Дьыл Оҕуһун муоһун тула

Бөлөххө киир:

Күммүт 3,5 чаас кэриҥэ уһаата. Күн 8 чаас 17 мүнүүтэҕэ тахсар, 4 чаас 54 мүнүүтэҕэ киирэр. Сырдык күммүт уһуна 8 чаас 37 мүнүүтэҕэ, түүн уһуна 15 чаас 23 мүнүүтэҕэ тэҥнэстэ. Ортотунан 6 мүнүүтэ уһуур эбит. Мантан ыла сылыйар, улахан тымныылар тохтууллар. 24 күнүгэр Дьыл Оҕуһун иккис муоһа түһэр.

edersaas.ru


“Кыһыны, сүрдээн-кэптээн, Дьыл Оҕуһа диэн дьүһүйбүттэр. Күнү-ыйы бүөлүүр күөх эбириэн оҕус күһүн хотугу муустаах муора улаҕатыттан тахсан кэлэр. Саас кини хантан кэлбит сирин диэки төннөр, биитэр өлүгүн сааскы уу мотуога илдьэ барар. Кыһын тымныыта улам мөлтөөн иһиитин сиэринэн бу оҕус бастаан «муоһун кылаана кыларыйар», онтон «бастакы муоһа тостон түһэр», онтон «иккис муоһа тостор», тиһэҕэр, ыкса саас буолуута «сиһэ булгуруйар» диэн этэллэр.

Биһиги поэппыт А. Е. Кулаковскай хоһуйарынан, «айыҥат аймаҕын кытта аат-миҥэ былдьаһар, атаан-мөҥүөн аахсар анабыллаах» анысханнаах Хотугу байҕал эбэ хотун «богдо үрүйэ», Өлүөнэ, бар-дьоҥҥо аһыныгас санаатын иһин, өһөөн, анаан-тэрийэн ыыппыт «уоҕан уола» эбит «Дьыл оҕуһа» диэн. Бу Оҕус «ыыс быдан тыыннаах, болгуо муус муруннаах, кыаһаан муус кыла-маннаах, аймыыр муус арҕастаах, көмнөх хаар көлөһүннээх, хайыр ойбон харахтаах, уһун ураа муостаах, күнү-ыйы күкүрдүүр күр муус көҕүстээх». «Кини бэйэлээх хаамыталаан хачыгыраатаҕын аайы халыҥ хаар хаҥыыр, сүүрэкэлээн күһүгүрэйдэҕин аайы сүдү тымныы сүлүһүннүрэр, муннун бууһугураттаҕын аайы мунан барар буркун турар, тыынан кыскырыттаҕын аайы тымныы-дьыбар тыйыһырар, ураа-лаҥкыр муоһуттан улуу сата турар». Кини «аас-майах аргыстанан, иҥсэ-мэнэгэй эҥэрдэнэн, оп-соллоҥ ойоҕостонон, дьаҥ-дьаһах таһаҕастанан, ыарыы-сүтүү ындыыланан, өлүү-сүтүү көтөллөнөн» кэлэн «күн дьонун күһүҥҥүттэн ыла күл-көмөр гынар буолбут» (43—93).

Поэт тымныы кыһарҕаныгар төрөөбүт айылҕатын («Өрөгөйдөөх Өлүөнэтин») кыратык да буруйдаабат, хата, бу айылҕа аһыныгаһын уһулуччу чорботон, бэлиэтиир. Лена, бар дьоҥҥо көмөлөһөрүн иһин буруйданан, аҕыс ый тухары «хаар хаайыыланар», «муус олбохтонор», «аҥардас хараҕын эрэ уутунан харылыы сытар гына харгыстанар».

«Тымныы оҕуһа», «тымныы муоһа» саха ырыатыгар-тойугар үгүстүк киирбит образтар буолаллар” диэн сахалыы Бикитиэкэҕэ суруллар.

Бастакы муос хаһан түһэр?

Дьыл Оҕуһун муоһа хаһан түһэрий? диэн мөккүөр баар. Сорохтор билигин да бутуйаллар. Хаһан эрэ тахсыбыт хаһыат лоскуйун хаартыскаҕа түһэрэн, тарҕаталлар. Оттон дьиҥнээҕэ хайдаҕый?

Саха төрүт култууратын чинчийээччи, “Кут-сүр” үөрэх түсчүтэ, бөлүһүөк Анатолий Павлов-Дабыл:

—-Былыр-былыргыттан Тымныы Оҕуһун муоһа олунньу 12 күнүгэр, иккис муоһа 24 күнүгэр түһэр диэн өйдөбүл баар. Өбүгэлэрбит итини халлаантан мээнэ ылбатахтара ээ. Үөрэҕэ суох былыргы дьон халлаан эттиктэрин хаамыытынан олохторун-дьаһахтарын тэринэллэрэ, ити аныгы астрономия үөрэҕин кытары сөп түбэһэр.

Саха былыргы номохторугар ити көстөн ааһар. Хасыһан аахтахха, барыта орун-оннугар түһэр.

—Оттон ити тохсунньу 31 күнүгэр бастакы муоһа түһэр диэн, тоҕо мөккүөр тахсарый?

— Ити православнай халандаарга баар Охонооһойоп тымныыларын кытары бутуйаллар. Нууччаларга ол кэмҥэ тымныылара сыппыыр буоллаҕа. Сахалар былыр күннэрин-дьылларын таҥара күнүнэн буолбакка, халлаан эттиктэрин эргииринэн ааҕаллара. Сулустар бөлөхтөрө, планеталар бары сахалыы ааттаахтар. Ый-күн, сулустар, планеталар эргиирдэрэ сирдээҕи олоххо дьайаллар, онон сирдэтинэллэрэ.

Бу көрүүнү Эһээ Дьыл, “Аар Айыы үөрэҕин” төрүттээбит В.А. Кондаков эмиэ тутуһаллар.

Ангелина Васильева, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0