Сунтаар улууһун Бүлүүчээн нэһилиэгэр В.Г. Акимов аатынан лицейгэ бэрт сэргэх тэрээһин буолан ааста.
Максим Аммосов аатынан ХИФУ инфраструктурнай технологиятын кэллиэһин социальнай-гуманитарнай дьиссипилиинэ салаатын сэбиэдиссэйэ Анна Моякунова «По следам Трофима Васильевича Павлова .(Попова) Тэрэппиин атыыһыт суолунан» диэн саҥа кинигэтин биир дойдулаахтарыгар билиһиннэрдэ.
Сунтаар улууһун бочуоттаах олохтооҕо Александр Кириллин Бүлүүчээннээҕи Николаевскай таҥара дьиэтин метрическэй кинигэлэрин матырыйаалларынан таҥыллан тахсыбыт«Напиши имя мое» диэн олус диэн бэртээхэй кинигэни сүрэхтээбиттэрэ сылтан эрэ ордук кэм ааспытын туһунан кэпсээтэ:
— Кинигэ ааптардара — Аркадий Яковлев, Семен Григорьев уонна Анна Моякунова. Саха сирин епархиятын бэрэстэбиитэлэ: «Саха сиригэр эрэ буолуо дуо, бүтүн Арассыыйа үрдүнэн бу бастакы маннык ис хоһоонноох кинигэ тахсыбыт», — диэн бэлиэтээбит этэ. Анна Альбертовна бу кинигэ иккис чааһын бэйэтэ соҕотоҕун суруйан бэлэмнээтэ. Үп көһүннэр эрэ, бэчээккэ бэлэм сытар.
Анна Моякунова дойдутун историятын, дьонун-сэргэтин үйэтитиигэ үлэлии сылдьарын дьоно-сэргэтэ махтанан бэлиэтээтилэр. Тэрээһиҥҥэ улуус баһылыга А.В. Григорьев анаан кэлэн кыттыыны ылла. Кини Анна Моякуноваҕа «Улуус култууратын сайдыытыгар үтүөлэрин иһин» диэн анал бочуоттаах бэлиэни туттарда.
Кинигэ дьоруойа — II гильдиялаах меценат-атыыһыт Трофим Павлов Бүлүүчээн сиригэр-уотугар атыыны-эргиэни киэҥник тэниппит, 1895 сыллаахха нэһилиэги төрүттээбит, үөрэҕи сайыннарбыт, бэйэтин үбүнэн Бүлүүчээннээҕи Николаевскай таҥара дьиэтин туттарбыт, нэһилиэк сайдыытыгар бэлиэ олугу охсубут ытык киһибит. 1890 сыллаахха нэһилиэккэ меценат-атыыһыт бастакы чааһынай оскуоланы бэйэтин дьиэтигэр астарбыта. Кини оҕолоро Петр, Михаил, Татьяна, Георгий, Ольга – нэһилиэк бастакы үөрэхтээхтэрэ Иркутскайга, Санкт-Петербурга үөрэммиттэрэ.
Анна Моякунованы история курдук олус кэрэхсэбиллээх, умсугутуулаах, устата-туората көстүбэт, дириҥэ биллибэт киэҥ далай наукаҕа сиэтэн киллэрбит тапталлаах учуутала Фатима Подрясова олус долгуйан, ис сүрэҕиттэн үөрэнээччитин иккис кинигэтэ күн сирин көрбүтүнэн эҕэрдэлээтэ, кэс тылын эттэ.
— 2019 сыл бүтүүтүгэр Дьокуускайга Бүлүүчээн күннэрин ыытыахпыт. Ол тэрээһин чэрчитинэн Анна Моякунова өссө биир саҥа кинигэтин сүрэхтэниитэ буолуохтаах, — диэн бүлүүчээннэр кыыстарыгар сорудах кэриэтэ баҕа санааларын эттилэр.
Кэлиҥҥи кэмҥэ дьон бэйэтин төрдүн-ууһун, түҥ былыргы историятын билэ сатыыра, интэриэһиргиирэ элбээтэ. Ол курдук, бүлүүчээннэр бэйэбит историябытын, төрүттэрбитин, кимтэн кииннээх-хантан хааннаах буоларбытын, хантан кэлэн бу төрүт сиргэ олохсуйбуппутун, билэ-көрө, үөрэтэ сатыыбыт. Биир дойдулаахпыт Анна Моякунова «По следам Трофима Васильевича Павлова (Попова) Тэрэппиин атыыһыт суолунан» кинигэтэ күн сирин көрөн, биһиэхэ, төрөөбүт Бүлүүчээнин дьонугар бэртээхэй бэлэҕи оҥордо. Бу иннинэ Бүлүүчээммит нэһилиэгин төрүттэспит, уопсастыбаннай диэйэтэл, меценат, Хочо улууһун бочуоттаах инородеһа, Иркутскайынан, Кяхтанан тиийэ эргинэ сылдьыбыт Тэрэппиин атыыһыт туһунан биһиги былыргы кэпсээннэртэн, үһүйээннэртэн эрэ истэн билэр этибит. Билигин дьиҥ чахчы өрөспүүбүлүкэбит Национальнай архивын матырыйаалларыгар, ахтыыларга, докумуоннарга олоҕурбут Тэрэппиин атыыһыт уонна кини сыдьааннарын чаҕылхай уонна сэбиэскэй былаас кэмигэр уустук олохторун арылхайдык көрдөрөр кинигэ биир тыынынан ааҕыллар. Тэрэппиин атыыһыт умнулла быһыытыйбыт аата, дьон туһугар диэн олорбут олоҕо, билигин сөргүтүллэн, кэнэҕэски ыччаттарга киэҥник биллиэҕэ.
Кыыспытыгар Анна Моякуноваҕа махталбыт муҥура суох. Эдэр киһи маннык интэриэһинэй айымньылаах үлэнэн дьарыктанара, бэйэтин бириэмэтин аахсыбакка, түүннэри-күнүстэри архыыбы хаһан, матырыйаал хомуйан кинигэ суруйара, хайҕабыллаах суол. Былырыын Анна Альбертовна кэллиэгэлэрин кытта суруйбут «Напиши имя мое» (Метрические книги Билючанской Николаевской церкви и списки жителей Вилючанского и Нахаринского наслегов Сунтарского улуса)» диэн 1891-1928 сылларга таҥара дьиэтин үлэһиттэрэ суруйан хаалларбыт дьон испиэһэктэрэ, архыыпка олоҕурбут уһулуччу кинигэтэ бэчээттэнэн тахсыбыта.
Биир дойдулаахпытыгар Анна Моякуноваҕа айымньылаах үлэтигэр ситиһиилэри баҕарабыт. «Сыралаах үлэҥ өрүү үтүө түмүктээрдээх буоллун!» диэн алгыспытын тиэрдэбит.
Геннадий ВАСИЛЬЕВ,
Сунтаар улууһун Бүлүүчээн нэһилиэгин баһылыга.