Биэс бырыһыаннаах кирэдьииккэ Саха сириттэн биир да хаһаайыстыба тиксэ илик

Быйыл кыһыны-сааһы быһа “дойдубут бырабыыталыстыбатын дьаһалынан тыа хаһаайыстыбатын табаарын оҥорооччуларга, ол иһигэр кэтэх хаһаайыстыбалаахтарга, 5 бырыһыаннаах кирэдьиит бэриллэн эрэрин туһунан” биллэрэ, быһаара сатаатыбыт даҕаны, түмүгэ ууга суруйбут, салгыҥҥа саҥарбыт курдук буолан таҕыста.

Санатан эттэххэ, дойду үрдүнэн тыа хаһаайыстыбатын табаарын оҥорооччуларга ити чэпчэтиилээх кирэдьиити биэрэргэ 11 баан боломуочуйа ылбытыттан биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр 5 баан салаата үлэлиир: Россельхозбаан, Сбербаан, ВТБ, Росбаан, Газпромбаан. Балартан үс бастакыта үлэлэһэр, оттон икки кэлиҥҥи баан тута аккаастаммыта.

Бүгүҥҥү балаһыанньа хайдаҕын өрөспүүбүлүкэбит тыатын хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл бэлиитикэтигэр министиэристибэтин үпкэ, бухучуокка департаменын сүрүн исписэлииһэ Наталья Степановаттан туоһуластым.

Наталья Николаевна иһитиннэрэринэн, Россельхозбаан биир хаһаайыстыбаҕа кылгас болдьохтоох кирэдьиити биэрэргэ бэлэм, РФ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтиттэн “күөх уоту” кэтэһэн олорор. Оттон Сбербаан икки хаһаайыстыбаҕа биэрэргэ быһаарыы ылыммытын кэнниттэн министиэристибэ “бүддьүөттэн баан бырыһыанын толуйууга көрүллүбүт үп бүттэ” диэн матыыптаан аккаастаабыт. Итинтэн биирэ – уһун болдьохтоох инвестиция кирэдьиитэ, иккиһэ – кылгас болдьохтоох. Итиччэ турунан баран иккиэн коммерческай ставканан (быһа холоон, кыччаабыта 12 бырыһыаннаах буолуон сөп) кирэдьиит ыларга сөбүлэспиттэр. Үһүс баан — ВТБ Саха сирин биир улахан агропромышленнай тэрилтэтин кытта бэрт уһуннук ылахтаста эрээри, өрөспүүбүлүкэ көрдүүр суумата федеральнай таһымҥа быһыллыбыт лимиит бырыһыаныгар (дьоҕус киэптээхтэр уонна бөдөҥ хаһаайыстыбалар баччалыы бырыһыаныгар тиксиэхтээхтэр диэн быһаллар эбит) сөп түбэспэккэ, төннөр дьылҕаламмыт. Россияҕа бүрүкүрээтийэ күүстээх, хоруупсуйа өссө хотутуулаах.

Быһааран эттэххэ, чэпчэтиилээх кирэдьиит икки көрүҥнээх: кылгас болдьохтоох (биир сыллаах) уонна инвестициялыыр (2 сылтан 15 сылга диэри). Кылгас болдьохтоох кирэдьиит субсидиятын (баан бырыһыанын толунарыгар көмө үп) РФ субъектарынан үллэрэн тураллар, Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр 14,79 мөл. солкуобай тиксибитэ, ол эбэтэр үс баан холбоон хаһаайыстыбаларга 197,26 мөл. солк. суумаҕа диэри иэс биэриэхтэрин сөп этэ. Итинтэн, көстөрүн курдук, соххор солкуобай саха бааһынайын сайыннарарга үлэлии илик.

Оттон инвестиция кирэдьиитэ дойду үрдүнэн биир бүттүүн лимииттээх, судургутук эттэххэ, уопсай хочуол. Ити бааннарга бырыһыаны толуйууга бэриллэр кээмэйэ – 5 млрд 864,52 мөл. солкуобайга тэҥнэһэр, ол аата бааннар хаһаайыстыбаларга 78 млрд 234,79 мөл. солк. суумалааҕы биэрэр кыамталаахтар. “Этэ” диирбитигэр тиийэбит. Биһиги сыарҕабыт сыҥааҕа хаһан хоҥнуор диэри соҕуруу киин уобаластар агрохолдиннара барытын ыйыстан кэбиспиттэр. Сураҕа, кэлин 4 млрд эбии көрүллүбүт үһү гынан баран, эгэ, оччо кыра сууматтан тииһиннэрбэттэрэ чуолкай.

Эрэлбит эрэ — кылгас болдьохтоох кирэдьииккэ тиксии. Бу хайысхаҕа үп эмиэ бүппүтүн үөһэ ыйдым. Ол гынан баран, өрөспүүбүлүкэ лимиитэ баар буоллаҕа. РФ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ эрэннэрэринэн, эбии харчы көһүннэҕинэ, 5 бырыһыаннааҕы салгыы биэриэхтэрэ. Ити эрээри, от ыйын 1 күнүттэн эрэ коммерческай ставканан кирэдьиит ылбыт хаһаайыстыбалар эбии сөбүлэһии түһэрсэн, чэпчэтиилээх кирэдьиитинэн туһанар бырааптаахтар. Онон бааннар тыа хаһаайыстыбатын табаарын оҥорооччулары кирэдьииттииргэ интэриэстээх олороллор.

Сэмсэ этии

Кэтэххэ 5 бырыһыаннаах кирэдьиити биэрии кэпсэтиигэ да турбатыттан сылыктаатахха, эһиилгилээх дьыала буолла быһыылаах. Ону даҕаны быһаарылыннаҕына. Ил Дархаммыт Егор Борисов дойду тыатын хаһаайыстыбатын салалтатыгар туруорсуутунан, Уһук Илиҥҥэ эрэ баан устааптаах хапытаалын кээмэйигэр ирдэбил намтатылларын туһунан РФ бырабыыталыстыбата эбии дьаһал таһаарара күүтүллэр. Оччоҕо Алмаасэргиэнбаан бырагыраамаҕа киирдэҕинэ, “дьоҕус киэптээх” дэнэр бытархай бааһынай уонна кэтэх хаһаайыстыбалаахтарга күөх суол арыллыа.

Василий НИКИФОРОВ, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru