Хотугу аҕыйах ахсааннаах, көс олохтоох норуот кэлиҥҥи сылларга бөрө мэнээктээһиниттэн табата суох хаалар куттала үөскээтэ. Мантан сиэттэрэн таба иитиитинэн эрэ дьарыктанар ыаллар, бүтүн бөһүөлэктэр олохторун укулаата айгырыан сөп.
Улахан хаһаайыстыбалар эстиэхтэриттэн ыла хотугу улуустарга бөрөнү былааннаан бултааһын кыайан тэриллибэт буолла. «Буран» көлөнөн эккирэтэн, элбэҕи бултаабаккын. Суола-ииһэ суох, хайалаах-мастаах зонаҕа тайаан сытар Дьааҥы, Кэбээйи, Томпо, Өймөкөөн, Муома улуустарыгар бөрө кыыл дэлэйэн, элбэх табаны-сылгыны аймыыр буолла. Табалаах хаһаайыстыбалар урут күүстээх дьааты туттан, онно эбии бөрө оҕотун саас бытатыттан хомуйан уонна, сүрүннээн, саас иссэр кэмигэр Ми-8 бөртөлүөтү көтүтэн былааннаан бултуур буоланнар, сур ахсаанын биллэрдик сарбыйаллара.
Билигин бытархай хаһаайыстыбалар баҕарбыттарын даҕаны иһин, биирдии чааһа 200-тэн тахса тыһ. солкуобайга улахан бөртөлүөтү көтүтэр туһунан санаалара да хотуппат, өссө үөһээ араас кэтиир-маныыр тэрилтэлэр, министиэрстибэлэр туруорсууларынан дьааты бобоннор, бөрөнү туох даҕаны кыайбат оҥордулар. Табаһыттар, сылгыһыттар хапкаанынан бултаһаллар гынан баран, адьырҕа аҕыйаабыт чинчитэ биллибэт.
Ааспыт сылларга Томпо, Өймөкөөн улуустарын хаһаайыстыбалара, сыаната арыый халымыр диэннэр, кыра Ми-2 бөртөлүөтү күһүн-саас көтүтэ сылдьыбыттара эрээри, туһамматахтара, ороскуотурбуттара эрэ. Тоҕо диэтэххэ, ити аал кыраһыына уһун көтүүгэ тиийбэт итиэннэ үрдүк хайалаах сиргэ кыанан үлэлээбэт буолан, аны ытарыгар биир сиргэ тохтоон ыйанан турбатынан бөрө үөрүгэр түбэһэн баран ыһыталаан кэбиспит түгэннэрэ баара. Саахал даҕаны тахсыан сөп. Кыра бөртөлүөттэр экипажтара харчы сырсыытыгар араас регионнартан кэлэн үлэлииллэр. Саха сирин уустук усулуобуйатыгар түбэһиэх экипаж үлэлиир кыаҕа суох.
Маннык көтүүлэргэ кыра, кыаммат бөртөлүөт оннугар улахан, кыахтаах Ми-8, ону тэҥэ бөрөнү ытарга, суоллуурга уопуттаах экипаж чилиэннэрэ бааллара эбитэ буоллар, элбэх бөрө бултаммыт буолуохтаах этэ. Эмиэ урут диирбэр тиийэбин, бөрөнү сонордооһунунан анаан дьарыгырар, ытарга көҥүллээх хас да хамандыыр уонна экипаж баалларыттан билигин соҕотох Бисаев Тимур эрэ хаалла. Аны эдэр пилоттар бөрөлөрү бултуурга үөрэниэхтэрин баҕарбыттарын даҕаны иһин, онно чаас анаан көтүппэт буоланнар, кыайан үөрэммэттэр.
Бөрө бултаабыт сорох биригээдэлэр билиҥҥэ диэри ааспыт сыллааҕы харчыларын улуустан ыла иликтэр. Харчы кэмигэр кэлбитэ буоллар, булчуттар ороскуоттарын сабынан, салгыы сонордоһоллорун көҕүлүөхтээх уонна булка тэринэллэригэр көмө буолуохтаах этэ. Эбэн эттэххэ, бултаныллар бөрө сыанатын икки-үс бүк эбэн, булчуттары көҕүлүөххэ баара. Уматык-оҕунуох, саа сэбин, “Буран” саппаас чааһын уонна бородуукта сыаналара сылга хастыыта эмит үрдүү турар кэмнэригэр бөрөһүттэр ороскуоттарын толуйарга улахан өйөбүл буолара чуолкай.
Холобурга, бөрө кэлиҥҥи биэс сылга “Томпо” тыа хаһаайыстыбатын производственнай кэпэрэтиибигэр таһаарбыт ороскуотун көрдөрөбүн. Ардай аһыылаахтар 7139 табаны, 129 сылгыны тардыбыттар. Биир табаны 15-20 тыһ. солкуобай, сылгыны 50-100 тыһ. солкуобай диэн сыаналаатахха, баһаам хоромньу суумата тахсан кэлэр. Маны таһынан бөрө үөрэ ыстааданы эккирэтэн аймыырыгар төһөлөөх элбэх ийэ таба төрүөҕүн бырахпыта ханнык да сыыппараҕа көстүбэт. Онтон тэптэрэн төрүөҕү ылыы, тугуту тыыннаахтыы иитии көрдөрүүтэ сыл аайы намтаан иһэр. Ити биэс сыл устатыгар табаһыттар уонна булчуттар баара-суоҕа 59 суру дьууктаатылар. Билигин ааҕалларынан, ыстаадалар тастарыгар өссө даҕаны 60-ча бөрө сылдьар. Мантан саас көҥүллэринэн үөскээн, талбыттарынан айбардаан, аны күһүҥҥэ диэри кырата икки төгүл эбиллиэхтэрэ. Итиччэ элбэх сиэмэх кыыл ыстаада табатынан, хаһаайыстыба сылгытынан аһылыктанара чахчы.
Үөһэ этиллибит санааҕа уонна холобурдаммыт чахчыга өрөспүүбүлүкэбит бырабыыталыстыбата хараҕын хатаан, бөрөнү бултааһыҥҥа дьаһал-уураах таһааран, бүддьүөттэн үп көрдөрөн, тэрээһиннээх үлэ ыытылыннаҕына, ол иһигэр хайалаах-мастаах зонаҕа авиацияны туһаныыга, мин этэрим курдук, Ми-8 бөртөлүөтү көтүттэҕинэ эрэ хаһаайыстыбалар табаларын харыстыыр кыахтаныахтара. Үөскээбит балаһыанньаттан тахсар атын суол баарын көрбөппүн.
Кулун тутар ортотугар ыытыллыахтаах Россия табаһыттарын сийиэһигэр бу боппуруостарга атын регионнары кытта уопут атастаһан, санаа үллэстэн, сөптөөх быһаарыыны ылыналларын күүтэбит. Урукку өттүгэр киэҥ хабааннаах араас тэрээһин үксүгэр күрэхтэһиинэн, оонньуунан муҥурданара. Ону тосту уларытан, Саха сиригэр аан маҥнай ыытыллар сийиэс хоту дойду хоһуун дьонун олоҕун-дьаһаҕын чэпчэтэр, табаһыттар, булчуттар идэлэрин үрдэтэр сыаллаах-соруктаах үлэни сүрүннүүр, олохтуур тосхоллонорун ситиһиэххэ.
Степан СТРУЧКОВ, «Тыа хаһаайыстыбатын информациянан, сүбэнэн хааччыйар киин» судаарыстыба хааһынатын тэрилтэтин исписэлииһэ.
«Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru