Быйыл Нина Алексеева дириэктэрдээх Дьокуускайдааҕы тэхэньиичэскэй лиссиэй 30 үөрэнээччитэ оскуолаларын кыһыл көмүс мэтээлинэн бүтэрбиттэрэ. Биһиэхэ бу оскуола туһунан ааҕааччыттан маннык сурук киирдэ:
Ситиһиитэ чаҕылхай
Сыччах биир оскуола маннык үрдүк көрдөрүүнү ситиһэрэ аан дойду даҕаны үрдүнэн сэдэҕэ чахчы. Өссө киһи үөрэрэ уонна сөҕөрө баар – маннык көстүү Нина Афанасьевна оскуолатыгар 2009 уонна 2010 сыллардаахха эмиэ буолбут. Бу оскуола—лиссиэйи уон тоҕус сыл устата 571 оҕо бүтэрбититтэн 81,2%-а кыһыл уонна үрүҥ көмүс мэтээллээх! Оҕону иитии—үөрэтии уустук үлэтигэр маннык көрдөрүү хайа баҕарар киһи сүргэтин көтөҕөр, киэн туттууну саҕар. Маны холобурдаан тураммын, мин бу үөрэх кыһатыгар, чуолаан, кини материальнай базатыгар болҕомтону тардыахпын баҕарабын.
Нина Афанасьевна Алексеева олоҕун үүнэр сүһүөх ыччаты иитиигэ-үөрэтиигэ анаабыта 50 сылын эһиил туолар. 1990-с сыллартан өр сыллаах үөрүйэҕэр олоҕуран ааптарыскай оскуоланы арыйан үлэлэппитэ билигин тэхэньиичэскэй лиссиэй быһыытынан үлэлиир. Бу сыллар усталарыгар 571 саха ыччата мантан кынат анньынан, үксүлэрэ кэриэтэ дойду киин куораттарын үрдүк үөрэҕин кыһатын ситиһиилээхтик үөрэнэн бүтэрдилэр. Ити новатор—педагог үөрэтэр ньымата чахчы көдьүүстэҕин, үтүө түмүктээҕин итэҕэтиилээхтик дакаастыыр.
Эргэ дьиэ да баҕалаах …
Дьэ маннык үрдүк ситиһиилээх үөрэх кыһата туох дьиэлээҕий—уоттааҕый? Ааспыт сылларга тэхэньиичэскэй лиссиэй (бастаан ааптарыскай оскуола) Бастакы Президент Михаил Николаев дьаһалынан 1999 с. бэриллибит дьиэҕэ үлэлээбитэ. Бу — оскуолаҕа анамматах, 1960-с сылларга үп биэдэмистибэтэ туттарбыт хонтуората, оччотооҕу бырайыагынан кыараҕас хостордоох дьиэ. Ааспыт кыһын атын тэрилтэҕэ бэриллибит отсек маҥнайгы этээһигэр сиҥнии буолан, лиссиэй кыс хаар ортото Лермонтов уулуссаҕа турар дьиэҕэ көһөн үөрэх дьылын түмүктээбитэ. Билигин, саҥа үөрэх дьыла саҕаланара ахсааннаах хонук хаалла эрээри, саахал содула туоратылла илик. Лиссиэй үлэтин ханна, хайдах саҕалыыра биллибэт…
Кылаастара кыараҕас буоланнар, лиссиэй аҕыйахтыы оҕону ыларга күһэллэр, ол түмүгэр учууталлар хамнастара кыра кэмпилиэктээх оскуола тарыыбынан эрэ төлөнөр. Инньэ гынан, араас научнай кэмпириэнсийэлэргэ ситиһиилээхтик кыттар, чаҕылхай көрдөрүүлэрдээх оҕолору иитэр-үөрэтэр педагогтар олус намыһах хамнаһы ылаллар. Арай, маннык усулуобуйаҕа идэлэрин чахчы сөбүлүүр педагогтар ылсан үлэлии сылдьаллар диэн бэйэни уоскутунарга эрэ тиийиллэр.
Хаһан эрэ сэбиэскэй оскуола, наука аан дойдуга инники күөҥҥэ сылдьара. Ол да иһин ким хайа иннинэ сэбиэскэй киһи куосумаска көттөҕө. АХШ сэбиэскэй наукаттан хаалыытын тохтотоору, 1950-с сыллартан «Мерит» бырагырааманан үлэлээбитэ: дьоҕурдаах оҕолору сүүмэрдээн, бары өттүнэн толору хааччыллыылаах усулуобуйаны тэрийэн, талыллыбыт учууталларга, салгыы саамай бастыҥ университеттарга үөрэппитэ итиэннэ үчүгэй хамнастаах үлэнэн хааччыйбыта. Ол түмүгэр, тиэхиньикэ, наука, технология салааларыгар тоҕу көтүүнү оҥорбута! Итинник хайысханы тутуһан, Япония, Соҕуруу Корея уонна Кытай билигин инники күөҥҥэ сылдьаллар. Оттон Нина Алексеева оҕо үөрэҕи—билиини саамай ылынар кэмин таба туһаныыга, таба салайыыга итиэннэ саха хас биирдии киһитин төрүт өйүгэр иҥэн сылдьар олоҥхоҕо олоҕурбут методиката олортон туох итэҕэстээҕий? Сөптөөх усулуобуойаны тэрийэн, кыаҕын толору туһаннаран үлэлэтэр буоллар, төһөлөөх киэҥ кэскили Саха сиригэр, Россияҕа арыйыа этэй?!
Нина Афанасьевна оскуолатыгар саҥа дьиэни туруорсубат буолбатах. Ааспыт өттүгэр кини оҥорбут эскиистэринэн бэртээхэй дьиэлэр тутуллан баран, тоҕо эрэ атын оскуолаларга бэриллибиттэр…
Владимир Орлов, өрөспүүбүлүкэ үтүөлээх учуутала.
Ыспыраапка
Нина Алексеева ааптарыскай оскуолата Дьокуускайга 1990-с сс. үлэтин саҕалаабыта. 2002 с. “Н.А.Алексеева тэхэньиичэскэй лиссиэйэ” үөрэх муниципальнай тэрилтэтин быһыытынан регистрацияламмыта. Тэриллиэҕиттэн 571 оҕо бүтэрдэ. Билигин 220 үөрэнээччилээх, сүүрбэ учууталлаах.
Төрөппүт санаата
Туйаара Потапова:
— Мин кыыһым Нарыйа бу оскуолаҕа сүрдээҕин сөбүлээн үөрэнэр. Сарсыарда тоҕустан киэһэ биэс чааска диэри дьарыктанар. ТэхЭньиичэскэй лиссиэй оҕо билиигэ-көрүүгэ тардыһыытын көҕүлүүр, дьоҕурун сайыннарар ураты методиканан үлэлиир. Үөрэнээччилэр араас таһымнаах научнай-практическай кэмпириэнсийэлэргэ ситиһиилээхтик кытталлар, бары үрдүк үөрэххэ киирэллэр уонна чиҥ билиилээх буоланнар, ыарырҕаппакка бүтэрэллэр.
Маннык үөрэх кыһата анал дьиэтэ-уота суоҕа олус хомотор даҕаны, сөхтөрөр даҕаны. Киэҥ-куоҥ кылаастардаах, лабораториялардаах, спортзаллаах, остолобуойдаах оскуола наада!
Миниистир санаата
Владимир Егоров, үөрэх уонна наука миниистирэ:
— Чахчы, Нина Алексеева төрүттээбит оскуолатын дьиэ кыһалҕата кыһарыйан турар. Бу кыһа «муниципальнай бүддьүөт тэрилтэтэ» диэн статустаах. Онон, куорат мэриятын кытары үлэлэһэ, толкуйдуу сылдьабын. Билиҥҥитэ боппуруоһу хайдах быһаарары тобулбакка олоробун.
Быстах быһаарыы
Биһиги лиссиэй дириэктэрэ Нина Афанасьевнаны кытары сибээстэһэ сатаатыбыт да, таба туппатыбыт. Бэйэбит ханаалбытынан, тэхэньиичэскэй лиссиэй салалтата билигин куораттааҕы үөрэх управлениетын кытары сүбэлэрин холбоон, куортамнаһар дьиэлэрин хаһаайына олус ыарахан сыананы көрдүүрүн түһэрсэр туһунан кэпсэтэ сылдьалларын биллибит. Онон, лиссиэй Билии күнүгэр үөрэнээччилэрин ханна көрсөрүн быһааран эрэр курдук. Быйылгы үөрэх дьылыгар…
Раиса Сибирякова, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru