“Кириэстээх” тыа хаһаайыстыбатын производственнай кэпэрэтиибэ (бырабылыанньа бэрэссэдээтэлэ Владимир Егоров) Сунтаар улууһугар эрэ буолбакка, бүтүн өрөспүүбүлүкэҕэ инники күөҥҥэ сылдьар.
edersaas.ru
Кэпэрэтиип түөрт отделениенан барыта 1 тыһ. 872 сүөһүлээх, ол иһигэр, эккэ идэтийбит калмык сүөһүтэ, үүккэ үлэлиир Алтай кыһыл боруода ынахтара уонна бэйэтэ уруккуттан иитэр симменталлара бааллар. Ааспыт сыл түмүгүнэн чулуу ыанньыксыт, Үлэ Албан аатын үс истиэпэнин уонна “Хотугу сулус” уордьаннар кавалердара, Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ Владимир Африканович Михайлов ынаҕын ахсыттан 4 тыһ. 200 киилэ үүтү ыата. Маны кини хайдах ситистэ? Ол туһунан бэйэтэ маннык кэпсиир.
— Ыанньыксыттаабытым 48 сыл буолла. Ийэм ыанньыксыт буолан, сүөһү үлэтигэр оҕо эрдэхпиттэн сыстыбытым. Сопхуос саҕана араас улуустарга олорор биир идэлээхтэрим ыҥырыыларын өйөөммүн, түөрт-биэс тыһыынчалаах кирбиини ситиһэр күрэхтэһиилэргэ кыттыбытым. Дьиҥинэн, алта да тыһыынчаҕа тахсыахха сөп этэ эрээри, бэйэ эрэ бэрт буолара тутах диэммин, үрдүк көрдөрүүнү кэлэктиибинэн ситиһэргэ ыҥырыы таһаарбытым. Ол түмүгэр, биэс ыанньыксыттаах биригээдэнэн 110 ынах ахсыттан түөртүү тыһыынча киилэ үүтү ыабыппыт.
Билигин кэргэним Елизавета Петровнаны кытары үс сыллааҕыта Алтайтан аҕалыллыбыт сүүс ынаҕы илдьэ сылдьабыт, сылга ынахпыт ахсыттан 4 тыһ. 200 киилэ үүтү ыыбыт. Бу кистэлэҥэ судургу. Бастатан туран, ынах эрдэ, тохсунньуга-олунньуга төрөтүллүөхтээх. Итинэн ыаныллар кэмэ уһатыллар, ньирэйэ сайын улаатан-төлөһүйэн, күһүн 200 киилэни үктүүр борооску буолар. Хойут (ыам ыйыгар-бэс ыйыгар) төрөөбүт ынах оҕото кыстыкка киириигэ сиппэккэ хаалар, эбиитин кыһын аһа-үөлэ кэмчи түбэлтэтигэр буомурар, оттон оннук тыһаҕастан кэлин төһө үчүгэй сүөһү тахсыай? Даҕатан эттэххэ, ыанньык буолар тыһы тыһаҕастары туспа тутан көрөр көдьүүстээх дии саныыбын.
Иккиһинэн, үлэ эрэсиимин тутуһуохха, дууһаны ууран туран үлэлиэххэ наада. Биһиги сарсыарда 3 чаас ааһыыта туран, хотоммутугар 4 чааска барабыт итиэннэ киэһэ алта-сэттэ саҕана бүтэн кэлэбит. Пиэрмэҕэ итии аһылык босхо тэриллэр, онон киһи аралдьыйбакка үлэлииригэр усулуобуйа баар.
Үсүһүнэн, үлэ тэрээһинэ уонна “сүөһү үүтэ – тылыгар” диэн мээнэҕэ этиллибэт, аһынан-үөлүнэн хааччыллыы үчүгэй буолуохтаах. Кэнники сылларга үлэбит быдан чэпчэтилиннэ — уу кыраанынан кэлэр, оту-бурдугу “Хозяин” хамбаайын киллэрэн тарҕатар, биһиги хотону ыраастыыбыт (ноһуому ТСН таһаарар) уонна ынахпытын аппараатынан ыыбыт. Ас-үөл баар, ынах ахсыгар сүүрбэ киилэ сиилэһи, биэс киилэ оту уонна биир киилэ комбикорманы сиэтэбит. Үлэлииргэ усулуобуйа баар, хамнас кэлэр, кээмэйэ үүттэн тутулуктанар.
Августина Трифонова, кэпэрэтиип кылаабынай зоотехнига:
— Барыта 880 ыанньыктаахпыт, племучуоту ыытабыт, ынаҕы барытын искусственнай сиэмэлээһининэн хабабыт. Арассыыйа таһымнаах племенной хаһаайыстыба буолабыт. Ааспыт сыл түмүгүнэн, биир фуражнай ынахтан 3 тыһ. 888 киилэ үүт ыанна, ньирэй дьыалабыай тахсыыта 89,4 %-ҥа тэҥнэстэ. Манык таһымҥа өр сыллаах утумнаах үлэ түмүгэр итиэннэ Владимир Африканович курдук дьону түмэр майаактаах буолан таҕыстыбыт. Болҕомтону, бастатан туран, сүөһү аһылыгын бөҕө базатын тэрийиигэ уурабыт. Үп чорботон уонна лизининэн үлэ тиэхиньикэтин балачча ылынныбыт, сыллата сир оҥоһуутун кэҥэтэбит, сиилэс угар траншеялары тутабыт. Сайын толору мэхэньисээссийэлээх икки биригээдэни туруоран, сүөһү холкутук кыстыыр отун, сиилэһин, сенаһын соҕотуопкалыыбыт. Үлэ базатын тупсаран, сайылыктарга толору хааччыллыылаах титииктэри, олорор дьиэлэри туттубут, суолу оҥортордубут. Хамнас үлэ көрдөрүүтүнэн ааҕыллар, санаторийга-курорка сынньанар көрүллэр итиэннэ паайдаахтарга сыл түмүгүнэн барыс үллэриллэр буолан, дьон үлэҕэ интэриэстэрэ улахан.
Раиса СИБИРЯКОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Сүрүн хаартыска интэриниэттэн ылылынна