Аныгы үйэ чоочолоро үөскээтилэр. Аны манчаарылар тахсыахтара…

Бөлөххө киир:

Саха Өрөспүүбүлүкэтин АПК-ын үлэһиттэрин идэлээх сойууһа бу күҥҥэ 7998 чилиэннээх. Тыа сирин үлэһит дьонугар көмүскэл-харысхал буолар аналлаах түмсүү кэккэтэ тоҕо, туохтан сылтаан сыл аайы чарааһаан иһэрий? Аныгы кэмҥэ хайдах дьаһаннахха дьыала көнүөн сөбүй?


Тыа хаһаайыстыбатын үлэһиттэрин түмсүүтүн 2013 сылтан Борис Николаев салайар. Борис Ануфриевич бу эйгэҕэ туора киһи буолбатах: тыа хаһаайыстыбатын миниистирин солбуйааччынан, улуус баһылыгынан үлэлээбит баай үөрүйэхтээх. Арай, уратыта диэн – урут бэйэтэ тойон-хаан киһи билигин үлэлээн иитиллээччилэр интэриэстэрин көмүскүүр. Онон, этэргэ дылы, баррикада нөҥүө өттүгэр көһөн биэрдэ. “Төттөрүтүн, дьону салайбыт уопутум көмөлөһөр”, — диир сойуус бэрэссэдээтэлэ. Уопсастыбаннай-быыбарынай дуоһунаска кини иккис болдьоххо талыллан олорор. Аппараакка алтыалар. Тэрилтэ чилиэннэр усунуостарын суотугар үбүлэнэн, үлэни-хамнаһы тэрийэр.

Үөһэ ыйыллыбыт чилиэн ахсаана (7998) иллэрээ сыл 9017, оттон 2013 с. 13357 киһи этэ. Сопхуостар эстиэхтэрин эрэ иннинэ 1992 с. АПК үлэһиттэрин идэлээх сойууһа 63 тыһ. чилиэннээх биир кыахтаах, бөдөҥ түмсүүнэн биллэрэ. Ол эбэтэр 8 төгүл (!) кыччаата. Маҥнайгы сүһүөх тэрилтэ ахсаана эмиэ сыыйа көҕүрүүр: 2013 с. 184 эбит буоллаҕына, билигин 150 баар. Ити иһигэр урукку сопхуостары ыһан-бытарытан тэриллибит “тэрээһиннээх” дэнэр хаһаайыстыбалар (ТХПК-тэрэ) эрэ киирэллэр. АУо-лар, бааһынайдар, общиналар суохтар.

Статистиканы итэҕэйэр буоллахха, 150 сопхуос оннугар тэриллибит 461 тыа хаһаайыстыбатын тэрилтэтэ, 292 аҕа ууһун общината уонна 4 тыһ. кэриҥэ бааһынай хаһаайыстыбалар ханна иҥэн-сүтэн хааллылар эбэтэр кинилэр көмүскэлгэ кыһамматтар, оннук айылаах кыаҕырдылар дуу? Борис Ануфриевич аһаҕастык этэринэн, урукку сэбиэскэй сокуон харытын күүһүнэн үлэлээн иитиллэр дьону көмүскэспит буоллаҕына, аныгы Россия сокуона бас билээччи (баай, хапыталыыс) быраабын, интэриэһин өрө тутар. Төрдө итиннэ сытар. Ол иһин, чуолаан, саҥа сүһүөх салайааччылар идэлээх сойуус тэриллэн, харахха сыыс киирбитин курдук, орооһуон, харгыстаһыан баҕарбаттар.

Дойду үрдүнэн санаторийдары-куруортары приватизациялааһын, социальнай страховка фондатын былдьааһын уонна үлэ иниспиэксийэтин суох оҥоруу идэлээх сойуустар аптарытыаттарыгар улаханнык оҕуста. Ол кэмҥэ дьон-сэргэ өйө-санаата улаханнык уларыйа илик: сэбиэскэй профсойуус курдук, идэлээх сойууска “босхо эмтэнээри эбэтэр сынньанаары эрэ киирэбит” диэн саныыллар. “Арҕаа судаарыстыбаларга үлэ миэстэтэ туохтааҕар да күндү, үлэлээх буолар уонна хамнас үрдүүрүн туһугар сүрдээҕин сомоҕолоһоллор. Биһиги оннук таһымҥа хаһан эмит син биир тиийиэхпит”, — диэн санаалаах Борис Николаев.

Кини ааҕарынан, сокуон өттүгэр Россия атын субъектарынааҕар ордукпут. Ол эрээри, сыыһабыт-халтыбыт элбэх. Холобур, Тыа хаһаайыстыбатын  сокуонугар көннөрүүлэри киллэрии эрэйиллэр. Быһа холоон, сыллааҕы усунуос 2 тыһ. солк. тэҥнэһэр буоллаҕына, Өлөөн Ээйигэр олорор булчут 10 киилэ кыыл таба этин туттаран аахсара тоҕо табыллыа суохтааҕый. Иккиһинэн, маҥнайгы сүһүөх тэрилтэтэ суох хаһаайыстыба судаарыстыба өйөбүлүнэн туһаныа суохтаах.

“Билигин уопсастыба “дьадаҥыларга” уонна “баайдарга” арахсыыта күүскэ бара турара мэлдьэх буолбатах. Кыахтаах бааһынайдар ортолоругар аныгы кэм чоочолоро баар буоллулар. Оттон үлэһиттэри сомоҕолуур идэлээх сойуус суох буоллаҕына, манчаарылар күөрэйэн тахсыахтарын сөп. Онон Идэлээх сойуус саҥа үөскээбит усулуобуйаҕа сөп түбэһэрдии үлэни тэрийиэх тустаах. Идэлээх сойуус төрүкү суох улуустара бааллар, ити МО-лар баһылыктара дьон Төрүт Сокуонунан көрүллэр бырааптарынан туһаннарбакка олороллор. Дьиҥэр, Идэлээх сойуус тэриллэрэ бэйэлэригэр туһалаах, социальнай күүрүү намтыыр. Бытархай хаһаайыстыбаларга маҥнайгы сүһүөх тэрилтэни тэрийэр дэбигис кыайтарбатынан, улуус таһымыгар 20-30 бытархай хаһаайыстыбаны түмэн, биир тэрилтэ оҥоруохха сөп. Бу хайысханан үлэни биһиги саҕалаатыбыт”, — диир АПК үлэһиттэрин идэлээх сойууһун бэрэссэдээтэлэ.

Василий НИКИФОРОВ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

Хаартыскаҕа: АПК үлэһиттэрин идэлээх сойууһун бэрэссэдээтэлэ Борис Николаев СӨ бааһынай хаһаайыстыбаларын уонна кэпэрэтииптэрин ассоциациятын бэрэсидьиэнэ Александр Артемьевтыын бытархай хаһаайыстыбалары Идэлээх сойууска түмэргэ сөбүлэһии түһэристилэр.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0