“Арассыыйа – социальнай судаарыстыба” диэн РФ бэрэсидьиэнэ Владимир Путин этэр. Ол эбэтэр, нэһилиэнньэ дохуотун уонна үлэ оҥорон таһаарыытын таһымын эгил-тэгил сылдьар дойдулары кытары тэҥнээтэххэ, биһиэхэ социальнай мэктиэ (гарантия) үрдүк.
edersaas.ru
Ол курдук, социальнай эйгэҕэ ороскуот бүддьүөт систиэмэтин улахан аҥаарын ылар. Кэнники сылларга бу ороскуот улаатан иһэр. 2008-2009 сыллардааҕы кириисискэ, куру ыксары тардынар кэмҥэ, биир да социальнай мэктиэлээһини энчирэппэтэхтэрэ. Ону ааһан, кэнники сылларга бүддьүөт үлэһиттэрин хамнастара, биэнсийэ, атын да социальнай төлөбүрдэр үрдээбиттэрэ.
“Ол да буоллар, биһиги гражданнарбыт баар балаһыанньанан астымматтар, ол өйдөнөр”, — диэн бэрэсидьиэн бэйэтин этиитигэр бэлиэтээн турар.
Социальнай бэлиитикэ хас да сыаллаах. Биир өттүнэн, үлэлиир кыаҕа суох, бэйэлэрин кыайан ииттиммэт дьону өйүүр. Иккиһинэн, “социальнай лифт” диэн өйдөбүл баар. Ыарахан балаһыанньаҕа түбэспит дьоҥҥо, саҥа үлэлээн эрэр эдэр киһиэхэ кэмигэр көмөлөстөххө, сыыйа атахтарыгар туран, үлэлээн-хамсаан, айахтарын ииттинэр кыахтаналлар.
Ханнык баҕарар судаарыстыбаҕа социальнай бэлиитикэ уопсастыба олоҕун таһымын үрдэтэргэ, сааһылыырга туһуланар. Дьон дьарыктаах, көмүскэллээх буолуутун cистиэмэтин тэрийэр, дьадайыыттан сэрэтэр соруктаах. Уопсастыба кыаммат араҥаҕа көмөлөһөр, тиийинэн олорор усулуобуйатын тэрийэр, киһи-аймах сыаннастарын тутуһар эрэ буоллаҕына, чөл, бигэ туруктанар, салгыы сайдар кыахтанар. Онон социальнай көмүскэли экэниэмикэни таҥнары тардар адаҕа курдук көрөр төрдүттэн сыыһа.
Социальнай бэлиитикэ (үлэлээх буолуу, социальнай страховкалааһын, биэнсийэ, араас төлөбүрдэр) сокуонунан мэктиэлэнэр. Бу барыта киһи ыарахан балаһыанньаҕа түбэстэҕинэ (үлэтэ суох хааллаҕына, ыарыйдаҕына, бэйэтин кыайан ииттиммэт буоллаҕына, уо.д.а.) көмөлөһөр социальнай гарантиялар.
Арассыыйаҕа 2015 сыллаахха Владимир Путин көҕүлээһининэн, “Об основах социального обслуживания граждан в РФ” диэн 442-с №-дээх федеральнай сокуон ылыллыбыта. Онон судаарыстыба социальнай бэлиитикэтин барытын бу сокуон сүрүннүүр.
Арассыыйа инники сайдыытын кэлэр түһүмэҕэр социальнай бэлиитикэни көдьүүстээх гынан, үбү-харчыны мээнэ туттубакка, наадыйар дьоҥҥо быһаччы тиийэрин хааччыйыы сүрүн сорук быһыытынан көрүллэр.
Олохпут таһыма үрдээтэ
Сүүрбэччэ сыллааҕыта хамнас төһө этэй? Төһө грант, субсидия, социальнай төлөбүрдэр бэриллэр этилэрэй? Ийэ хапытаала, социальнай хантараак, хаарбах дьиэлээхтэри көһөрүү, суолу оҥоруу, о.д.а. араас судаарыстыбаннай бырагыраамалар үлэлииллэр этэ дуо? Төһөтүн да иһин, олохпут таһыма үрдээбитин ким мэлдьэһиэй? Кыраныысса таһыгар күүлэйдиир, ипотеканан дьиэ атыылаһар, бэйэ дьыалатын арыйаары, хаһаайыстыба тэринээри гыннахпытына, харчынан көмө ылар, о.д.а. буоллубут. Ол да буоллар, син биир сөп буолбаппыт, судаарыстыба көмөтө кыра диибит. Тоҕо диэтэххэ, сайдыылаах, баай дойдулар олохторун көрөбүт, ымсыырабыт. Биллэн турар, аҕыйах сыл иһигэр кинилэргэ тэҥнэһэ охсор кыаллыбат. Кыһалҕалар бааллар, ону туоратарга үлэ ыытыллар.
Уопсастыбаҕа биэнсийэҕэ тахсар сааһы үрдэтиэхтэрэ диэн куттал баар. Путин маны утарарын биллэрбитэ. Биэнсийэни, истипиэндьийэни, босуобуйаны, бүддьүөт үлэһиттэрин хамнастарын үрдэтии сыыйа киирэр. Элбэх оҕолоох дьиэ кэргэттэри, кыаммат араҥаны өйөөһүн, медицинаны, демографияны тупсарыы миэрэлэрэ – бу барыта судаарыстыбаннай бэлиитикэ. Арыгы, табах атыытын аҕыйатарга, наркотиктары утары охсуһарга, дьон маассабай спордунан дьарыктанарыгар усулуобуйа оҥорорго үлэ ыытыллар. Былаан быһыытынан, 2050 сылга дойду нэһилиэнньэтин ахсаана 154 мөлүйүөҥҥэ тиийиэхтээх.
Соторутааҕыта Владимир Путин ыал бастакы оҕотугар ый аайы уонтан тахса тыһыынча солкуобайы биэрэр туһунан ыйааҕа тахсыбыта. Бу туһунан сиһилии кэлин суруйуохпут.
Алина Николаева, edersaas.ru