Сокуонунан бэриллиэхтээх сирдэрин ылбакка сылдьар үстэн элбэх оҕолоох ыаллар, тулуйа сатаан баран, бэрэсидьиэн Владимир Путин аатыгар сурук суруйдулар.
Сокуон ыйарынан, сири үстэн элбэх 18 саастарын туола илик оҕолоох ыаллар ылар бырааптаахтара. Кинилэр бырапыыскаламмыт эрэ сирдэриттэн ылыахтаахтар. Испииһэккэ киирбиттэрин кэннэ, олохтоох бэйэни салайыныы уорганнара биир ый иһигэр сир учаастага кадастровай картаҕа ханан баарын ыйан туран, бигэргэтиэхтээхтэр. Кадастровай өҥө төлөбүрүн сайабылыанньалаах дьон төлүүллэр. Элбэх оҕолоох ыал кыамматтар ахсааннарыгар киирсэр буоллаҕына, кадастровай өҥө төлөбүрүн олохтоох былаас уорганнара ылыналлар. Оттон бу сири биэрэр туһунан быһаарыыны кадастровай пааспар оҥоһуллубутун кэннэ икки нэдиэлэ иһинэн ылыныахтаахтар.
Ыал урут бэйэтэ учаастактаах да буоллаҕына, босхо учаастагы ылар бырааптаах. Босхо учаастак биирдэ эрэ бэриллэр. Учаастактарыгар дьиэ туттуохтарын, даача, сайылык оҥостуохтарын, оҕуруот олордуохтарын, хаһаайыстыба тэриниэхтэрин сөп. Дьиэ туттарга куораттарга 0,1-0,25 гаа, тыа сиригэр 0,15-0,25 гаа сир көҥүллэнэр. Даача туттарга – 0,01-0,40 гаа, оҕуруот олордорго 0,01-0,25 гаа сир бэриллиэн сөп.
Сокуон итинник этэр. Оттон дьыалатыгар киирдэххэ, балаһыанньа хайдаҕый?
Тохтуу-тохтуу биэрэллэр
2012 сыл олунньутугар Хатас, Киллэм, Табаҕа, Намныыр суол 17-с килэмиэтиригэр аан бастаан сири түҥэтэн барбыттара. Маҕаҥҥа, Владимировкаҕа, Табаҕаҕа аҕыйахтыы учаастагы биэртэлээбиттэрэ. Саамай элбэх учаастак Хатаска (870) баара. 2013 сылтан сири биэрии тохтоон хаалбыта. Онтон эмиэ сөргүтүллэ сылдьан баран, 2015 сылтан тохтообута. 2012 сыл муус устарыгар диэри уочаракка турбут дьон бары сир ылбыттара.
Билигин өрөспүүбүлүкэҕэ элбэх оҕолоох 18,3 тыһ. дьиэ кэргэн баар, олортон 6900 ыал сир учаастагын ылбыта. Дьокуускайга 4,9 тыһ. кэриҥэ ыал уочаракка турар. Сыл аайы ортотунан 60-ча ыал эбиллэ турар. 2017 сылга номнуо 71 ыал сайабылыанньа биэрбит.
Сэрэбиэйдэһии кэмигэр.
Икки сыллаах тохтобул кэнниттэн, быйыл мэрия сир учаастактарын сэрэбиэйдэттэ. Онно 155 дьиэ кэргэн кытынна. Остуолга сытар кумааҕылартан учаастак нүөмэрин бэйэлэрэ талан ыллылар. Сөбүлээбэтэхтэринэ, иккитэ аккаастанар бырааптаахтар. Сэрэбиэйдэһии кэнниттэн, РФ Сир кодексын ирдэбилин тутуһан, Намныыр суол 17-с килэмиэтиригэр “Хотугу” микро-оройуоҥҥа уонна Тулагы аттыгар биэрэллэр. Онтон ордубутун 2018 сыл бастакы аҥарыгар түҥэтиэхтээхтэр.
Биэс сыллаах кэтэһии
Испииһэккэ турар элбэх оҕолоох ыаллар сири түҥэтии, уочарат хаамыытыгар сөпсөспөттөрүн биллэрэллэр. Биһиги эрэдээксийэбитигэр 213 киһи илии баттааһыннаах сурук киирэн сытар. Элбэх оҕолоох ыаллар Владимир Путиҥҥа сурук суруйбуттар.
Кылгас ис хоһоонун кэпсээтэххэ, 2012 сылтан уочаракка турар дьон бааллар эбит. Биэс сыл тухары уочараттара улаханнык хамсаабатах даҕаны. Холобур, 2013 сыллаахха турбут дьон 2000-тан 1500-кэ сыҕарыйбыттар. Ол эрээри быйылгы түҥэтиигэ 2017 сылга турбут дьон кытта ылбыттар.
Бу суругу суруйбут киһини булан кэпсэттибит. Ол эрээри, биллэр биричиинэнэн, аатын ыйбаппытыгар көрдөстө.
— Биһиги үксүбүт кыараҕас дьиэҕэ олорор, эбэтэр олох да дьиэтэ суох дьон испииһэккэ турабыт. Онон сир ыла охсон, Ийэ хапытаалын көмөтүнэн дьиэ туттар баҕалаахпыт. Ол эрээри, биэс сыл устата, кэтэһэ сатаан баран, сорохтор ипотека ыллылар, сорохтор дьиэ тутуннулар, улахан иэскэ киирдилэр. Биһиги кэннибититтэн, оннооҕор быйыл саҥа турбут дьон учаастак ылбыттара кыһыылаах. Дьиэҕэ-уокка, сиргэ сыһыаннаһыылар департаменнарыгар баран ыйыталастахпытына, бу быһа киирбит дьону дьиэҕэ наадыйааччылар (олорор дьиэлэрэ суох, эбэтэр кыараҕас дьиэлээх ыаллар) дииллэр. Дьиэҕэ наадыйааччыларга туспа испииһэк оҥорбуттар эбит, ол эрээри биллэрии ханна да суоҕа. Онон сир уочаратыгар турар дьиэҕэ наадыйааччылар да билбэккэ хаалбыттар.
Уота, гааһа, суола суох сиргэ биэртэлииллэр. Ол иһин ылбыт дьонтон элбэх киһи атыылыыр. Аны биир учаастагы хас да киһиэхэ атыылыыр түөкүттэр бааллар. Департамеҥҥа хаһаайына суох учаастагы булуҥ, топосъемканы оҥорторуҥ дииллэр. 2 тыһыынчаны төлөөн, топосъемканы оҥорторбутуҥ кэннэ, учаастагыҥ хаһаайыннаах буолан хаалар. Ол топосъемка оҥоһуллуон иннинэ хаһаайына биллибэт этэ дуо? Биир билэр дьахтарым ити курдук үстэ оҥорторон баран, мэлийбиттээх. Соруйан гыналлар, учаастагы көрдөтөн, топосъемканы оҥорторон баран, атыылыыллар диэбитэ. Оннооҕор бассаапка “65 тыһ. солк. төлөөҥ, уочараккытын инники сыҕарытыахпыт” диэн биллэриилэр бааллар. Бу кимнээх сыҕарытар кыахтаахтарый? Дьиибэ.
Бу департамент сайтаах эрээри, онно уочарат көстүбэт. Эрийэн ыйыттахха эрэ, этэллэр. Төлөпүөннэрин ылбаттар, онно эрийэ сатаан күҥҥүн-дьылгын барыыгын. Аны тиийэн ыйыталастахха, хоско олорор кыргыттар тугу да билбэттэр, нэһиилэ уочараккын эрэ этэн биэрэллэр. Аныгы үйэҕэ дьиҥинэн, барыта ырылыччы көстөр, дьэҥкир буолуохтаах. Оччоҕо араас мөккүөр да тахсыа суоҕа этэ.
Онон уочараты бэрээдэктиири уонна дьэҥкир оҥорору туруорсабыт. Дьиэҕэ наадыйааччылар испииһэктэрэ эмиэ биллэр, көстөр буолуохтаах. Аны наар кинилэргэ эрэ биэрбэккэ, саатар тэҥнээн, уочаракка баар киһини көтө-көтө биэрэллэрэ буоллар. Ол биэс сыл кэтэспит дьоҥҥо арыый өйдөнөр буолуо этэ. Биэстии сыл кэтэстибит да, өссө хас сылынан ыларбыт да биллибэт. Бачча сыл кэтэһэн баран, оҕоҥ 18 сааһын туолла да, испииһэктэн көтөн хаалар кутталыҥ эмиэ баар.
Уочараты бэрээдэктээҥ!
Бу уочаракка турар дьон “батсаапка” бөлөхтөөхтөр. “Миитинниэххэ, уулуссаҕа тахсыахха, оччоҕо биирдэ хамсыахтара” диэн этиилэр кытта иһиллэллэр эбит. Санатар буоллахха, сир учаастагын ылбыт дьиэ кэргэттэр эмиэ урут кыс ортото миитиннээн тураллар. Кинилэр туруорсуулара – суолу, уоту, гааһы тардыы диэн этэ.
Сир тиийбэт, оттон уочарат сыллата хаҥаан иһэр. Онон былырыын куорат дьокутааттара учаастак оннугар харчынан биэриэххэ диэн туруорса сылдьыбыттара. Өскөтүн, учаастактан аккаастанар буоллахха, өрөспүүбүлүкэтээҕи Ийэ хапытаалын икки төгүллээх сууматын (280 тыһ. солк.) ылыахха сөп диэн. Ол эрээри, бу көҕүлээһин олоххо киирбэтэҕэ. Эмиэ үп тиийбэтиттэн буолуо, бука.
Дьон туруорсарын курдук, саатар, уочараты бэрээдэктиэххэ, дьэҥкир оҥоруохха наада. Оччотугар, былаас уонна норуот өйдөспөт буолуулара аччыа этэ.
“Мэрия боппуруоһу хонтуруоллуур”
Владимир Степанов, Дьокуускай к. дьаһалтатын дьиэҕэ-уокка, сиргэ сыһыаннаһыыларга департаменын салайааччы:
— “Хотугу” микро-оройуоҥҥа уонна Тулагы аттыгар бэриллэр учаастактар эрдэ бэлэмнэммит быысаһыы (межевание) бырайыактаахтар. Ол чэрчитинэн, суол-иис, уот, социальнай тутуулар былааннаналлар. Билиҥҥитэ кураанах турар эрээри, дьиэ-уот элбээн истэҕин аайы, сыыйа социальнай тутуулар (оскуола, оҕо саада) баар буолуохтара.
Билигин Бүлүүлүүр суолга баар учаастактары ойуур фондатыттан тыа хаһаайыстыбатыгар анаммыт бөлөххө көһөрүү үлэтэ бара турар. Ол курдук, Намныыр суолга, Маҕаҥҥа оннук көһөрүү кыаллыан сөп. Өрөспүүбүлүкэ таһымыгар сөбүлэһии ылыллан турар эрээри, федеральнай уорган аккаастыыр. Онон сайаапкабытын саҥаттан ыытан оҥорторуохпут. Дьокуускай чугаһыгар онтон атын сир суох.
2015 сылтан “Хотугу” микро-оройуон быысаһыытын бырайыагын үлэтэ ыытыллыбыта. Ол үлэ чэпчэкитэ суох. Элбэх тэрилтэ нөҥүө ааһар. Бу микро-оройуоҥҥа барыта 1235 учаастак баар.
Быйыл сиргэ уочараттаахтары сэргэ, дьиэҕэ наадыйааччылар уочараттарыгар турааччылар эмиэ киирдилэр. Ити сокуон ирдэбилэ, биһиги баҕарыыбыт буолбатах. 111 учаастагы ити ирдэбилинэн киирбит дьон (дьиэҕэ наадыйааччылар), хаалбыт 44 учаастагы уопсай уочаратынан ыллылар.
Уоту, гааһы тардыы, суолу оҥоруу үбүлээһинтэн иҥнэр. Холобур, “Хотугу” микро-оройуоҥҥа уоту тардыыга 176 мөл. солк. ирдэнэр. Былырыын өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн 21 мөл. солк. тыырыллыбыта, Дьокуускай куорат дьаһалтата 20 мөл. солк. анаабыта. Гаастааһын боппуруоһугар мэрия 2017 сыл ыам ыйынааҕы дьаһалынан бырайыактыыр, смета оҥорор, экспертиза ыытар үлэҕэ үбү көрбүтэ. Бу боппуруоһу хонтуруоллуубут.
Ангелина Васильева, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru