Алексей Свинобоев: “Үлэ киһини киэргэтэр, норуоту түмэр, омугу уһун үйэлиир”

Дойду бэрэсидьиэнэ Владимир Путин инновационнай технологияларга тирэҕирэн норуот хаһаайыстыбатын сайыннарар соругун олоххо киллэрэн, Дьокуускайга “Эһэ” (“Медведь”) диэн инновациялары уонна технологиялары киллэриигэ аан дойдутааҕы потребительскэй кээпэрэтиип тэриллибит. Кээпэрэтиип бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлэ Алексей Свинобоев маннык кэпсиир:

edersaas.ru

— Тыа сиригэр үлэ суох дииллэр эрээри, төбөнү үлэлэттэххэ, төһө баҕарар үлэни-хамнаһы тэрийэр кыах суох буолбатах. Урукку сопхуос бааһынатын ылан саҥаттан таҥастаан, оҕуруот аһын үүннэриигэ эбэтэр бурдукка идэтийэр дьоҕус хаһаайыстыбаны тэриниэххэ сөп. Ким эрэ баттах кырыйар, ким эрэ атах таҥаһын улларар биирдэм тэрилтэ арынан үлэлиэ. Ити курдук ылыстахха, үлэ-хамнас түһүлгэтэ киэҥ. Ол эрээри, сорох дьон биирдиилээн дьыала тэринэн үлэлиири ыарырҕаталлар. Бииринэн, балакыыта элбэҕиттэн саллаллар. Иккиһинэн, бородууксуйаны батарыы, базаны кэҥэтии, саҥа тиэхиньикэни ылыныы уустуктара чаҕытар.

Соҕотох аата соҕотох. Баантан улахан суумалаах кирэдьиити ылаары гыннаҕына, солуок уурар баайа-дуола суоҕа мэһэйдиир. Аны тыа сирин үлэтэ дьыл кэмиттэн тутулуктаах буолан, үлэлиэх да дьон хаасса араастаһыытыттан атахтаналлар. Холобур, оҕуруотчут күһүн, үүнүүтүн хомуйан батардаҕына эрэ харчыланар, кыһыҥҥы ыскылаата суох буоллаҕына, хортуоппуйун уонна хаппыыстатын тымныы түһэ илигинэ эргиэмсиктэргэ батарарга күһэллэр. Инньэ гынан, кыһыҥҥы өттүгэр хантан да дохуоту киллэриммэт, кассата кураанахтанар, ону ол диэбэккэ нолуогун уо.д.а. хомуурдарын ый аайы төлүөхтээх. Оттон били эргиэмсик күһүн киниттэн ылбыт оҕуруотун аһын сыанатын ыаратан, өссө хаппыыстаны тууһаан, кэнсиэрбэлээн, кыһын устата атыылаан баллайар барыһы ылыаҕа.

Дьэ ол иһин, кыттыһан, күүһү түмэн, бэйэ-бэйэтин ситэрсэр салаа үлэлэри тэрийэн үлэлиир ордук табыгастаах эбит диэн түмүккэ кэлэн, доҕотторбун кытары сүбэлэһэн, “Эһэ” инновациялары уонна технологиялары киллэриигэ аан дойдутааҕы потребительскэй кээпэрэтииби тэриннибит. Докумуоннарбытын оҥорууга, үлэлиир хайысхаларбытын чопчулуурга учуонай доҕорум, география наукатын кандидата Михаил Охлопков үгүс сыратын уурда.

Кэпэрэтиип хас даҕаны хайысхалаах. Биллэрин курдук, иһэр уу ордук тыа сиригэр мөлтөх: уу микробиологическай туруга ирдэбилтэн өрөспүүбүлүкэҕэ ортотунан 4-5 % халбаҥныыр буоллаҕына, тыа сиригэр 15 %. Бу биричиинэтэ биир — ууну ыраастыыр анал тэриллэр суохтарыттан. Ити иһин биһиги бастакы хайысхабыт нэһилиэктэргэ “Ыраас уу” бырагырааманан үлэни-хамнаһы тэрийии буолар. Иккис хайысхабыт — отону, сир аһын хомуйан, астаан-үөллээн, кэнсиэрбэлээн туһаҕа таһаарыы. Манна өссө эмтээх оттору хомуйуу киирэр. Үһүс хайысхабыт – балыгы үөскэтэн бултааһын уонна балыгы туустаан, ыыһаан астааһын. Сүөһүлээх ыалларга, хаһаайыстыбаларга кыһын устата элбэх балбаах тахсар. Ону мунньан, хара буору оҥорон туһаҕа таһаарыахха сөп. Үлэбит төрдүс хайысхата бу салааҕа ананар. Күннэтэ туттуллар табаар, ас-үөл, тиэхиньикэ 70 %-а өрөспүүбүлүкэ тас өттүттэн итиэннэ аһары үрдэтиллибит сыананан аҕалыллан атыыланар. Кэпэрэтиип сыананы сүрүннүүр, нэһилиэнньэҕэ табыгастаах оҥорор сыалтан бу табаардары бэйэтин баайсыктарыгар сакааһынан аҕалар буолуоҕа. Онуоха Россия киин уобаластарын, Сибиир эрэгийиэннэрин итиэннэ урукку бырааттыы өрөспүүбүлүкэлэрбитин кытары үлэлиэхпит. Хас да хампаанньаны кытары номнуо кэпсэтэн сылдьабыт. Кинилэр биһиги балыкпытын, убаһабыт этин интэриэһиргииллэр, эйгэлэрин кэҥэтэн, бииргэ үлэлииргэ бэлэмнэр. Ити иһин кэпэрэтииппит аан дойдутааҕы потребительскэй кээпэрэтиип дэнэр.

Билигин тыа да сиригэр оҕо үлэттэн тэйдэ, сүөһүтэ-сылгыта суох ыаллар оҕолоро компьютертан арахпаттар. Ыччата үлэни-хамнаһы сатаабат, олоххо бэлэмэ суох омук төһө кэскиллээх буолуой? Дьэ бу иһин, биһиги, билигин үлэлии-хамсыы сылдьар дьон, өбүгэбит үлэҕэ үгэстэрин, үөрүйэхтэрин уонна сатабылларын кэнчээри ыччакка, оскуола үөрэнээччилэригэр иҥэриэхтээхпит, кинилэри үлэлииргэ-хамсыырга уонна онтон дохуот ыларга үөрэтиэхтээхпит. Онон кэпэрэтиип үлэлээн-хамсаан истэҕинэ, урукку сыллар үтүө үгэстэрин сөргүтэн, үлэ уонна сынньалаҥ лааҕырын тэрийэн, оҕолору окко, оҕуруокка, сир аһын хомууругар үлэлэтиэхпит. Үлэбит иккис түһүмэҕэр хотугу улуустары тардарга соруктанабыт. Ити курдук былааннар бааллар, санаа элбэх.

Биһиги улуустарга, нэһилиэктэргэ баар биирдэм тэрилтэлэри, саҥа саҕалаан эрэр урбаанньыттары, чааһынай хаһаайыстыбалары “Эһэ” инновациялары уонна технологиялары киллэриигэ аан дойдутааҕы потребительскэй кээпэрэтиип тула түмсэн, бэйэ-бэйэни ситэрсэн үлэлииргэ ыҥырабыт. Үлэ киһини киэргэтэр, норуоту түмэр, омугу уһун үйэлиир.

Раиса Сибирякова, “Саха сирэ” edersaas.ru