“БКЭ-бит баала арыый да ортоһуор этэ даҕаны, син биир төлөбүрдээх үөрэххэ киирдибит. Босхо миэстэ олох аҕыйах эбит. Оҕобутун үөрэттэрэр баҕаттан, сүөһүлэрбитин эһэр буоллубут», – диэн бу күннэргэ билэр дьонум эрэдээксийэҕэ кэлэ сылдьан төлөбүрдээх үөрэххэ киирбиттэрин туһунан кэпсээбиттэрэ.
Баҕалаах төлөбүрдээх үөрэххэ киирэр
ХИФУ-га үөрэх төлөбүрэ үрдээбитин туһунан иһитиннэриини батсаабынан ыһа-тоҕо үгүстүк ыыппыттарын улахаҥҥа уурбатаҕым эрээри, сорох салааҕа 300 тыһ. солкуобайга диэри төлөбүр үрдээбититтэн дьиксинэ санаабытым. Бүтүн массыына сыанатын толуйар үп-харчы. Дьэ, сүрдээх! Киһи эрэ барыта үөрэнэр кыаҕа суох. Холобур, өрөспүүбүлүкэҕэ хамнас алын кээмэйэ баара-суоҕа 17388 солк. быһыллан турар. Биэс-алта тыһыынчата хомунаалынай төлөбүргэ барар. Аны аскын-үөлгүн эбэн кэбис. Туох да хаалбат чинчилээх. Тыа сиригэр сорох үлэһиттэр маннааҕар кыра хамнаһы аахсаллар. Атыттар олох даҕаны үлэтэ суохтар. Үгүстэр оҕо босуобуйатын, биэнсийэ суотугар айахтарын ииттэллэр. Инньэ гынан, дьиэ сууйааччы, биитэр тырахтарыыс оҕото сылга 300 тыһ. солк. төлөөн үрдүк үөрэҕи ылар кыаҕа суох. Инники олохторун туһугар төрөппүттэр бүтэһик харчыларан, биитэр сүөһүлэрин сүүскэ биэрэн баран, оҕолорун төлөбүрдээх үөрэххэ киллэрэргэ дьулуһаллар.
Ол эрээри төлөбүрдээх аата төлөбүрдээх. Харчы туһугар үөрэтии хаачыстыбата хайдаҕын билбит суох. Сурах хоту иһиттэххэ, харчы туһугар үөрэхтэригэр мөлтөх устудьуоннарга аҥаар кырыытыттан «орто» сыананы туруортууллар үһү. «Үс» сыана «икки» буолбатах. Мөлтөххө киирбэт буолан, салгыы үөрэнэр бырааптаахтар. Оттон бу сир-саарбах үөрэнэн бүтэрбит устудьуоннар салгыы ханна үлэлии бараллар диэн ыйытыы үөскээн тахсар. Оннооҕор босхо үөрэммит оҕолор үлэ булбакка эрэйи көрөллөр. Үгүстэр идэлэринэн үлэлээбэккэ, сетевой маркетинынан, атыынан-тутуунан дьарыктаналлар. Сорохтор сылы сыллаан быар куустан олороллоругар тиийэллэр. Эмиэ төрөппүттэригэр иитиллэн. Дьиҥэр, босхо уонна харчыга үөрэнэ киирээччилэри эрдэ олохтоох хампаанньалары, бүддьүөт үлэһиттэрин кытары дуогабар түһэрсэн баран, үөрэтиэ этилэр.
Саамай сыаналаах үөрэх – 307 тыһ. солкуобай
Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет федеральнай таһымнаныаҕыттан бүддьүөттэн көрүллэр миэстэтэ сыл ахсын аҕыйаан иһэр. 2017 – 2018 сылларга Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университекка үөрэххэ киирэргэ бакалавриат бырагырааматыгар 1979, оттон магистратураҕа 626 миэстэни бэлэмнээбитэ. Босхо үөрэххэ киирбэтэхтэр төлөбүрдээххэ «анньыһаллар». Онно да куонкурустаах. Оҕо барыта киирэр кыаҕа суох.
«Физическая культура», «Физическая культура для лиц с отклонениями в состоянии здоровья», «Культурология», «Народная художественная культура», «Литературное творчество» (бакалавриат) диэн салаалар бас быстар сыаналаахтар. Биир сыллааҕы үөрэх төлөбүрэ – 307 тыһ. солк. Баһаам харчы.
2015-2016 сыллардааҕы үөрэх дьылыгар ХИФУ-га төлөбүр саамай чэпчээбитэ 146 тыһ. солк., оттон саамай сыаналааҕа 206 тыһ. солк. этэ. «Лечебное дело» үөрэх сыаната 158 тыһ. солк., «физическая культура», «юриспруденция» уонна «журналистика» хайысхаларыгар – 146 тыһ. солк. этэ.
МГУ-га – 390, МГИМО-ҕа – 480 тыһ. солк.
Михаил Ломоносов аатынан Москватааҕы судаарыстыбаннай университет Россияҕа биир бастыҥ үөрэх кыһатынан биллэр. Бастыҥ аата бастыҥ буолан, университекка үөрэнии сыаната «тос» курдук. 2017 – 2018 сылларга төлөбүр орто кээмэйэ 360 – 390 тыһ. солк. халбаҥныыр. «Экономика» кафедратыгар – 360 000 солк., «Менеджмент и международный учет финансов» кафедраҕа – 390 000 солк. Бу салааларга чэпчэтии көрүллүбэт. «Журналистика» факультетыгар бакалавриакка – 325 тыһ. солк., юридическай факультекка – 385 тыһ. солк., «Психология» факультетыгар – 325 тыһ. солк., филологическайга – 310 тыһ. солк., биологическайга – 320 тыһ. солк.
МГИМО-ҕа быйылгы үөрэх дьылыгар мөлүйүөн аҥаарыгар чугаһыыр сыана олохтоммут. Холобур, «Правоведениеҕа» – 420 тыһ. солк., «Федеральное управление» – 400 тыһ. солк., «Публичные отношения и транснациональные энергетические отношения» үөрэххэ – 480 тыһ. солк.
Сибиир саамай кырдьаҕас үрдүк үөрэҕин кыһатыгар – Томскайдааҕы судаарыстыбаннай университекка сыана 112 тыһ. 700 солк. саҕалаан 217 тыһ. 440 солк. диэри халбаҥныыр.
Оттон орто үөрэх сыаната төһөнүй?
Орто профессиональнай үөрэх төлөбүрэ эмиэ сыанан-арыынан аҕаабат. СӨ Үөрэҕириитин уонна наукатын министиэристибэтин чахчыларынан, Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын техникумугар «Землеустройство» салаатыгар күнүскү үөрэх сыаната 50 тыһ. солк., кэтэхтэн – 35 тыһ. солк., «Земельно-имущественные отношения» салааҕа күнүскүтэ – 50 тыһ. солк., кэтэхтэн – 35 тыһ. солк., «Лесное и лесопарковое хозяйство», «Охотоведение и звероводство» салааларга кэтэхтэн – 30 тыһ. солк..
Оттон Дьокуускайдааҕы атыы-эргиэн, экономическай колледжыгар «Экономика и бухучет» (9-с уонна 11-с кылааһы бүтэрбиттэргэ күнүскү өттүгэр) – 57600 солк., кэтэхтэн – 33 тыһ. солк.
Дьокуускайдааҕы инновационнай технология колледжа – 68 тыһ. солк., Дьокуускайдааҕы үп-экономика колледжыгар күнүскү өттүгэр – 70 тыһ. солк., кэтэхтэн – 40 тыһ. солк.
Биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр үрдүк үөрэххэ үөрэнии төлөбүрүн хонтуруоллааһыны улахаҥҥа уурбакка сылдьаллар. Бу күннэргэ РЛДП баартыйа дьокутаата, Судаарыстыбаннай Дуума үөрэҕириигэ уонна наукаҕа кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Борис Чернышов коммерческай салааларга үөрэх төлөбүрүн кээмэйин хааччахтыыр туһунун сокуон бырайыагын бэлэмнии сылдьалларын туһунан киин хаһыаттарга иһитиннэрдэ. Баҕар, үөрэх төлөбүрүгэр аналлаах сокуон ылылыннаҕына, төлөбүр кээмэйэ арыый да намтыа эбитэ буолуо.
Эксперт санаата:
Людмила Карманилова, СӨ Үөрэҕириитин уонна наукатын министиэристибэтин орто профессиональнай үөрэхтээһиҥҥэ салаатын исписэлииһэ:
– Өрөспүүбүлүкэ техникумнарыгар уонна колледжтарыгар судаарыстыба бүддьүөтүн суотугар 6732 миэстэни, итиэннэ орто үөрэх кыһалара уопсайа 4000 төлөбүрдээх миэстэни бэлэмнээбиттэр. Сыана ортотунан 24 – 71 тыһ. солк. диэри ааҕыллар. Төлөбүр кээмэйин ылбычча олохтооботтор. Сварщик, биитэр повар идэтин ылааччыларга үөрэх кэмигэр туттуллар матырыйааллар эмиэ ааҕыллаллар. Холобур, поварга ас-үөл ороскуота эмиэ киирэр. Инньэ гынан, учуутал, экэнэмиис үөрэҕэр үөрэнии сыаната балардааҕар быдан чэпчэки буолуон сөп. РФ Үөрэҕириитин уонна наукатын министиэристибэтин ыйааҕар олоҕуран, үөрэх кыһата төлөбүр кээмэйин бэйэтэ олохтуур.
ХИФУ-га киирэргэ чэпчэтии кимнээххэ көрүллэр?
Бу сайын “Саха сирэ” хаһыат уонна Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет университекка туттарсыан баҕалаах оҕолорго анаан быһа сибээһи тэрийбитэ. Онно ХИФУ педагогическай үөрэхтээһиҥҥэ проректора Михаил Федоров, РФ Үөрэҕин уонна наукатын министиэристибэтин бирикээһинэн бигэргэтиллибит, үөрэнээччилэр Бүтүн Арассыыйатааҕы олимпиадаларын кыайыылаахтарыгар уонна миэстэлэспит оҕолорго чэпчэтиилэр көрүллэллэрин туһунан кэпсээбитэ. Туспа квотанан үөрэххэ киирии инбэлиит оҕолорго, I уонна II группалаах инбэлииттэргэ, оҕо эрдэхтэриттэн инбэлииттэргэ, байыаннай сулууспа кэмигэр эчэйии эбэтэр ыарыы түмүгэр инбэлиит буолбут дьоҥҥо федеральнай медико-социальнай экспертиза тэрилтэтин түмүгүнэн ХИФУ-га үөрэнэллэрэ көҥүллэнэр буоллаҕына, тулаайах уонна төрөппүт көрүүтэ суох хаалбыт оҕолорго итиэннэ “Бэтэрээннэр тустарынан” 1995 с. тохсунньу 12 күнүнээҕи 5 №-дээх Федеральнай сокуон 3-с ыстатыйатын 1 пуунун 1-4 подпуннарыгар олоҕуран, үөрэххэ киирии тургутуутун ситиһиилээхтик туттарбыт бойобуой дьайыы бэтэрээннэригэр көрүллэр.
Анивера АКИМОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru
Хаартыска: интэриниэттэн.