Саха ыалыгар олоҥхону истии былыр наһаа күүтүүлээх, ураты дьоро киэһэнэн буолара эбитэ үһү. Эрдэттэн ханнык алааска, кимнээххэ олоҥхоһут кэлэрин туһунан сурах ыытыһаннар, аймахтыылар, ыаллыылар алаас-алаас аайыттан анаан-минээн тоҕуоруһаллар эбит. Тигинэччи оттуллубут көмүлүөк иннигэр олоҥхоһут оллоонноон олорон этэн-тыынан бардаҕына, истээччилэр биир да тылы сыыска-буорга түһэрбэккэ болҕойон олорон, кэмигэр сэҥээрэннэр, олоҥхоһуту сэргэхситэн, тэптэрэн биэрэр үгэстээхтэр эбит. Оттон оҕо-аймах барахсан олоҥхону истэ олорон, ити муннуктан Абааһы уола быгыа, бу кырыаттан Абааһы кыыһа тахсыа диэн куттанан сөрү-сөп буолаллара, суорҕан анныгар киирэн хаалаллара үһү. “Арай, Айыы бухатыыра күөрэйэн кэллэҕинэ, өрө тыынарбыт. Кини дохсун атыгар тэҥҥэ олорсубут саҕа сананарбыт”, — диэн кырдьаҕастар оччотооҕу кэмнэрин ураты истиҥник, иэйэн, ахтан-санаан аһарар буолаллара. Олоҥхону, көр, бука бары оннук кэрэхсээн, чугастык ылынан истэллэр эбит.
“Ыалга олоҥхолооһун” бырайыак олоххо киириэҕиттэн, дьон-сэргэ улаханнык сэргэхсийбитин, кэрэхсээбитин туһунан элбэхтик этэр, суруйар буоллулар. Маныаха оҕолору, ыччаты тардаллара, кытыннараллара үксээн иһэрин киэн тутта, үөрэ бэлиэтииллэр, хайгыыллар.
Таатта дьохсоҕонноро олоҥхону олус сэҥээрэллэрин, декадаҕа эрдэттэн бэлэмнэнэр үгэстээхтэрин туһунан Алампа аатынан култуура дьиэтин дириэктэрэ Изабелла Жараева кэпсиир. Быйылгы тэрээһиннэригэр өрүү буоларын курдук, эдэрдэри хото кытыннарбыттар уонна биир ыалтан хастыы да киһи олоҥхолуурун киллэрбиттэр. Ыалга бука бары сахалыы сайбаччы таҥнан, талах олоппоһу кыбынан тиийиилэрэ ураты истиҥ эйгэни үөскэппит. Маныаха дьохсоҕоттор олоҥхоһуттара, оһуохайдьыттара улууска, өрөспүүбүлүкэҕэ ыытыллар күөн күрэстэргэ куруук бириистээх миэстэлэргэ тиксэллэрин, хайҕабыл ылалларын бэлиэтиир тоҕоостоох.
—Ыалга олоҥхолооһуну биһиги нэһилиэкпит дьоно долгуйа күүтэллэр. Быйыл тэрээһини “Саар Ыаҕас” түөлбэттэн саҕалаатыбыт. Дьиэлээх хаһаайка Мария Макарова мустубут дьону-сэргэни саха маанылаах аһынан-үөлүнэн күндүлүү көрүстэ. Ол кэннэ, олоҥхо дьоро киэһэтэ саҕаланна. Бастакынан, “Мичил” уһуйаан иитиллээччитэ Вика Попова Аан дойду айыллыытын өрө көтөҕүллэн олорон кэпсээбитин истээччилэр: “Ноо!”, — диэн сэҥээрэн, кыысчаан букатын да аһылынна, туттара-хаптара биллэ тубуста. Салгыы Дайаана Данилова “Элэс Боотур” олоҥхоттон быһа тардыыны бэртээхэйдик уобарастаан толорбутун сөҕө-махтайа иһиттибит. Айыллаана Попова “Дьулуруйар Ньургун Боотур” олоҥхоттон Сабыйа Баай Хотун уобараһын наһаа үчүгэйдик көрдөрдө. Аина Данилова олоҥхоһут, тойуксут эбэтин Валентина Харайданованы кытта бэйэбит нэһилиэкпит олохтооҕо Акулина Егасова “Сыыдам сырыылаах, ахсым аттаах Дуула Бухатыыр” олоҥхотуттан Ытык Хотун уобараһын иккиэн тэҥинэн көрдөрүүлэрэ ураты, сонун буолла. Нэһилиэкпит фольклорга бөлөҕүн көхтөөх кыттааччыта, олоҥхону өрө туппут Владимир Колотинскай “Дьулуруйар Ньургун Боотур” олоҥхоттон Абааһы Уолун оруолун олус итэҕэтиилээхтик толорон, бу да сырыыга истээччилэри улаханнык астыннарда. Үрүҥ Уоланы – оһуохайдьыт бастыҥа Иван Потапов, Кыыс Кыскыйдааны – нэһилиэк фольклорга бөлөҕүн тутаах кыттааччыларыттан биирдэстэрэ Наталья Попова, Айыы Умсуур Удаҕаны – ырыаһыт бастыҥа Алена Попова, Айыы кыргыттарын – үҥкүүһүт бастыҥа, куоластаах кэрэтэ Лариса Попова, нэһилиэк тэрээһинигэр көхтөөхтүк кыттар Мария Карбаканова, Ат ырыатын – култуура эйгэтин үлэһитэ, ырыаһыт ааттааҕа Анна Константинова бэркэ табыллан толороннор дьон-сэргэ хайҕалын ыллылар.
Ол кэнниттэн өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр оһуохайдьыт Иван Потапов Таатталыы оһуохайы сыыйа тардан барбытыгар бары үөрэ-көтө үмүөрүһэн, оһуохайы оройуттан туттубут, эһиэкэйи эҥээриттэн ыллыбыт. Былыр өбүгэлэрбит бу да иһин үс күннээх түүн ыалтан ыалга көһө сылдьан олоҥхону умсугуйан истэр эбиттэр диэн дуоһуйуохпутугар диэри сэһэргэстибит, санаабытын үллэһиннибит. Норуот тылынан уус-уран айымньытын – олоҥхону ыалга мустан истэр олус истиҥин, маннык көрсүһүүгэ ытык дьон кэпсиириттэн киһи элбэҕи билэрин бу да сырыыга бэлиэтээтибит, — диэтэ култуура дьиэтин дириэктэрэ.
Олоҥхоһуттар бу күн уратытык көтөҕүллэн этэн-тыынан эҕилдьиппиттэр, уран тылларынан умсугуппуттар, кэрэ куоластарынан кэрэхсэппиттэр. Истиҥ киэһэттэн бары улаханнык астыммыттар, ыаллыы түөлбэҕэ ыытыллар олоҥхо киэһэтигэр ыалдьыттыыр былааннаммыттар.
Сардаана БАСНАЕВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru