Хаҥалас улууһун II Малдьаҕар нэһилиэгин (баһылык Олег Иринеев) сирэ-уота сүөһүнү-сылгыны иитэргэ олус табыгастаах.
Ону таба туһанан, “Бөртө” сылгы собуота” хааччахтаммыт эппиэтинэстээх тэрилтэ (генеральнай дириэктэр Александр Павлов) тыа хаһаайыстыбатын үлэтин-хамнаһын хас да көрүҥүн тэрийэн, холмогор боруода ынах сүөһүнү ууһатыыга уонна саха сылгытын Өлүөнэтээҕи боруодатын үөрдээн иитиигэ федеральнай таһымнаах племенной репродуктор буола үүннэ.
Хаһаайыстыба 1 тыһ. 725 сылгылаах, мантан биэтэ 700-ҕэ чугаһыыр. Дьэ бу баайы сылгыһыттар үс биригээдэлэрэ алта базанан көрөр-истэр. Кинилэр быйыл төрүөх дьыалабыай тахсыытын 60 % ыллылар. Оттон 628 сылгылаах племенной биригээдэҕэ төрүөҕү ылыы 75 %-ҥа тэҥнэстэ!
2010 сылтан саҕалаан сылгы барыта микрочиптэннэ, племенной сылгыларга хас биирдиилэригэр белок (трансферин уонна альбумин) аллелейын генетическэй хаарталара оҥоһулунна. Бонитировка түмүгүнэн, алта атыыр (Хатыҥ Сиэр, Аартык, Уолчаан, Маамыгыр, Балка Атах, Уһун Сото) линиялара таһаарылынна.
Бодоно базатыгар сайын ахсын кымыс сыаҕа үлэлиир. Манна уопуттаах сылгыһыт Юрий Уваров эдэр сылгыһыттары кынат оҥостон, биэ ыан кымыстыыр. Кини кымыһын хаҥаластар үгэс буолбут төрүт ньымаларынан оҥорор, ол эбэтэр мас буочукаларга, былырыыҥҥы кымыһынан оҥоһуллубут аһытыыга көөнньөрөр, ураты амтаны биэрээри сылгы хаппыт иҥиирин кырбаан кутар. Ол түмүгэр, Юрий Михайлович кымыһа кырылыы кыынньар!
Сыах сайын устата икки туонна кымыһы оҥорор, улуус, өрөспүүбүлүкэ ыһыахтарын хааччыйар. Тыа хаһаайыстыбатын өрөспүүбүлүкэтээҕи быыстапкаларыгар сыллата бириистээх миэстэни ылар, 2013 с. “Россия сүүс бастыҥ табаара” быыстапкаҕа анал дипломунан бэлиэтэммитэ.
Ыспыраапка:
Кымыс киһи этигэр-хааныгар наада буолар иҥэмтиэлээх эттиктэринэн баай уонна организмҥа үчүгэйдик, түргэнник иҥэр буолан, хаан састаабын, эргийиитин, ис уорган үлэтин тупсарар. Ити иһин былыр-былыргыттан араас омуктар, ол иһигэр биһиги өбүгэлэрбит, кымыһы таптаан иһэр утах оҥостубуттара.
Раиса СИБИРЯКОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru
Александр Павлов хаартыскаҕа түһэриилэрэ, видеоҕа устуута.