Бүгүн — Диабеты утары охсуһуу аан дойдутааҕы күнэ

Бөлөххө киир:

Диабеты утары охсуһуу аан дойдутааҕы күнүн чэрчитинэн, саахарынай диабет туһунан өрөспүүбүлүкэтээҕи 3 нүөмэрдээх балыыһа үрдүк категориялаах эндокринолог-бырааһа, медицинскэй наука хандьыдаата,  профессор Владимир Иннокентьевич Гагарин сүбэлэрин таһаарабыт.

edersaas.ru

Саахарынай диабет — элбэх содуллаах ыарыы

Саахарынай диабет билигин аан дойдуга барытыгар өрө турбут ыарыынан билиниллэр. Саахарынай диабетынан (ордук 2-с тииптээх саахарынайдаахтар суоттарыгар) 425 мөлүйүөн киһи ыалдьар. Эпидемиологтар 2025 с. диабеттан эмсэҕэлиир дьон ахсаана 640 мөлүйүөҥҥэ тиийиэн сөбүн сабаҕалыыллар.

Саахарынай диабет билиҥҥи кэмҥэ сүрүн медицинскэй-социальнай кыһалҕанан буолар. Тоҕо диэтэххэ, бу ыарыынан кэлиҥҥи бириэмэҕэ наһаа элбэх киһи ыалдьар буолла. Холобур, Арассыыйа үрдүнэн 10-тан тахса мөлүйүөн, Саха сиригэр 29 тыһыынчаттан тахса киһи ыалдьар. Иккиһинэн, бу ыарыы олус содуллаах — ыарыы киһи сүрэҕэр, тымырдарыгар, бүөрүгэр, сүһүөхтэригэр, хараҕар уо.д.а. уорганнарыгар охсуон сөп. Ыарыы бэргээтэҕинэ, киһи көрбөт буолуон, бүөрэ сүһүрэн аккаастыан, тымырдара кэбириэхтэрин сөп (инфаркт миокарда, инсульт буолуон сөп).

Диабет көрүҥнэрэ

Саахарынай диабет — ноор былчархайдарыгар оҥоһуллар инсулин, гормон тиийбэтиттэн, киһи хааныгар саахар таһыма үрдээбититтэн үөскүүр хроническай ыарыы. Диабеттаах дьон олохторун устатын тухары эмтээх диетаны, саахар түһэрэр эми эбэтэр инсулин укуолун оҥостуохтаахтар.

Аныгы кэмҥэ саахарынай диабет 4 көрүҥэ биллэр: 1-кы тииптээх, 2-с тииптээх, оҕо күүтэр дьахтар ыалдьар диабета уонна саахарынай диабет атын көрүҥнэрэ. Саха сиригэр 29 тыһыынчаттан тахса киһи ыалдьар буоллаҕына, 90-ча бырыһыана 2-с тииптээх саахарынай диабет, 10 бырыһыана – 1-кы тииптээх диабет. Кинилэртэн эндокринолог-бырааска диспансернай учуокка 16 тыһыынча 9 сүүсчэкэ эрэ киһи турар, эмтэнэр. Наһаа элбэх киһи маннык ыарыылаах сылдьарын да билбэт.

2-с тииптээх саахарынай диабекка сүрүннээн 40 саастарын ааспыт, олус уойар дьон хаптарар. Диабет бу көрүҥэ утумунан бэриллиэн сөп. Ыарыы сайдар кутталынан уойуу, олорор сири уларытыы (чуолаан, үгэс буолбут олоҕу арҕааҥы дойдулар укулааттарыгар уларытыы), чугас аймахтара ыалдьаллара, аҕыйахтык хамсаныы, диета уратыта (түргэнник, чэпчэкитик иҥэр углеводтарынан үлүһүйүү уонна клетчатка аҕыйаҕа), хаан баттааһынын үрдээһинэ, сааһырыы, стресс буолаллар.

1-кы тииптээх саахарынай диабетынан кыра уонна обургу оҕолор, 30-гар диэри саастаах эдэр дьон ыалдьар. Үксүгэр оҕолор вирустаах инфекцияттан (корь, краснуха, эпидемическай паротит) эмсэҕэлээбиттэрин кэнниттэн сыыстараллар.

Саахарынай диабет ордук элбэхтик көстөр бэлиэлэрэ:

— сотору-сотору ииктииллэр;

— утаталлар;

— түргэнник сылайаллар;

1-кы тииптээхтэр ыйааһыннара түһүөн сөп, 2-с тииптээхтэр уойаллар, сороҕор истэрэ ыалдьыан сөп, сүрэхтэрэ көбөр, хотуолууллар, утуйуохтарын баҕараллар, күүстэрэ-уохтара эстэр.

1-кы тииптээх диабеттаахтарга ыарыы сытыытык киирэр уонна сыыстарыылаах буолар. Ыарыы бэргээтэҕинэ, куомаҕа киирэллэр. Сыыстардахтарына, организм бары систиэмэтэ уонна уорганнара (сүрэх, тымыр, бүөр, быар, уос, ньиэрбэ киин систиэмэтэ, атах уллуҥаҕа) сүһүрэллэр уонна эчэйэллэр.

Кэтээн көрүү

Саахарынай диабетынан ыалдьар дьон үс ыйга биирдэ лабораторияҕа тиийэн анаалыстарын туттарыахтарын наада: гликированнай гемоглобины (НвА1с), 6 ыйга биирдэ — саахары уонна холестерины. Доруобай киһи хааныгар аччык эрдэҕинэ саахара 3,5-5,5 ммоль/л, онтон НвА1с — 6-6,5 % буолааччы, ииктэригэр саахар суох буолуохтаах. Ыарыһахтар аһаабыттара 2 чаас кэннэ эмиэ хайаан да саахардарын кэмнэниэхтээхтэр: ити кэмҥэ саахардарын таһыма 7,8 -8,0 ммоль/л үрдүө суохтаах.

Маннык ыарыһахтар 9 нүөмэрдээх эмтээх остуолу тутуһуохтаахтар, күҥҥэ 5-6 төгүл уонна биир кэмҥэ аһыахтаахтар. Ыарыы кэмиттэн-кэмигэр аһаабаттан, сыалаах аһылыгы элбэхтик сииртэн, эт-хаан өттүнэн сайдыбаттан тутулуктаах. Онуоха күҥҥэ 5-6 төгүл аһаныллыахтаах (бүтэһигин 20-21 чааска, утуйуоҥ 2 чаас иннинэ).

2-с тииптээх саахарынай диабетынан ыалдьааччылар эмтиир диетаны (9-с остуол), сөптөөх хамсаныыны кытаанахтык тутуһаллара ирдэниллэр. Аһаан баран, хамсаныахха-имсэниэххэ, сүрэх-тымыр туруга үчүгэй буоллаҕына, кыратык сүүрүөххэ да сөп. Ордук харбааһын, өрөҕө былчыҥнарын сайыннарыы суолталаахтар.

Саахарынай диабеттаахтарга эмтээх диетаттан ураты саахары түһэрэр аныгы эмтэри аныахха наада. Холобур, саҥа инсулин препараттарын (лантус, детемир, новорапид, апидра, хумалог) эбэтэр саахары аҕыйатар сана препараттары (амарил, амарил М, галвус, галвус мет, глюкофаж, форсига уо. д. а.

Аан бастаан ыалдьыбыт дьоҥҥо сүбэ:

— Ыарыйдар эрэ аан бастаан олорор сиригэр баар поликлиникаҕа, быраас биэлсэр-акушер пуунугар тиийэн, эндокринолог эбэтэр терапевт быраастарга көрдөрөр уонна диспансер учуотугар турар.

— Эндокринолог анаабыт эмтээх диетатын, саахар түһэрэр эмин күн аайы көтүппэккэ, кэмиттэн кэмигэр иһэр эбэтэр инсулин укуолун оҥостор.

— Хайаан да «Саахарынай диабет оскуолатыгар» үөрэнэр уонна бэйэни кэтээн көрүнэр күннүк толорор. Холобур,  оскуолаҕа глюкометрынан (саахар кээмэйдиир приборунан) сатаан туһанарга үөрэтэллэр.

— Күн аайы саахарын үстэ эбэтэр биэстэ бэрэбиэркэлэниэхтээх уонна күннүгэр суруйан иһиэхтээх. Оччоҕуна эмтиир бырааһа эмтииригэр улахан көмө буолар.

— Маны таһынан, ыарыһах киһи күн аайы этин-хаанын эрчийиэхтээх, 30-40 мүнүүтэ устата хаамыахтаах. Кыайар буоллаҕына, нэдиэлэҕэ иккитэ-үстэ бассейнҥа сылдьыахтаах, онно 45 мүнүүтэ устата харбыахтаах.

— Сыл аайы харах, ньиэрбэ быраастарыгар, эндокринологка сылга түөртэ көрдөрүөхтээх. Оччоҕуна эрэ кини ыарыыта этигэр-хааныгар содула суох буолуо, туруга лаппа тупсуо. Доруобай дьонтон атына диэн – күҥҥэ биирдэ-иккитэ саахар түһэрэр эми иһэрэ буолуо этэ.

Ити курдук, саахарынай диабеттаах ыарыһахтар куруук кэтээн көрүүгэ уонна эмтэниигэ наадыйаллар. Үөһээ этиллибиттэри толордохторуна, бу ыарыы содула кыра буолар уонна үчүгэйдик эмтэниллэр.

Надежда ЕГОРОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0