«Дьиэ кэргэн» бырайыак: Тапталы уйалыыр Капитоновтар

Бөлөххө киир:

“Сахамедиа” холдинг “Дьиэ кэргэн” анал бырайыагар ураты көрүүлээх, дьарыктаах, ситиһиилээх, дьон болҕомтотун тардар, олоххо актыыбынай позициялаах ыалы ааҕааччы киэҥ биһирэбилигэр таһаарар. Бу бырайыакка кинилэр олохторун, ситиһиилэрин, кыһалҕаларын, олоххо көрүүлэрин кэпсиибит.


Тыһыынчанан, мөлүйүөнүнэн түннүктэр нөҥүө кимнээх олороллор? Хас биирдии ыал дьол кыымын көрдөөн булар, күннэтэ түбүгүрэн таптал уйатын оҥостор, онтун дьоҥҥо биллэрэн, үргүтүөн баҕарбат… Ис-иһигэр киирэн, кэпсэтэн бардахха, дьол, таптал туһунан олоҕу көрүүлэрэ, чуумпу дьоллоох олохторун кистэлэҥэ биир соҕус буолан, били улуу суруйааччы эппит кырдьыга тахсан кэлэр. Оччотугар, дьоллоох дьиэ кэргэн кистэлэҥэ туох эбитий?

Капитоновтар Дьокуускайга олороллор. Түөрт кыра оҕолоохтор. Ыал аҕа баһылыга Алексей П.Романов аатынан ойуулуур-дьүһүннүүр училищеҕа преподавателинэн үлэлиир, оттон нарын-намчы, үтүө са­­наалаах Татьяна оҕолорун көрөн олорор. Кини талааннаах тарбахтаах иис­тэнньэҥ, кэрэ киэргэллэри айарын сөбүлүүр. Дойду бастыҥ маастардарын түмэр “Большой конкурс Птички” күрэскэ Татьяна “Сваровски” хампаанньа анал бирииһин ылбыта. Капитоновтар соторутааҕыта «Саталга» саҥа дьиэ туттан киирбиттэрэ. Аҕалара уус буолан, дьоннорун көмөтүнэн, бэйэлэрэ туттубуттар. Икки өттүттэн көмөлөһөр, өйүүр төрөппүттэригэр махталлара муҥура суох.

“Таптал элбэх үлэттэн тахсар”

— Эһиги  хаһан, хайдах билсибиккитий?

— 2006 сыллаахха Дьокуускайдааҕы ойуулуур-дьүһүннүүр училищеҕа усту­дьуоннуу сылдьан билсэн, табаарыстыы буолбуппут. Майгыбыт, олоххо көрүүбүт тэҥ соҕус буолан, элбэх бириэмэни кэпсэтиигэ, санаа үллэстиитигэр, ардыгар мөккүөргэ атаарар этибит. Кырдьык, киһини таптыаххын баҕарар буоллаххына, кинини кытары элбэхтик кэпсэт диэн этии сөп эбит. Кэргэним буолуохтаах уол, ол кэмҥэ бастыҥ доҕорум, миэхэ олус чугас киһим буолбута.

— Таптал хайдах үөскүүрүй? Биирдэ көрөөт, эбэтэр…

— Дьиҥнээх таптал элбэх үлэттэн, кыһамньыттан үөскүүр эбит.

«Таптал тулуурдаах, амарах санаалаах,

Таптал ордугурҕаабат, таптал  арбаммат,

Улаханнык санаммат, сүөргү быһыыламмат,

Бэйэтин эрэ иннин көрүммэт, хоргуппат,

Куһаҕаны өйдүү сылдьыбат,

Куһаҕантан үөрбэт — кырдьыктан үөрэр;

Барытын уйар, барытын итэҕэйэр,

Барытын эрэнэр, барытын тулуйар.

Таптал хаһан да уостубат…»

Бу маннык дьиҥнээх тапталы ситиһэргэ элбэх сыл уонна икки өттүттэн баҕа, дьулуур ирдэниллэр буоллаҕа.

— Дьиэ кэргэҥҥэ эр киһи уонна дьахтар оруоллара туохханый?

— Эр уонна ойох, бастатан туран, бэ­­йэ-бэйэлэригэр анаммыт, икки киһиттэн турар биир хамаанда буолаллар дии саныыбын. Биһиэхэ маннык: ыал аҕата кэргэнин, оҕолорун тустарыгар кыһаллан, кинилэри ис сүрэҕиттэн таптаан, бэйэтин өттүт­тэн кыаллары барытын оҥорор: кэпсэтиигэ, бииргэ сынньанарга бириэмэтин аныыр, оҕолорун көрсөр, кэргэнигэр болҕомто­лоохтук сыһыаннаһар, дьиэ үлэтин үллэс­тэр уонна, биллэн турар, сүүрэн-көтөн, үлэлээн, ас, таҥас булар. Оттон ыал ийэтэ эригэр махтанан, киниэхэ бас бэринэн, убаастаан туран, дьиэ, оҕо көрүүтүн күннээҕи түбүгүн бэйэтигэр ылынар. Ыал-ыалга араас буолар, ол эрээри бэйэ-бэйэни өйдөһөн, барыта иллээх тутулланар буоллаҕына, ол олус үчүгэй.

— Аан бастаан бииргэ олорон бардахха, сөпсөспөт быһыы таҕыстаҕына (бэйэ-бэйэҕэ үөрэнсии кэмигэр), ону быһаарарга туох көмөлөһөрүй?

— Бэйэбит холобурбутуттан көрдөххө, эмоцията, этиһиитэ, улахан айдаана суох кэпсэтэн, быһаарсан, өйдөһөн, биир тылы булуохха наада. Эрдэ этэн аһарбытым курдук, таптал арбаммат, сүөргүтүк быһыыламмат. Хас биир этиллибит куһаҕан тыл, күргүй, үөхсүү тапталы тэпсэр, убаастабылы киэр кыйдыыр. Ити барыта киһи эмоциятын сатаан салайбатыттан тахсар.

Кэргэним сыыһаны оҥордоҕуна даҕаны, онтун билинэриттэн куттаммат, бырастыы гыннарыан сөп… Олус элбэхтик үлэлиир, ол эрээри биһигини таптыыртан, атаахтатартан сылайбат. Мин уйан дууһабын, итэҕэстэрбин, туохтан үөрэрбин-хомойорбун эндэппэккэ билэр соҕотох чугас киһим. Кини идеал буолбатах, ол эрээри таптыыр киһигин хайдах баарынан ылыныы – дьиҥ таптал көстүүтэ.

Уон сыл бииргэ олордубут, ол мин олоҕум саамай дьоллоох сыллара. Биллэн турар, сыбаайба кэнниттэн “оруосабай ачыкыгын” устаргар тиийэҕин, ол эрээри оччотооҕу уруу дьоро киэһэтинээҕэр билигин ордук дьоллоох курдукпут! Тоҕо диэтэр, иккиэ бэйэбит алта төгүл элбээтибит, соччонон дьол, таптал эбиллэр…

“Оҕолорбут – Таҥара биэрбит бэлэхтэрэ”

— Оҕону иитиигэ туох бириинсиптэри тутуһаҕыт?

— “Хаһан да албыннаама”. Ол туһугар оҕону кытары аһаҕастык кэпсэтэбит, ардыгар мөҕөн-этэн, үөрэтэн, бэйэбит сыыһалаах буоллахпытына, бырастыы гынарын көрдөһөн… Тоҕо диэтэр, ийэ, аҕа эмиэ сыыһаны оҥороллор, ону өйдөөн, кэмигэр билинэр ордук. Оччоҕо  оҕо эмиэ сыыһаны оҥорбутун, алҕаһаабытын аһаҕастык билинэр, албыннаабат. “Истигэнэ суох буолума”. Истигэн оҕо олоҕо алгыстаах, сиргэ уһун олохтоох. “Быдьардык тыллаһыма”. Хас биирдии киһи уоһуттан тахсар кирдээх тыл киһини эмиэ киртитэр.

— Ситиһиилээх, спортивнай, бэ­­йэтин суолун солонор, доруобай, үтүө киһини хайдах иитэн таһаарыахха?

— Бэйэ холобурунан. Оҕо интэ­риэһигэр болҕомтону ууран, ону өйөөн, ол эрээри кини эрэ интэриэстэринэн, баҕатынан буолбакка, бүтүн дьиэ кэргэҥҥэ табыгастаах усулуобуйаны булан, бэйэ-бэ­йэни өйдөһөн, атыттар санааларын истэн. Биһиги оҕолору биир халыыпка укпаппыт. Кинилэр тус-туспа санаалаах-оноолоох, баҕалаах дьоннор.

Улахан уолбут, холобур, фермер буолуон баҕарар, кыра уолбут инженер буолан дьиэ кэргэммин иитиэм диир. Ол эрээри бэ­йэтэ ис дууһатыттан иэйэн сөбүлүүр дьарыга – минньигэс аһы астааһын, онон кондитерскай сыаҕы арыныан баҕарар. Улахан кыыспыт — балерина. Эттээх-сииннээх, мөдөөн соҕус эрээри, биһиги кинини балерина курдук көрөбүт. Кыра кыыспыт өссө улаатан, арыллан иһиэҕэ.

— Ыарахаттары туоруурга туох көмөлөһөрүй?

— Дьол баар сиригэр “кыһалҕа” диэн суох, киһини үөрэтэр тургутуулар бааллар. Киһи итэҕэллээх буоллаҕына, са­­наата бөҕөх. Олус өйдөөх дьон, араатардар, учуонайдар элбэхтэр, ол эрээри мин кинилэр сүбэлэрин ыраас мууска ууран ылым­маппын. Бу орто дойдуга дьиҥнээхтик дьоллоох дьон бааллар – ол оҕолор. Куруук кырдьыгы этэллэр, ис сүрэхтэрит­тэн үөрэллэр, ыраас, аһаҕас сүрэхтээхтэр… Оҕолорбут – Таҥара биэрбит бэлэхтэрэ. Хас биирдиилэрэ сыыллар, тиистэрэ тахсар кэмнэрин, коклюштан саҕалаан тумуулары, утуйбатах түүннэри барытын ааһан баран, билигин мин этэбин, элбэх оҕолоох буолар – үрдүк үөрүү, эппиэтинэс, туспа анал. Катюша саҥа төрөөбүт, Алтаана саҥа хаама сылдьар, Акока да улаата илик, Максимка иккис кылааска үөрэнэр кэмэ – оннооҕор ол саҕана ыарахан дии санаабат этим. Билигин улаатаннар, кэм иллэҥ кэмнээх курдукпун, түүн да утуйар буоллум (күлэр).

Ордук таптыыр дьарыкпын тутар бириэмэлэммиппиттэн үөрэбин. Биир да мүнүүтэни халтайга ыыппакка, сыаналыыр буолуу – элбэх оҕолоох ийэ үөрүйэҕэ. Дьиэ-уот, оҕону көрүү күннээҕи түбүгүт­тэн аралдьыйаары, быыспар-арыппар син биир дьарыктаах буоларым миэхэ үчүгэй. Мин бу бириэмэҕэ уоскуйабын, санаабын сааһылыыбын, махтанабын, үөрэбин.

Эбэн эттэххэ…

“Дьиэ кэргэн – Таҥара айбыт бастыҥ бырайыага. Манна таптал уйаланар. Сибэккини олордон баран, хайдах көрөргүттэн тыллан тахсарын курдук, дьиэ кэргэҥҥин эмиэ бүөбэйдиэххин наада…” – диэн этэр ыал ийэтэ.

Ангелина ВАСИЛЬЕВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0