэр, ол гынан баран, математиканы ыарырҕатар. Сайын өрүс кытылыгар киирэн, араас быһыылаах, ойуулаах таастары хомуйар, мунньар идэлээх. Фортепианоҕа, мелодикаҕа, флейтаҕа оонньуур. Саамай сөбүлүүр аһа: шашлык.
— “Эн сулускун” бырайыакка кыттыыҥ туһунан кэпсиэҥ дуо?
— Онно сылдьан элбэх доҕоттордоммутум. Куонкурус сахалыы ыраастык саҥарарга үөрэтэр. Соһуччу гран-при буолан хаалбытым. Кыайыам эрэ дии санаабатаҕым. Бирииһэ — босхо килиип устарга сертификат биэрбиттэрэ. Ону уста иликпит. Сайын “Сыһыы кыыһа” диэн ырыабар устуохпутун баҕарабыт.
— Доҕор диэн киһиэхэ тоҕо нааданый?
— Доҕордоспотоххо, соҕотох хааллахха, олус куһаҕан. Доҕоро суох киһи сатаан олорбот. Ол иһин доҕордоһуохха наада.
— Улааттаххына, ким буолуоххун баҕараҕын?
— Массажист, баҕар, араадьыйа диктора буолуом этэ. Ол гынан баран, син биир ыллыыбын. Ырыабын хаһан да быраҕыам суоҕа.
— Ханнык ырыаһыты, ырыаны ордук сөбүлүүгүн?
— Розалина, Ирена Файрушиналар ыллыылларын сөбүлүүбүн. Кинилэри кытта “Эн сулускун” бырайыакка бииргэ ыллаабытым. Алла Пугачева ырыаларын истээччибин. «Сүрэхпинэн көрөбүн» диэн ырыаны олус сөбүлүүбүн. Көрбөт оҕолор олохторун туһунан элбэҕи кэпсиир ырыа. Кырдьык, мэлдьи хараҥа эрэ көстөр. Кыра эрдэхпинэ куруук балыыһаҕа сытар этим. Кэлин куонкурустарга кыттааччыбыт. Москваҕа “Зажги свою звезду” куонкуруска 2-с степеннээх лауреат буолбутум. Ансаамбылынан Санкт-Петербурга баран, дипломант буолбуппут.
Ырыата суох сатаан сылдьыбаппын. Ырыа – мин олоҕум. Сыанаҕа тахсыам иннинэ куруук долгуйабын. Баҕар, нуоталары кыайыам суоҕа диэн…
— Эн олоххор саамай дьоллоох түгэн туох этэй?
— Уон сааспын туоларбар миэхэ синтезатор бэлэхтээбиттэрэ. Наһаа үөрбүтүм. Онтон бассааптаах планшет, ноутбук биэрбиттэрэ. Саҥарар бырагыраамалаах, ол иһин төлөпүөнүнэн бэйэм кэпсэтэр буолбутум.
— Манна үөрэнэриҥ үчүгэй дуо?
— Үчүгэй. Оскуолаҕа күн аайы саҥаттан саҥа билиини ылаҕын. Элбэх доҕоттордоноҕун. Учууталлар биһиэхэ кыһаллаллар, элбэхтик көмөлөһөллөр. Кылааһынан “Планета кидс” уонна пааркаҕа сылдьааччыбыт.
— Саамай улахан баҕа санааҥ тугуй?
— Биһиги аймах уонна билэр дьонум бары дьоллоох, доруобай буоллуннар. Өссө “Голос. Дети” куонкуруска кыттыахпын баҕарабын.
— Айыллаана, түүл диэни көрөөччүгүн дуо?
— Түүлү көрөөччүбүн, ээ, истээччибин. Дьон саҥарарын…
— Кэнники ханнык кинигэни ордук сөбүлээн аахпыккыный?
—— Амма Аччыгыйа кэпсээннэрин.
— Бэйэҥ саастыылаахтаргар тугу баҕарыаҥ этэй?
— Үчүгэйдик үөрэнниннэр уонна эппиэтинэстээх, үтүө дьон буола улааттыннар.
— Эн санааҕар, дьол диэн тугуй?
— Оҕо төрөөһүнэ… Ким да ыалдьыбат уонна бары дьоллоох буоллахтарына. Аттыбар ийэм баар буоллаҕына, мин дьоллоохпун. Ийэм барахсаны миигин сир үрдүгэр төрөппүтүгэр махтанабын, кинини наһаа таптыыбын уонна ахтабын.
Ангелина ВАСИЛЬЕВА.
“Саха сирин айдарыылаах оҕолоро”
“Саха сирин айдарыылаах оҕолоро” бырайыак – билиигэ-көрүүгэ тардыһыылаах, дьону сөхтөрөр ураты дьоҕурдаах, сырдык ыра санаалаах оҕолор тустарынан. Ким эрэ ыллыыр, ким эрэ хоһоон суруйар, оттон сорох спорка ситиһиилээх. Кимиэхэ да сыана быспаппыт, күрэстэһиннэрбэппит, арай, киэн туттар оҕолорбут барахсаттар тустарынан кэпсиибит. Саха сирэ талааннарынан, ураты дьонунан баайын, инникитэ кэскиллээҕин бары биллиннэр!