Биһиги өйдөбүлбүтүнэн ыалга сүрүн иитээччи-аһатааччы, харчыны дьиэҕэ аҕалааччы – эр киһи буолуохтаах. Хомойуох иһин, тыа сиригэр ынах-сүөһү көрүүтүттэн ураты үлэ суох. Оттон куоракка хамнастаах үлэҕэ биир миэстэни сүүрбэччэ киһи былдьаһар, кинилэртэн сибээстээҕин, сытыытын-хотуутун, таһыччы билиилээҕин, улахан уопуттааҕын талан ылаллар. Атыттар түбэһиэх быстах үлэнэн, үлэ эрэ буоллун диэн кыра хамнаска сылдьаллар. Дьон олоҕун уйгутун тупсарар, үлэтэ суох олохтоох дьону бырамыысыланнаска сыһыарар сыалтан кулун тутар бүтэһик күннэригэр киин, илин эҥээр улуустарынан «Колмар», «Якутуголь», «Золото Селигдара», «Прогноз» тэрилтэлэр үлэлиэн сөптөөх күүстээх аҥаардары сүүмэрдээтилэр.
edersaas.ru
Быраамыысыланнаска үлэлиэн сөптөөх техническэй идэлээх, бульдозер, экскаватор, «Белаз» сатаан ыытар дьону таһынан, итиниэхэ туох да сыһыана суох эрээри, үлэлиэн баҕалаах дьону аҕыйах ыйдаах кууруска идэ ыларга үөрэттэрэ ыыттылар.
«2018с. нэһилиэнньэ дьарыктаах буолуутугар көмө сылынан биллэриллэн, быйыл 3000 киһини бырамыысыланнаска үлэлииргэ сөптөөх идэлэргэ үөрэтэргэ Ил Дархан Егор Борисов сүрүн сорук туруорда. Былырыын ити сыалга 1300 миэстэ көрүллүбүтэ. Ону таһынан, идэ ылбыт эрээри, туох да уопута суох дьон үлэҕэ киирэллэрин мэктиэлиибит, ол туһугар сир баайын хостуур тэрилтэлэргэ стажировка тэриллиэҕэ. Уопсайа 5000 олохтоох дьон бырамыысыланнаска үлэлии киирэллэрин ситиһиэхтээхпит», — диэн СӨ Нэһилиэнньэ дьарыктаах буолуутугар судаарыстыбаннай кэмитиэт бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Гаврил Харлампьев иһитиннэрдэ.
Улуустары кэрийэ сылдьан бырамыысыланнай хампаанньа үлэһиттэрэ олохтоох дьоҥҥо үлэ усулуобуйатын билиһиннэрэр видеопрезентация оҥордулар, маны таһынан, муниципальнай тэриллии баһылыктарын кытта үлэтэ суох дьону үлэнэн хааччыйарга бииргэ хайдах үлэлэһиэххэ сөбүн дьүүллэстилэр.
Горнай улууһа үлэтэ суох дьон ахсаанынан Өрөспүүбүлүкэҕэ үһүс миэстэҕэ турар, үлэҕэ сүүмэрдээччилэр кэлбиттэрин истэн манна сүүстэн тахса киһи тоҕуоруста. Кинилэртэн үлэ усулуобуйатын билсэн баран аҥаардара собеседованиеҕа киирдилэр. Ол түмүгүнэн 33 киһини үлэҕэ ыҥырдылар, 22 киһини идэ ыларга үөрэххэ ыыттылар.
Каадыр үлэһиттэрин кытта кэпсэтэ киирээри турар Бэрдьигэстээх олохтооҕо Николай Агеев манныгы этэр: «Мин Дьокуускайга тыа хаһаайыстыбатын техникумун «Сир сыһыаннарыгар” салаатын бүтэрбитим. Дойдубар идэбинэн үлэ булбатым. Ол иһин бырамыысыланнаска үлэлии барыахпын баҕарабын. Урут саллар этим, билигин вахтовай үлэ туһунан видеопрезентация көрөн, үлэһиттэр кэпсээннэрин истэн, дьон кыайар үлэтин мин да кыайар инибин диэн эрэх-турах санаалаахпын. Ыллахтарына дойдубуттан үлэлиир сирбэр көһөн да барыахпын сөп, хамнас, үлэ эрэ баар буоллун!”. Итинник хайа баҕарар үлэҕэ күүстээх санаалаах, инникигэ сыаллаах эрэ киһи кыайыгас буолар.
Салгыы бырамыысыланнай хампаанньа үлэһиттэрэ Чурапчы, Таатта, Томпо, Нам, Уус Алдан, Амма улуустарынан үлэлиэн сөптөөх дьону сүүмэрдээтилэр, баҕалаах дьону кылгас кэмнээх кууруска ыыттылар. Психологтар идэни сөпкө таларга тестирование оҥордулар.
Хамнастаах вахтовай үлэҕэ эдэр ыччат эрэ таласпат, манна үлэни кыайар буоллуҥ да сааскынан улахан хааччах суох. Дьон биэнсийэҕэ тахсан баран кытта үлэлии бараллар.
47 саастаах Ньургустан Захаров: “Мин фронтальнай погрузчик идэлээхпин, урут «Анаабыр алмаастарыгар» дуогабарынан үлэлээбитим, билигин бастайааннай үлэҕэ киириэхпин баҕарабын. Хата мин идэбинэн үлэ баар эбит, ыҥырыах буоллулар, онон күүтэбин», — диир.
Киһи барыта сылаас хонтуораҕа олорон эрэ үлэлээбэт, күөгэйэр сааскар сылдьан ыарахантан чаҕыйбакка хамнастаах үлэҕэ киирэн үлэлээн, дьиэ-уот, массыына тэринэҕин. Вахтаҕа тиийдиҥ да ыйы-ыйдаан өрөбүлэ суох таһырдьа сылдьан үлэлииргэ, армия курдук эр киһи кэлэктиибигэр сатаан сылдьа үөрэниэххэ наада. Уолаттар сүрэҕэ суох киһи манна кэлбэт, хара үлэни кыайар бэйэтигэр эрэллээх киһи тулуйан сылдьар дииллэр.
Хонтуораҕа уруучукаттан ыараханы көтөхпөтөх уолаттар отуччаларыгар тиийдэхтэринэ бары истэнэн, ортолорунан халыйан хаалаллар. Оттон вахтаттан үлэлээн кэлбит күүстээх аҥаардар саннылара кэтирээн, былчыҥнара улаатан кэлэллэр. Хайа уонна харчылаах, хамнастаах уол тула кыыс эрэ аймах эриллэр.
Бырамыысыланнаска олохтоох дьону сүүмэрдээһин быйыл эрэ буолбакка, сыл аайы ыытылларын туһугар СӨ Нэһилиэнньэ дьарыктаах буолуутугар судаарыстыбаннай кэмитиэт ылсан үлэлиэ. Онон, дьиэ кэргэнин иитэр-аһатар оруолун эр киһи чиэстээхтик толороругар кыах бэриллиэ.
Марианна Тыртыкова, «Саха сирэ», edersaas.ru