Саха норуотун героическай эпоһа Олоҥхо Иккис уон сылын өрөспүүбүлүкэтээҕи бырагырааматын олоххо киллэрии чэрчитинэн, Саха Өрөспүүбүлүкэтин улуустарыгар Олоҥхо ыһыахтара ыытыллаллар.
Ол курдук, өрөспүүбүлүкэтээҕи быйылгы ХI Олоҥхо ыһыаҕа Саха сирин биир кырдьаҕас куоратыгар — Бүлүү улууһун киинигэр Бүлүү куоракка бэс ыйын 28-29 күннэригэр ыытыллыаҕа.
Татьяна МАРКОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Улууска Олоҥхо ыһыаҕар бэлэмнэнии 2016 сыл саҕаланыаҕыттан барар. Ол курдук, кулун тутар 10 күнүгэр Бүлүү улууһун баһылыга Сергей Винокуров анал дьаһалынан 15 оробуочай бөлөхтөөх улуустааҕы кэмитиэт тэриллибитэ. Кэмитиэт үлэтин баһылык бэйэтэ салайар.
Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Алексей Дьячковскай салайааччылаах Олоҥхо ыһыаҕын бэлэмнээн ыытыыга Өрөспүүбүлүкэтээҕи кэмитиэт бу күннэргэ олоччу тиийэн, үлэни-хамнаһы кытта миэстэтигэр билсиэхтээх.
Ыһыах үбэ-харчыта
Биллэн турар, үп-харчы боппуруоһа билигин олус кытаатан, уустугуран турар кэмигэр, Олоҥхо ыһыаҕын бэлэмнээн тэрийиигэ үбүлээһин өттүнэн улуус бастаан кыһалҕалары көрсүбүтэ.
Онон, Олоҥхо ыһыаҕын тэрийиигэ үбүлэнии туһунан — бу биир саамай сүрүн боппуруоһу социальнай бэлиитикэҕэ улуус баһылыгын солбуйааччы Венера Тихонова билиһиннэрдэ.
—Сыл бүтүүтэ өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн 20 мөлүйүөн солкуобайдаах кирэдьиит ылбыппыт. Ол барыта Олоҥхо ыһыаҕын көрсө саҥа объектары тутууга уонна кинигэ таһаарыытыгар барбыта. Ону сэргэ, былырыын-быйыл улуус бүддьүөтүттэн 63 мөлүйүөн солкуобайдаах үп көрүллэн, туттулунна. Оттон бу олох соторутааҕыта, Олоҥхо ыһыаҕын симиэтэтэ саҥа бигэргэнэн, өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн 20 мөлүйүөн 785 тыһыынча солкуобай үп көрүлүннэ. Маны таһынан, “Тапталлаах куоратым Бүлүү” уопсастыбаннай хамсааһын нөҥүө нэһилиэнньэ бэйэтэ баҕа өттүнэн 6 мөлүйүөнтэн тахса солкуобай харчыны Олоҥхо ыһыаҕын тэрийии пуондатыгар киллэрдэ. Салгыы билигин спонсордары кытта үлэлэһэ сылдьабыт.
Кинигэлэр тахсыахтара
Венера Федоровна кэмитиэт чилиэнин быһыытынан, Олоҥхо ыһыаҕын көрсө бэчээтинэй, издательскэй бородууксуйаны бэлэмнээн таһаарыыга эппиэттээх буолан, бу боппуруоһу эмиэ биир бастакынан, кылгастык сырдатта.
Ол курдук, Олоҥхо ыһыаҕын көрсө 4 кинигэ тахсыаҕа: “Бүлүү оҕолоро олоҥхону уруһуйдууллар” хомуурунньук, Б.Алексеев “Эрбэхтэй Бэргэн”, С.Еремеев “Төбөт Мэник Бухатыыр” — Бүлүү олоҥхоһуттарын кинигэлэрэ, итиэннэ төрдүс кинигэ — “Бүлүү олоҥхоһуттара. Ыйынньыктар. Ахтыылар. Матырыйааллар”.
Быйыл Бүлүүттэн төрүттээх талааннаах композитор Марк Жирков төрөөбүтэ 125 сылынан 4 кинигэ тахсыбытын — “Марк Жирков” хаартыска-альбом, “Саха ырыалара” элбэх томнаах кинигэттэн I тома, о.д.а., Марк Жирков үбүлүөйдээх күннэрин саҕана хаһыаппытыгар суруйан, иһитиннэрэн турабыт. Итиэннэ филологическай наука доктора, профессор Василий Илларионов “Оҕо Тулаайах Бухатыыр” олоҥхону таһаарар. Манна даҕатан эттэххэ, улуус ГЧИ, ХИФУ учуонайдарын кытта ыкса үлэлэһэр буолан, тахсыбыт, тахсаары сылдьар кинигэлэр бука бары научнай төрүттээхтэр.
Андрей Борисовтан элбэҕи кэтэһэллэр
Бүлүүгэ Олоҥхо ыһыаҕын Култуурунай бырагырааматын уус-уран салайааччынан хара маҥнайгыттан Андрей Саввич Борисов, режиссерунан Валентина Якимец научнай консультанынан Евдокия Сергина анананнар, билигин, сэрэйдэххэ даҕаны, үлэ күөстүү оргуйар. Дьон-сэргэ, Андрей Борисов буоллаҕына, дьэ, Олоҥхо ыһыаҕын үөрүүлээх аһыллыытыттан уонна түмүк таһаарар сабыллыытыттан элбэҕи кэтэһэбит, дэһэрэ чахчы.
Олоҥхо ыһыаҕын Култуурунай бырагыраамата киэҥ. Биллэн турар, хаһыаппытыгар, сайтка даҕаны бырагырааманы толору таһаарыахпыт дии саныбын.
Култуурунай бырагыраамаҕа, Ыһыаҕы үөрүүлээхтик аһыыга уопсайа 1570 киһи кыттыаҕа, онтон 700-һэ — оскуола үөрэнээччилэрэ, оҕолор.
Өрөспүүбүлүкэ бөдөҥ тыйаатырдарыттан – Былатыан Ойуунускай аатынан Саха тыйаатырыттан, Олоҥхо тыйаатырыттан, Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет тыйаатырыттан, Үүнэр көлүөнэ тыйаатырыттан, 5 Норуодунай кэлэктииптэн, 321 айар бөлөхтөн элбэх артыыс кыттыаҕа.
Далла Мэндэйии
Ыһыахха аҥардас өрөспүүбүлүкэтээҕи куонкурус-күрэхтэһии ахсаана — 19! Холобура, мантан биир саамай сүрүннэригэр – Олоҥхоһуттар күөн-күрэстэригэр өрөспүүбүлүкэ араас улуустарыттан 80 олоҥхону толорооччу, чулуу олоҥхоһут кэлэн кыттыаҕа.
Куонкурустарга саҥа сүүрээн баар. Ол курдук, бастатан туран, ыалдьыттарга Бүлүү сахаларын төрүт фольклорун көрдөрүөхтэрэ. Өрөспүүбүлүкэтээҕи Олоҥхо ыһыаҕар аан бастаан “Российская береста” диэн туостан араас оҥоһуктарга куонкурус, “Домовая резьба” диэн дьиэ тас көстүүтүн оһуордаан-мандардаан киэргэтиигэ (наличниктар —түннүк сабыылара, олбуор оһуора, киэргэлэ, уо.д.а. ) көрүү-куонкурус дьон болҕомтотун тардыахтара.
Биир саҥа көстүүнэн Олоҥхо ыһыаҕар аан бастаан “Далла Мэндэйии” саха ох саатыгар күрэхтэһии буолуоҕа. Манна саха ох саатын оҥорууга, ыраах ытыыга (“Саха ох саата” диэн өрөспүүбүлүкэтээҕи “төгүрүк остуолга” ол туһунан быһаарыллыбыта) көрүү-күрэх ыытыллыаҕа.
Бүлүү куоратыгар аан маҥнай кэлээччи ыалдьыттарга Бүлүү куорат кэрэ-бэлиэ миэстэлэринэн сылдьан көрүү-истии, Бүлүү өрүһүнэн устуу анал маршруттара оҥоһуллаллар.
Бүлүүлэр, өссө даҕаны, сэкириэппит элбэх, барытын кэпсээн кэбиспэппит, кэллэххитинэ көрүөххүт, дииллэр.
Хомустаахха саҥа эбийиэктэр
ХI Олоҥхо ыһыаҕа Бүлүү куорат кытыытыгар Хомустаах диэн түөлбэҕэ турар култуурунай-этнографическэй кииҥҥэ ыытыллыаҕа. Бу Кыра Хомустаах, Улахан Хомустаах диэн икки күөллээх, тулата хатыҥнардаах, тиит мастардаах, сибэккилээх хонуулардаах олус кэрэ сир.
Манна регламенынан ирдэниллэр эбийиэктэр бары баар буолаллар. Олоҥхо дьиэтэ Бүлүүгэ 4 сыллааҕыта тутуллан киирбитэ. Олоҥхо ыһыаҕын сүрүн бэлиэтэ — Аал Луук Мас оҥоһулла сылдьар.
Үс ураһа тутуллуохтааҕыттан иккитэ бэлэм буолбут. 5000 киһи олорор миэстэлээх саҥа түрүбүүнэ тутуллар.
Бүлүү улууһун 21 нэһилиэнньэлээх пууна, норуот маастардара бука бары Олоҥхо ыһыаҕар ылсан бэлэмнэнэ сылдьаллар.
Ыалдьыттар
Ыһыах ыалдьыттарынан аатырар-сураҕырар дииллэр… Бүлүүгэ Олоҥхо ыһыаҕар бочуоттаах ыалдьыттар кэлиэхтэрэ.
Дьокуускайтан Ил Дархан Егор Борисов салайааччылаах өрөспүүбүлүкэ официальнай дэлэгээссийэтэ, Москваттан Россия Тыатын хаһаайыстыбатын миниистирэ Александр Ткачев, “Роскосмос” салалтата, Марк Жирков 125 сылынан, Москватааҕы П.И.Чайковскай аатынан консерватория дэлэгээссийэтэ, “Московский журнал” эрэдээксийэтэ, итиэннэ Татарстантан, Смоленскай уобаластан, о.д.а. сирдэртэн ыалдьыттар кэлэллэрэ күүтүллэр. Оттон Саха сирин улуустара, биллэн турар, бары кэриэтэ дэлэгээссийэлэрин ыытарга бэлэмнэрин хайыы-үйэҕэ биллэрдилэр. (Кинилэртэн Алданнар, арааһа, ордук долгуйаллара буолуо – эһиилги, ХII Олоҥхо ыһыаҕа Алдаҥҥа ыытыллыахтаах).
Бүлүү олохтоохторо, Олоҥхо ыһыаҕар уопсайа 15-20 тыһыынча ыалдьыт кэлиэн сөп диэн сабаҕалыыллар. Билиҥҥитэ күндү ыалдьыттары түһэрэргэ, холобур, 2245 чилиэннээх официальнай дэлэгээссийэҕэ анаан 24 эбийиэк бэлэм. Дьону олохтооһуҥҥа, аһатыыга чааһынай биисинэһи кытта эмиэ күүстээх үлэ барар.
Ити курдук, Бүлүүлэр билигин бары Олоҥхо ыһыаҕынан олороллор, дьоһуннаахтык бэлэмнэнэллэр.
Татьяна МАРКОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru