Форум кэнниттэн ситиһиилэри чөкөтүү

Бөлөххө киир:

Сылын аайы Владивосток куоракка буолар форум Уһук Илин регионнарын инвестиционнай бырайыактарыгар туһуланар. Онон биһиги үлэбитин-хамнаспытын көрдөрөр уонна инвестицияны тардар былаһааккабытынан буолар. Аан дойду да, Россия да ааттаах-суоллаах хампаанньалара манна ураты болҕомтолорун уурар буоллулар. Форум түмүгүнэн тугу илиибитигэр тутан хаалбыппытын чөкөтөн көрүөххэ.

Аграфена КУЗЬМИНА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

Форумҥа быйыл 60-тан тахса дойдуттан 6 тыһыынча кэриҥэ киһи сырытта. РФ президенэ Владимир Путин, Япония премьер-миниистирэ Синдзо Абэ, Корея Өрөспүүбүлүкэтин президенэ Мун Чжэ Ин, Монголия президенэ Халтмаагийн Баттулга кытыннылар. Ити форумҥа улахан суолтаны биэрэр.
Форум кэмигэр барыта 2,5 трлн солк. суумалаах дуогабардар түһэрсилиннилэр. Биһиги региоммут сир баайын хостоон аһаан-таҥнан олорор буолан, манна туһуламмыт бырайыактарбыт бастакы миэстэҕэ сылдьаллар. Ол курдук, Кытайы кытары “Сибиир күүһэ” баараҕай тутуубут, бу нөҥүө Чайыҥдатааҕы гаас, ньиэп баайдаах сири туһаҕа таһаарыыбыт, “Колмар” хампаанньа нөҥүө араас бырайыакка үлэлэһиибит, о.д.а. барыта инвестицияны кытары сибээстээхтэр. Быйылгы форум кэмигэр, улахан эбийиэктэртэн Уһун Илин регионнарыгар барыта түөрт саҥа эбийиэк аһылынна. Ол иһигэр, биһиэхэ Өймөкөөҥҥө баар Тарыҥнааҕы хайа-байытар кэмбинээт арылынна. Ону сэргэ, “РНГ” хампаанньа салалтатын кытта Ил Дархан Егор Борисов Ленскэй оройуонугар Урутаан сайдар сири тэрийии туһунан кэпсэттэ.

Урутаан сайдар сирдэр

Ону таһынан, Уһук Илин регионнарыгар Урутаан сайдар сирдэр тэриллиилэрэ инвестицияны тардыыга киэҥ сэҥээриини ылар. Биһиэхэ маннык икки улахан сирдээхпит. Биирэ – “Хаҥалас” индустриальнай паарка, иккиһэ – “Саха сирин соҕуруу өттүн сайыннарыы”. Өскөтүн бу иккис бырайыакка “Колмар” хампаанньа нөҥүө сайдыы барар буоллаҕына, “Хаҥалас” пааркаҕа дьоҕус, орто бизнескэ туһуламмыт бырайыактар киирэллэр. Ол курдук, Японияны кытары үлэлэһэн, билигин сылы эргиччи оҕуруот аһынан хааччыйар тэпилииссэлэннибит, өссө иккис уочарата тутуллуохтаах. Ити барыта бу форумтан силистэнэн-мутуктанан тахсыбыта.

Улахан хампаанньалары кытары

Өрөспүүбүлүкэбитигэр Россия хас да улахан хампаанньата үлэлиир. Бу соторутааҕыта “Роснефть” хампаанньа кэлбитэ. Уонна тута социальнай эбийиэктэргэ ылсан үлэлээн эрэр. Форум кэмигэр хампаанньа салалтатын кытары көрсүһүүтүгэр,  Егор Борисов Наука Аччыгый академиятын тутуу туһунан кэпсэттэ. Тутуу бырайыагын оҥорторууга өрөспүүбүлүкэ быйыл хампаанньаттан 45,7 мөл. солк. ылыаҕа. Бу бырайыак, талааннаах оҕолору сайыннарыыга туһуламмыт Ил Дархан ыйааҕар олоҕуран, оҥоһуллуохтаах. Үөрэх кыһата Хаҥалас улууһун Өктөмүгэр тутуллуоҕа. Академия 150 миэстэлээх, 100 оҕо олорор интэринээттээх буолуохтаах. Бу бырайыак өрөспүүбүлүкэ 2030 с. диэри сайдыытын стратегиятыгар киирэ сылдьар. Ону сэргэ, бу ыйааҕынан сибээстээн, Монголия президенин кытары көрсүһүүгэ 2020 с. буолуохтаах “Азия оҕолорун” туһунан кэпсэттэ. Индия тас дьыалаларыгар миниистирин кытта үөрэхтээһиҥҥэ, наукаҕа, оҥорон таһаарыыга, тутууга, энергетикаҕа, гаастааһыҥҥа кэпсэтии барда.

Нэһилиэнньэ олоҕун тупсарыыга

Быйылгы форумҥа Саха сирин дэлэгээссийэтэ хас да бааны кытары үлэлэстэ. Олортон биирдэстэринэн, икки сыллааҕыта тэриллибит “Почта бааны” кытта дуогабары түһэрсии буолар. Билигин үгүс сиргэ, ордук киин сиртэн ыраах, суола-ииһэ суох сирдэргэ, нэһилиэнньэ баан өҥөтүнэн кыайан туһаммакка олорор. Санатан эттэххэ, бу туһунан Ил Дархан федерация таһымыгар Сибээс министиэристибэтин кытары элбэхтэ кэпсэтэн турар. Онон ол түмүгэ бу форумҥа көһүннэ.
Ону таһынан, “ВТБ” бааны кытары дуогабар түһэрсилиннэ. Бу улахан хампаанньалар кирэдьиит ылалларыгар көмөлөөх буолуоҕа. Ити, биллэн турар, производствоны сайыннарыыга, саҥаны, сонуну киллэриигэ туһалаах. Баан салайааччыта Андрей Костин бэлиэтииринэн, бу дуогабар коммунальнай хаһаайыстыба, доруобуйа харыстабылын эйгэтигэр, инфраструктураны сайыннарыыга, судаарыстыбаннай тус сыаллаах уонна хампаанньалар бырагыраамаларын олоххо киллэриигэ туһуланыахтара. Санатан эттэххэ, Саха сирэ бу бааны кытары үлэлэспитэ ыраатта. Баан өҥөтүнэн “Якутия” авиахампаанньа, Ленскэйдээҕи өрүс пароходствотын холбоһуга, Саха сирин тимир суоллара, о.д.а. туһана олороллор.

Энергетикаҕа

Ону сэргэ, энергетикаҕа “Хевел” хампаанньаны кытары күн уотунан барар электростанциялары тутуу туһунан кэпсэттилэр. Тиксиигэ тыал күүһүн туһанар станция тутуллуохтаах. Манна “Русгидро” уонна “NEDO” Япония хампаанньата үлэлэһэ сылдьаллар. Манна даҕатан эттэххэ, энергетикаҕа биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр баһаам элбэх үлэ ыытылынна. Аҥаардас Дьааҥы Баатаҕыйыгар күн уотунан барар станциябыт тутуллуута, тарыыбы кыччатан Россия киин регионнарын кытары тэҥнээһин боппуруоһа быһаарыллыбыта да элбэҕи этэр.

Түмүк

Россия Кытайы кытары үлэлэһэр бырайыактарыгар Өлүөнэ өрүһү туоруур муостаны кэпсэттилэр. Бу боппуруос үбүлээһинэ эрэ быһаарылыннар, Кытай хампаанньата тутарга бэлэм сылдьар. Стратегическэй көҕүлээһин агентствотын кытары Россия регионнарыгар баар үтүө уопуту тарҕатыыга кыттан, Саха сирин салалтата хас да бырайыагы олоххо киллэрэр санаалаах.
Быйылгы форумҥа инники күөҥҥэ иһэр биэс бырайыак көрүлүннэ. Ол курдук, Үөһээ Муунатааҕы алмаас баайдаах сири (65,2 млрд солк.) туһаҕа таһаарар тэрилтэ олоххо киириитэ 2018 с. былааннанан турар. Тэрилтэ сылга 3 мөл. тонна руданы хостуохтаах. Оттон Тарыҥнааҕы хайа-байытар комбинат сылга 700 тыһ. тоннаны хостуохтаах. Бу бырайыак 2019 с. киириэхтээх. Инаглиннааҕы хайа байытар комбинат сылга 3 мөл. тонна таас чоҕу байытар кыахтаах буолуохтаах. Ону таһынан, Жатайдааҕы суудунаны оҥорор собуот, Покровскайдааҕы агропромышленнай паарка бэбиэскэттэн түспэтилэр.

Ил Дархан Егор Борисов:
— РФ президенэ Владимир Путин региоҥҥа нэһилиэнньэ олоҕун-дьаһаҕын тупсарыыга үлэ барыахтааҕын бэлиэтээтэ. Ити үлэ тохтообокко, өссө тэтимнээхтик барыахтаах. Бырамыысыланнас эрэ буолбакка, эйгэлэр бары биир тиһиктээхтик сайдыахтаахтар. Ол иһигэр транспортнай инфраструктураны сайыннарыахпытын, дьон дохуоттаах буолуутун ситиһиэхпитин наада. Оччоҕо эрэ нэһилиэнньэ олохсуйа хааларын ситиһиэхпит, дьоммутугар-сэргэбитигэр инникигэ эрэли үөскэтиэхпит.

Аграфена КУЗЬМИНА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0