Бүгүн, атырдьах ыйын 9 күнүгэр, аан дойду үрдүнэн Төрүт олохтоох норуоттар күннэрэ бэлиэтэнэр. Бырааһынньык Холбоһуктаах Нациялар Тэрилтэлэрин Генеральнай ассамблеятынан 1994 сыллаахха олохтоммута. ХНТ иһинэн тэриллибит төрүт олохтоох нэһилиэнньэ боппуруостарыгар оробуочай бөлөх бастакы мунньаҕа ыытыллыбыт күнэ (1982 сыл атырдьах ыйын 9 күнэ) бырааһынньык күнүнэн биллэриллибитэ.
Бүгүҥҥү күҥҥэ төрүт олохтоох норуоттар ахсааннара 370 мөлүйүөн киһиэхэ тэҥнэһэр. Кинилэр 70 дойдуга тарҕанан олороллор. Арассыыйаҕа төрүт олохтоох норуокка киирсэр 40-ча омук баар.
Саха Өрөспүүбүлүкэтин 21 оройуонугар хотугу аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттар: эбэҥкилэр, эбээннэр, юкагирдар, чукчалар, долганнар олороллор. 2002 сыллааҕы биэрэпис дааннайынан, кинилэр уопсай ахсааннара 32 860 киһи этэ. Ол иһигэр эбэҥкилэр – 18 232, эбээннэр – 11 657, юкагирдар – 1097, чукчалар – 602, долганнар – 1 272.
Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана Егор Борисов Саха сирин олохтоохторун төрүт олохтоох норуоттар күннэринэн эҕэрдэлээтэ. Онно Ил Дархан Саха сирэ Арассыыйа Федерациятыгар хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттар түөлбэлээн олорор сирдэрин-уоттарын көмүскээһиҥҥэ туһуламмыт “Саха Өрөспүүбүлүкэтин хотугу аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттарын үгэс быһыытынан түөлбэлээн олорор сирдэригэр этнологическай экспертиза туһунан” сокуону ылыммыт соҕотох регион буоларын ыйан туран, өрөспүүбүлүкэ инникитин даҕаны төрүт норуоттар олохторун-дьаһахтарын кыһалҕаларын быһаарыыга, кинилэр бырааптарын көмүскээһиҥҥэ, духуобунай, култуурунай баай нэһилиэстибэлэрин чөлүнэн хаалларыыга, байытыыга үлэни салгыы ыытыаҕын эттэ.
Быйылгы бырааһынньыктааҕы тэрээһин өрөспүүбүлүкэҕэ төрүт норуоттар бырааптарын декларациятын 10, Саха сирэ Арассыыйа судаарыстыбатын састаабыгар киллэриллибитэ 385 сылларыгар ананар. Киин куорат Орджоникидзе аатынан болуоссатыгар үгэс буолбут “Кочевье-2017” сиэр-туом бырааһынньыга буолуо. Онно кэлбит ыалдьыттар өрөспүүбүлүкэ аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттарын ассоциациятын иис-уус маастардарын дьаарбаҥка-быыстапкаларыгар туруоруллубут оҥоһуктары кытта билсиэхтэрэ, “Арктика тыыннаах дорҕоонноро” кэнсиэри көрүөхтэрэ. Төрүт олохтоох норуоттар күннэрин чэрчитинэн Үс Хатыҥҥа ыытыллыбыт Саха Өрөспүүбүлүкэтин аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттарын ассоциациятын ыччаттарын үһүс сугулааннарын түмүгүн таһаарыахтара.
Роман ПОПОВ, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru