Дохуот уонна ороскуот икки арда

Бөлөххө киир:

Быйыл быраастар орто хамнастара 120 000 солк. тиийэ улаатта. Оттон Саха сиригэр хамнас алын кээмэйэ 27 000 — 31 000 солк. тэҥнэстэ. Бүддьүөт эйгэтигэр үлэлиир 116 000 киһини хамнастыырга миллиардынан үп эрэйиллэр. Аны быйыл уон биир улуус халаан уутуттан эмсэҕэлээтэ, кинилэргэ көмө харчыта эмиэ наада, ону барытын өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтэ төһө уйунуой, хамнаһы үрдэтэн үөрдэн баран төттөрү сарбыйыахтара суоҕа дуо? диэн үгүс киһи долгуйар. Итинник сытыы ыйытыктарга хоруйдуу, «Аһаҕас бырабыыталыстыба» диэн саҥа бырайыакпыт чэрчитинэн, СӨ Үбүн миниистирэ Валерий Жондоров ыалдьыттаата. 

Үрдэтиллибит хамнаска харчы тиийиэ дуо?

«Владимир Путин ыам ыйынааҕы ыйаахтарыгар олоҕуран, доруобуйа харыстабылын, үөрэх, култуура эйгэтигэр тус сыаллаах категориялаах үлэһиттэргэ хамнас үрдээбитин салгыы төлүүргэ быйыл 13 млрд үп ирдэнэр. Кинилэр хамнастарын  хааччыйарга сөптөөх үп уурулунна, онон долгуйарга төрүөт суох», — диэн миниистир кэпсэтиини сүрүн ыйытыктан саҕалаата.

2018 с. ыам ыйын 1 күнүттэн Арассыыйаҕа хамнас алын кээмэйэ тиийинэн олорууттан кырата суох буолуохтаах. Сахабыт сиригэр хотугу эбиликпитин уонна оройуоннааҕы коэпписийиэни ааҕан туран, киин улуустарга хамнас алын кээмэйэ 27 000 солк. хотугу арктическай оройуоннарга 31 000 солк. тиийдэ.

«Бүддьүөт бастакы ааҕыытыгар ити ороскуот көрүллүбэтэҕэ, ол иһин үбү тыырыыны уларытыы түмүгэр 11,2 млрд хамнас алын кээмэйэ үрдээбитин хаааччыйарга көрдүбүт уонна 1,38 млрд федеральнай киинтэн өйөбүл харчыта кэллэ. Ол да буоллар, өссө эбии 2 млрд булуохпутун наада», — диэн эттэ Валерий Жондоров.

Онон, медицинскэй сиэстэрэлэр, быраастар, уопсайынан, бүддьүөт үлэһиттэрэ хамнаспыт кыччыа диэн долгуйуулара оруна суох. Үрдэтиллибит хамнас оннунан хаалыа. Ити сыалга бүддьүөккэ харчы көрүллүбүт.

Кыра хамнаһы өрө көтөҕөргө…

Кыра хамнаһы хамнас алын кээмэйигэр (27 -31 000 солк.) диэри улаатыннарарга 2 млрд солк. тиийбэт. Бу сууманы буларга атын ороскуот көҕүрээн, эбэтэр сотуллан биэриэн сөп.

Атын омуктар: “Сахалар көргө-нарга наһаа элбэх харчыны барыыгыт, сайынын куоталаһа-куоталаһа ыһыахтаан тахсаҕыт”, — дииллэр. Ол эрэн, итини хааччахтаатахха, саха үтүө үгэһин туора сотуу, төрүт итэҕэли аанньа ахтыбат буолуу курдук сыаналаныан сөп да буоллар, кыра хамнастаах дьону саатар хамнас алын кээмэйигэр тэҥнээһин – тыын боппуруос.

Ким эрэ маҕаһыыҥҥа киирэн ымсыырбыт таҥаһын-сабын сатаан атыыласпат, омук сириттэн кэлэр чэпчэки сыаналаах, араас химия эбиликтээх мөлтөх аска охтор. Оттон атыттар кинилэр хамнастарын саҕа сыаналаах таҥаһы кэтэн, симэх сыаналааҕын, күндүтүн симэнэн сылдьаллара олоххо тэҥэ суох буолууну үөскэтэр, социальнай өттүнэн баай – дьадаҥы арахсыытын дириҥэтэр. Ол иһин, бастатан туран, кыра дохуоттаах дьон хамнаһын үрдэтии сүрүн сорук ахсааныгар киириэхтээх.

Өрөспүүбүлүкэ иэһэ

Бу сыл саҕаланыаҕыттан Саха сирин экономикатын сайдыыта 6% тэҥнэстэ, ити бүддьүөт туолуутугар эмиэ сабыдыаллыыр. Арассыыйа холугар тэҥнээтэххэ, бу үрдүк көрдөрүү. Ол да буоллар, ыксал тирээтэҕинэ биирдиилээн эрэ дьон буолбакка, судаарыстыба эмиэ иэс ылар үгэстээх. Дойду бэрэсидьиэнэ В. Путин регионнарга бэриллибит кирэдьиит усулуобуйатын уларытарын туһунан биллэрбитэ. Онуоха өрөспүүбүлүкэ бу бырагырааммаҕа кыттартан аккаастанан, облигационнай сойуом таһаарарын туһунан эппитэ.

«Өскөтүн кирэдьиит реструктуризациятыгар кыттыбыппыт буоллар, биэс сыл тухары соруйан үрдэтиллибит дохуоттаах бүддьүөтү ылынаммыт, киирэр дохуот сорҕотун дойдубутун сайыннарыыга буолбакка, судаарыстыба иэһин төлүүргэ ыытыа этибит. Онон, РФ Үбүн министиэристибэтин кытта сөбүлэһии быһыытынан, бүддьүөт кирэдьиитин сэттэ сылга диэри төлөнөр облигационнай сойуомунан сабыахпыт», — диэн быһаарда СӨ Үпкэ миниистирэ.

Иэс 53 млрд тахсыа суохтаах

2019 с. саҥатыгар судаарыстыба иэһин муҥутуур үрдүк кирбиитэ 53 млрд солк. куоһарыа суохтаах. Үс сыл иһигэр иэс кыччаан 52 млрд тиийиэхтээх.

Билиҥҥи туругунан, өрөспүүбүлүкэ иэһэ нолуоктан уонна атын сиртэн киирэр дохуотуттан 47% ылар. Маннык көрдөрүүтүнэн Саха сирэ 35 регионтан 30 миэстэни ылар.

Атыттары кытта тэҥнээн көрдөххө, саамай элбэх иэстээх “чөмпүйүөннэр”: Мордовия, Хакасия, Чукотка, Еврейскэй автономнай уокурук о.д.а. Кинилэр сиртэн хостонор баайдара суох буолан, олохтоох бүддьүөттэрин иэс эрэ ылан толорор кыахтаахтар.

Онон, иэс өттүнэн өрөспүүбүлүкэ чиҥ балаһыанньалаах. Саха сирин бүддьүөтүгэр 2018 с. түөрт ыйын иһигэр 59 млрд солк. киирэн, сыллааҕы былаан 30% туолла. Урукку сыллары кытта тэҥнээтэххэ, нолуоктан киирэр харчы эбиллибит эрээри, бүддьүөт эйгэтин үлэһиттэрин хамнаһа, хамнас алын кээмэйэ, социальнай төлөбүр, үлэлээбэт нэһилиэнньэ медицинскэй страховкалааһынын хааччыйыыта үрдээн, ороскуот эмиэ улаатан иһэр.

Хамнас араастаһыыта

Күн бүгүн оннооҕор бүддьүөт эйгэтигэр хамнас араастаһыыта улаатта, ким эрэ 120-150 000 солк. хамнастаах, оттон ким эрэ 27-35 000 солк. хамнаһынан баҕарбытын да иһин ипотекаҕа хапсыбат. Дойду бэрэсидьиэнэ туруорбут соруктарыттан биирдэстэрэ – нэһилиэнньэни сөбүгэр сыаналаах дьиэнэн хааччыйыы.

Ол иһин, саҥа тутуллар дьиэ сыанатын түһэриэххэ, эбэтэр кыра дохуоттаах дьон хамнаһын ипотека төлөбүрүн чэпчэкитик уйунар, дьиэ кэргэнин сатаан иитэр-аһатар гына үрдэтиэххэ наада. Олох-дьаһах бары эйгэтигэр кими да арыылаан хаалларбакка. Быйылгы курдук тус сыаллаах категориялаах үлэһиттэргэ араарбакка, социальнай тэҥэ суох буолууну дириҥэппэккэ.

Марианна Тыртыкова, «Саха сирэ», edersaas.ru

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0