Медицинскэй наука доктора, РФ Суруналыыстарын, СӨ Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ Валериан Николаев саҥа кинигэтэ күн сирин көрдө.
Надежда ЕГОРОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Суруйааччы «Туруоруннум өй-санаа өрөгөйүн өйдөбүнньүгүн» диэн үс тылынан тахсыбыт кинигэтин тапталлаах Дьокуускайын 385 сылыгар анаабыт. Кинигэҕэ Саха сирин киин куоратыгар, Дьокуускайга турар өйдөбүнньүктэр, кылгас историческай ыспыраапкалар уонна ааптар өйдөбүнньүк буолбут уобарастары, олох уларыйыыларын дьүһүйэр хоһоонноро киирбиттэр. Историческай иһитиннэриилэр сахалыы, нууччалыы, английскайдыы тылынан суруллан, киэҥ ааҕааччыны хабар соруктаахтар.
«Биһиги, түргэн тэтимнээх үйэ дьоно, мэлдьи ханна эрэ тиэтэйэбит, ыксыыбыт. Дьокуускай куорат кэрэ көстүүлээх да, харахха соччо быраҕыллыбат да сирдэригэр кыһынын кырыанан, хаарынан, сайынын-күһүнүн быылынан бүрүллэн турар өйдөбүнньүктэргэ болҕомтобутун улаханнык уурбаппыт. Аттыларынан күн аайы кэриэтэ ааһабыт, ол эрээри, боруонсаҕа, тааска кубулуйбут дьон кимин-тугун билэ-көрө сатаабат курдукпут. Оннооҕор өйдөбүнньүк буолбут дьон сорохторун сырдык мөссүөннэрин көрөн биһирээбит, саҥаларын истэ сэргэҕэлээбит дьон оннукпут», – диэн Валериан Николаев кинигэтин киирии тылыгар суруйбут.
Кырдьыга да, ааспытын анаарар, билиҥҥитин биһириир, сарсыҥҥытын саныыр киһи инникилээх. Онон, оҕо аймах, эдэр ыччат норуотун, дойдутун историятын билэ-көрө, сөпкө сыаналыы улаатарыгар бу кинигэ дьоһуннаах бэлэҕинэн буолара саарбахтаммат. Мин аахпыппынан, 58 историческай өйдөбүнньүк, бюст, монумент, композиция чахчылара өйдөнүмтүө, судургу тылынан суруллубуттар. Ол иһигэр, Петр Бекетовтан саҕалаан, 11 хонук устата ойуурга муна сылдьыбыт Карина Чикитова эрэллээх доҕоро Найдаҕа анаммыт скульптурнай композицияҕа тиийэ бааллар.
Научнай хабааннаах кинигэ рецензеннэринэн СӨ норуодунай худуоһунньуга М.М.Павлов, СӨ өйдөбүнньүктэри харыстыыр уопсастыбатын сэбиэтин солбуйар бэрэссэдээтэлэ, историческай-култуурунай нэһилиэстибэ эксперэ, история наукатын хандьыдаата П.П.Петров-Хардыы буолбуттар. Өйдөбүнньүктэр быһаарыы суруктарын английскай тылга Т.Ф.Семенова тылбаастаабыт.
Ааптар тапталлаах куораппыт үйэлээх өйдөбүнньүктэрэ өссө да элбии туруоҕар эрэлин биллэрэр. Ол да иһин:
«…История чахчылара
Үйэтитиллэн иһиэхтэрэ,
Кэм-кэрдии кэрэһиттэрэ
Өссө да кэккэлэһиэхтэрэ.
Сотору ини-бии Даниловтарга,
Норуодунай учуутал Алексеевка,
Өйү-сүрэҕи өрүкүппүттэргэ
Өйдөбүнньүктэр туруохтара», – диэн хоһуйар.
Кинигэ күндү ааҕааччыга (ордук оскуола оҕолоругар, ыччаттарга) билиилэрин-көрүүлэрин кэҥэтэллэригэр, дириҥэтэллэригэр эбии матырыйаал быһыытынан көмө-ньыма, ону сэргэ, куораппытыгар кэлбит ыалдьыттарга умнуллубат бэлэҕинэн буолуоҕа саарбахтаммат.
ЫСПЫРААПКА:
Валериан Парфеньевич НИКОЛАЕВ – медицинскэй наука доктора, 120-н тахса научнай ыстатыйа, Саха сирин доруобуйатын харыстабылын историятыгар 2 монография, 8 научнай-популярнай таһаарыы уонна 3 ахтыы кинигэ ааптара, РФ Суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ, СӨ Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ.
«Киһи баарын тухары», «Санаалар – ыраас ыраларым», «Санаам хомураҕар уйдаран», «1941-45 сс: умнубаппыт, сүгүрүйэбит» диэн хоһооннор хомуурунньуктарын ааптара.
2015 с. Арассыыйаҕа Култуура сылыгар анаммыт пьесалар өрөспүүбүлүкэтээҕи куонкурустарын «Чопчу историческай чахчыны дириҥник арыйыы иһин» номинациятын лауреата.
Надежда ЕГОРОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru