Анастасия Божедонова: “ИЙЭНИ өрө тутуу – саамай улахан ситиһиибит!”

Бөлөххө киир:

Лоп курдук үйэ чиэппэрин анараа өттүгэр – Саха Өрөспүүбүлүкэтин  Бастакы Бэрэсидьиэнэ Михаил Николаев 1993 сыл олунньу 6 күнүнээҕи ыйааҕынан, сабыс-саҥа тэриллибит СӨ Бэрэсидьиэнигэр Дьиэ кэргэн, дьахталлар проблемаларыгар уонна демографическай бэлиитикэҕэ кэмитиэт бастакы бэрэссэдээтэлинэн Анастасия Божедонова анаммыта.  


Ити сыл балаҕан ыйыгар Бэрэсидьиэн “Ийэ күнүн олохтуур туһунан”,  алтынньыга  “1993 сылга аан бастаан ийэ буолбут дьахталларга биир кэмнээх босуобуйа аныыр туһунан”, “Элбэх оҕолоох дьиэ кэргэн статуһун туһунан”, о.д.а ыйаахтара тахсыбыта.

Бу барыта дьиэ кэргэни араҥаччылыыр, социальнай өттүнэн өйүүр, көмөлөһөр сыаллаах дьаһаллар олоххо киллэриллэн барбыттара. Барыта саҥаттан саҕаланар буолан, үлэлииргэ судургута суох этэ.

—Мин оччолорго ЮНЕСКО дьыалаларыгар СӨ национальнай кэмитиэтигэр үлэлиирим. Былатыан Ойуунускай 100 сылыгар бэлэмнэнэн, үлэ күөстүү оргуйара, өйүм-санаам барыта ол эрэ этэ, — диир Анастасия Николаевна.

Михаил Ефимович аккаастаннарыа дуо, суох буоллаҕа.

ЮНЕСКО-ҕа үлэтэ уонна, биллэн турар, 20 сыл устата учууталлаабыт уопута таайан, Анастасия Николаевна бу үлэҕэ ылсан, олоххо киллэрэргэ туох баар дьулуурун, билиитин-көрүүтүн, күүһүн-эрчимин уурбута.

Сайсары оскуолатын учуутала

Оскуолаҕа үлэлээбит сылларым эмиэ ураты этилэр. 1971 сыл балаҕан ыйын 1 күнүн олох умнубаппын. Биһиги оччолорго, мин университет омук тылын факультетын саҥа бүтэрэн, Дьокуускай куорат 20 N-дээх оскуолатыгар француз тылын учууталынан анаммыт эдэр исписэлиис, хирург-быраас үөрэҕин эмиэ саҥа бүтэрбит кэргэмминээн Василий Божедоновтыын, Сайсарыга, Маяковскай аатынан уулуссаҕа  хос куортамнаһан олоробут. Арай, сарсыарда эрдэ тэлгэһэҕэ тахсан, буочукаттан урукумуонньукка уу куттан сууна-тараана сырыттахпытына, кэлииккэ аанын тоҥсуйан, олус дьоһуннаахтык туттубут кыыстаах уолчаан киирэн кэллилэр. Кыысчаан илиитигэр сибэкки дьөрбөтүн боччоччу туппутун миэхэ утары уунна уонна: “Ытыктабыллаах Анастасия Николаевна, аан бастакы үлэҥ күнүнэн — балаҕан ыйын 1 күнүнэн эҕэрдэлиибит!”, — диэтэ. Мин үөрдэхпиэн, соһуйдахпыан… Кэлин билбитим, “двадцатай” оскуола кэлэктиибэ ити курдук, эдэр кэллиэгэлэрин аан бастакы үлэ күнүнэн истиҥник эҕэрдэлиир үтүө үгэстээхтэр эбит. Арааһа, ол да иһин оскуолаҕа 20 сылы быһа үлэлээтэҕим буолуо.., – диир  кини.

Анастасия Николаевна Дьокуускай куорат 20 уонна 14 N-дээх оскуолаларыгар Сайсары ыччаттарын – элбэх оҕону үөрэтэн-иитэн, такайан, олох киэҥ аартыгар сиэтэн киллэрдэҕэ.

Дьиэ кэргэн, ийэ, оҕо туһугар

90-с сыллар саҕаланыыларын бары да өйдүүбүт. Чэпчэкитэ суох кэмнэр этилэр. Саамай уустуга –хамнас, харчы суох. Үлэ суох. Арыгы проблемата сытыырхайар. Дьиэ кэргэн олоҕо айгырыыр.  Демография доҕолоҥнуур. Хоту дойдуттан дьон көһүүтэ түргэтиир. Дьэ маннык кэмнэргэ Анастасия Божедонова  салайар кэмитиэтэ дьон олоҕор олус улахан дьайыыны оҥорор.

Бастатан туран, эдэр ыалларга кирэдьиит-босуобуйаны биэрии олоххо киирэр. Устудьуон дьиэ кэргэттэргэ бастакы оҕолоругар  биир кэмнээх босуобуйа-харчыны анааһын. Элбэх оҕолоох дьиэ кэргэттэргэ коммунальнай өҥөҕө чэпчэтиилэр. Тулаайах оҕолорго, сокуоннай саастарын ситэн, улахан олоххо үктэнэллэригэр көмө босуобуйаны  биэрии. Соҕотох ийэлэргэ босуобуйаларын үрдэтии. Уон уонна уонтан элбэх оҕону төрөппүт, ииппит ийэлэргэ бырааптары уонна чэпчэтиилэри биэрии. Элбэх оҕолоох ийэлэри Үрдүк Махтал бэлиэтинэн наҕараадалааһын. “Итии туочукаларга” өлбүт, бааһырбыт байыаннай сулууспалаахтар дьиэ кэргэттэригэр көмө, өйөбүл. Саха сирин дьахталларын Х съезтэрин ыытыы. СӨ Дьахталларын тэрилтэлэрин сойууһун (СЖО) тэрийии.

1993-1996 сылларга дьиэ кэргэн, оҕо уонна дьахтар балаһыанньаларын тупсарыыга биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр уопсайа 40-тан тахса ыйаах, дьаһал тахсыбыта.

Билигин өрөспүүбүлүкэ дьахталлара бары олус сөбүлүүр “Далбар Хотун”  сурунаалбыт эмиэ Анастасия Божедонова салайар кэмитиэтин өйөбүлүнэн күн сирин көрбүтэ.

—Итиннэ барытыгар, саамай улахан ситиһиибит – ИЙЭНИ өрө тутуу! Дьиэ кэргэн оруола, оҕону иитиигэ эппиэтинэһэ үрдээбитэ. Арассыыйаҕа бастакынан Ийэ күнэ, Аҕа күнэ баар буолбута. Демографическай быһыы-майгы сыыйа көнөн барбыта.., — Анастасия Николаевна санаатын үллэстэр.

Үтүө араскылар

Оттон Анастасия Божедонова салайбыт “Норуоттар икки ардыларынааҕы “Саха-Азия оҕолоро” оҕо фондатын көмөтүнэн өрөспүүбүлүкэ 3 тыһыынчаттан тахса, үксэ тыа сирин оҕото, комфортабельнай теплоходунан айаннаан, сайын аайы “Өлүөнэ очуостарын” көрөн, сынньанан, элбэх саҥаны билэн-көрөн кэлэрэ. Маны таһынан өрөспүүбүлүкэ оҕолоро омук дойдуларыгар, норуоттар икки ардыларынааҕы кииннэргэ, сайыҥҥы лааҕырдарга  үөрэнэн, доруобуйаларын тупсарынан кэлиилэрэ эмиэ мантан саҕаламмыта.

Бу барыта үтүө араскылары биэрбитэ билиҥҥи биһиги сайдыылаах, талааннаах ыччаттарбытыгар  өтө көстөр.

Сахалыы, нууччалыы, французтуу, английскайдыы, онно эбии, тыла суохтар алпаабыттарын толору билэр, СӨ үтүөлээх учуутала, социология наукатын кандидата  Анастасия Божедонова 1999-2013 сылларга АХШ Аляска штатын Анкоридж куоратыгар Хотугу Форум секретариатыгар Саха Өрөспүүбүлүкэтин бэрэстэбиитэлинэн ситиһиилээхтик үлэлээбитэ. Ол иһигэр, 2003-2015 сылларга Хотугу Форум дириэктэрин солбуйааччынан анаммыта эмиэ үгүһү этэр.

Ханна даҕаны сырыттаҕына – Анкоридж да, Париж да, Лондон, Москва, Дьокуускай да буоллун, Анастасия Божедонованы биир идэлээхтэрэ, доҕотторо, үгүстүк официальнай докумуоннары тылбаастыырыгар көрдөһөөччүлэр, ону кини: “Дьыалабыай тылбааһы оҥоро үөрүйэхпин, онон, кимиэхэ да  аккаастааччым суох…”, — диир. Оттон биирдэ 14-с оскуола учуутала, биир дойдулааҕа, бэйиэт Василий Босяк көрдөһүүтүнэн, “Эн мичээриҥ” диэн кини 3 омук — сахалыы, нууччалыы уонна французтуу тылларынан лириичэскэй хоһооннорун хомуурунньугун французтуу тылбааһа чуолаан Анастасия Николаевна эрэдээксийэтинэн күн сирин көрбүтэ. Бу кинигэни киэҥ ааҕааччы олус сэҥээрбитин өйдүүбүн.

Анастасия Николаевна 2 кыыһын ыал оҥорон, 2 уол, 2 кыыс сиэннэригэр күндү эбээ буолар. Кэргэнэ Василий Васильевич, хомойуох иһин, күн сириттэн эрдэ барбыта. Өрөспүүбүлүкэтээҕи балыыһа Ожоговай киинэ билигин уһулуччулаах хирург В.В. Божедонов аатын сүгэр.

Бу күннэргэ 70 сааһын туолбут Анастасия Николаевна Божедонова, айылҕаттан олоххо көхтөөх позициялаах киһи, сынньалаҥҥа быар куустан олорботоҕо чахчы – СӨ Национальнай библиотекатын Кинигэ пааматынньыктарын научнай-чинчийэр киинигэр, Саха сирин Американы кытта ситимниир биир дьоһуннаах историческай тиэмэҕэ ылсан, айымньылаахтык үлэлии сылдьар.

Сүрүн хаартыскаҕа: А.Н.Божедонова Хотугу Форумҥа СӨ Бэрэстэбиитэлинэн үлэлии бараары сылдьан биир идэлээхтэрин, доҕотторун ортотугар. 1999 сыл, бэс ыйа. Дьокуускай к.

Татьяна МАРКОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

 

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0