Биһиги норуоппут арыгыны утарар, онно туоһу буолар көстүүнэн чөл олохтоох нэһилиэктэр буолаллар. Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр 171 чөл олохтоох нэһилиэк баар. Дьон-сэргэ, уопсастыбаннас көҕүлээһининэн, чөл олохтоох нэһилиэктэр элбээн иһэллэр.
Биһиги кэтээн көрөрбүтүнэн, бу нэһилиэктэртэн 5 %-гар олох-дьаһах биллэ-көстө тупсубут, 15% ситиһиилээх чөл олохтоох сэлиэнньэлэртэн үөрэнэн чөл олоҕу тарҕатыыга бастакы хардыы оҥороллор, 80 % кэнники 1-2 сылга быһаарыныы ылбыттар уонна үлэлэрэ саҥа саҕаланан эрэр.
2017 сыллаахха «Циркон» диэн чинчийэр бөлөх Москваттан кэлэн, чөл олохтоох нэһилиэктэри анаан-минээн үөрэппитин түмүгэр, нэһилиэнньэҕэ кэккэ уларыйыылар тахсыбыттар:
— Дьон арыгыны кистээн иһэр буолбут;
— Арыгыта суох бырааһынньыктар элбээбиттэр (уруу бырааһынньыктара, үбүлүөйдэр);
— Дьон спордунан дьарыктанара көстөр (холобур, хаалыктаах хаамыы уо.д.а.);
— Нэһилиэккэ куттал суох буолуута, оҕо-аймах уулуссаҕа хойукка диэри оонньуура бэлиэтэммит;
— Буруйу оҥоруу аччаабыт, ордук чуолаан ыар буруйу оҥоруу.
Ыытыллыбыт социологическай ыйытыктартан көрдөххө, чөл олохтоох нэһилиэктэргэ арыгыны иһэр дьон ахсаана аҕыйаабыт, дьон өйө-санаата, олоҕо-дьаһаҕа, доруобуйата тупсубут.
Онтон дьиҥнээх сайдыы барарыгар 13-20 сыл наада диэн быһаарбыттар, манна даҕатан эттэххэ, М.Е. Николаев ылыммыт «Чөл олох доктринатын» 18 сыла буолла.
Ол курдук, бу сыл муус устар 15 күнүгэр Мэҥэ Хаҥалас Майа нэһилиэгэр чөл олохтоох нэһилиэктэр форумнара буолаары турар. Ол форумҥа чөл олохтоох нэһилиэктэр санааларын атастаһыахтаахтар, төгүрүк остуол тула олорон баар кыһалҕалары туоратар быһаарыылары ылыныахтаахтар.
Улуустар уонна нэһилиэктэр салайааччыларын, чөл олох туһугар үлэлэһэр эппиэттээх дьону форумҥа кэлэн көхтөөх кыттыыны ыларгытыгар ыҥырабыт.
Чөл олох – сайдыы төрдө!
Матвей ЛЫТКИН,
СӨ Арыгы атыытын сүрүннүүр управлениетын салайааччы.
Хаартыскаҕа: Чөл олохтоох нэһилиэккэ — Нам улууһун Түбэтигэр суруналыыстар десаннарын кэмигэр