Алаас сылгыта ырыганныыр чинчилээх, өрүс арыытыгар сылдьааччы этэҥҥэ
Мэҥэ Хаҥалас улууһугар сылгыны үөрдээн иитиинэн Карл Байкалов уонна Дьоруой Попов ааттарын сүгэр икки бөдөҥ унитарнай хаһаайыстыбаны сэргэ хас да дьоҕус муниципальнай унитарнай тэрилтэ итиэннэ бааһынай, кэтэх хаһаайыстыбалар дьарыктаналлар.
Улуус бэтэринээрдэрэ бу күннэргэ нэһилиэктэринэн сылдьан сылгы туругун билистибит. Тараҕай нэһилиэгэр Байкалов аатынан муниципальнай унитарнай тэрилтэҕэ 12 тый, алта кырдьаҕас биэ туруктара «хамсаары» гыммыт.
– Күһүн кэнчээри тахсыыта үчүгэй курдук этэ, сылгыһыттар күлүкпүтүгэр имнэнэнэ сылдьыбыппыт. Кэлин дэлби ардаан, онтон тута тоҥорон, ача мууһуран хаалбыта. Инньэ гынан хаһыы сылгыта табыйарыгар кэнчээри бытарыйа сылдьар буолан, иҥэмтиэтэ суох буолла, сылгы биир үксүн онон ырда. Биһиги сылгыларбыт сүрүннээн Дьааҥыттан тардыылаахтар. Мэгэдьэк сылгытын аҕалан боруобалыы сылдьыбыппыт да, тулуура суох, үөрү үчүгэйдик туппат, ууланнарыылара мөлтөһүөр диэн сирдибит. Биһиэхэ бэйэбит төрүөхпүтүн кытары Дьааҥы сылгыта ордук табыгастаах эбит. Биэс туонна эбиэһи Новосибирскайтан атыылаһан аҕалтардыбыт, саас хатаатаҕына, дьылбыт уһаатаҕына эбии 30 туонна оту булунуохпут, – диир хаһаайыстыба салайааччыта Поликарп Васильев.
Кузьма Бурнашев 70-ча сылгытын барытын аһылыкка киллэрбит. Кыстыгы туоруур оттоох, бурдуктаах, тимир баалынайдарга туус кутан биэрэр. Мантан саас чугастааҕы күөллэриттэн былыык хостоон сиэтэр былааннаах. Даҕатан эттэххэ, хаһаайыстыба хаһыс да сылын былыыкка эбиэһи, тууһу булкуйан сиэтэр.
Бүтэйдээх нэһилиэгэр Баҕалаайы базатыгар (сал. П.Ю.Матвеев) 103 сылгы кыстаан турар. Үксүлэрэ эмиэ эбии аһылыкка киирбиттэр. Иитиигэ хаалларыллыбыт 34 убаһа туруктара «хамсаары» гыммыт. Аҕыйах куул бурдуктаахтарын, мөлтөх сылгыларыгар биэрэр эбиттэр. Эбии бурдук наада буолбут. Төҥүлүгэ «Сардаҥа» кэпэрэтиип (сал. М.Н.Баишев) 250 сылгыны көрөр-истэр. Кыра сылгылар ынахтыы аһаан тураллар, биир кырдьаҕас биэ кулуннаабыт, биир тиҥэһэ туруга кыратык «хамсаары» гыммыт. Араҥаска «Кычкин» бааһынай хаһаайыстыба 70 сылгыны аһатан турар, туруктара үчүгэй. Хаһаайыстыба баһылыга Николай Никитич: «Күһүн убаһа араарыытын иннинэ тыйдары хаайан, икки нэдиэлэ күүскэ аһатабын, онтон таһаартыыбын. Сылгы улахан тымныы түһүөн иннинэ, ол аата ахсынньыттан, аһыан наада. Сэниэ киирэр, хотторумтуота суох буолар», – диир. Хаптаҕайга Леонид Егоров сылгыларын туруга куһаҕана суох. Сүрүннээн өрүс арыытыгар хастарар, мөлтөөрү гыммыттарын аҕалан, далга эбии аһатар. Нөөрүктээйи нэһилиэгэр «Ой-Бэс» бааһынай хаһаайыстыбатыгар 49 сылгы аһаан турар. Туруктара орто. Окко эбии күөх маассаны биэрэллэр эбит.
Түмүктээн эттэххэ, ордук Табаҕа, Бүтэйдээх эҥэр, алаас сирдэринэн, кырдьаҕас уонна ыччат сылгылар туруктара «хамсаабыт», өрүс арыыларыгар сылдьар сылгылар этэҥҥэлэр. Өбүгэлэрбит сылгыны мээнэҕэ «халдьаайы хаһыҥа» диэбэтэх буолуохтаахтар. Сылгы мэлдьи көрө-истэ сылдьарга, эбии аһыырга наадыйар. Онон, мантан саас сылгыга улахан хонтуруол, күүскэ аһатыы, сэниэ киллэрии, истэрин үөнүн эмтээһин былааннаахтык ыытыллыахатах.
Мэҥэ-Хаҥаластан Николай Лукин, Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru