Былырыын өрөспүүбүлүкэ кэлэр үс сыллаах бүддьүөтү ылыммыта. Ол былаанынан, быйылгы сыллаах дохуоппут 165,6 млрд солк. быһыллыбыта. Кэлиҥҥи уларытыынан, бүддьүөт дохуоттаах чааһа 15 млрд солк. эбиллэн, 186,9, ороскуоттаах чааһа – 193,3 млрд солк. тэҥнэспитэ.
Аграфена КУЗЬМИНА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru.
Балаҕан ыйын саҥата Ил Дархан Егор Борисов РФ үбүн миниистирин Антон Силуановы кытары көрсүһүүтүгэр “АЛРОСА” хампаанньа туһунан кэпсэтиитигэр эһиилги сыллаах бүддьүөтү ырытта. Санатан эттэххэ, Антон Силуанов “АЛРОСА” хампаанньа Кэтээн көрөр сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ буолар.
Бастатан туран, кэпсэтиигэ “Мир” рудник инники дьылҕатын, чөлүгэр түһэрии боппуруостарын таарыйбыттара. Хампаанньа салалтата эрдэ бэлиэтээн эппитинэн, быйылгы былааннарыгар уларытыыны киллэрэр санаалара суох. Манна даҕатан бэлиэтээтэххэ, РФ президенин Уһун Илин регионнарга боломуочуйалаах бэрэстэбиитэлэ Юрий Трутнев Мирнэйгэ кэлэ сылдьан: “Хампаанньа атын тэрилтэлэригэр саппааһы хайа баҕарар элбэтэр кыахтааҕын таһынан, саҥа бырайыактарга ылсан үлэлиир. Ол курдук, СӨ бырабыыталыстыбатын кытары Үөһээ Муунатааҕы сири туһаҕа таһаарыыга ылсан үлэлии сылдьар. Бу бырайыак алмааһы хостооһуҥҥа эмиэ төһүү күүс буолуоҕа. Онон хампаанньа бары бырайыактарынан алмаас хостооһунун элбэтэр сыаллаах”, — диэн бэлиэтээбитэ. Онон билиҥҥитэ рудник хаһан чөлүгэр түһүөр диэри атын бырайыактарыгар болҕомтону уурар былааннаахтар. Билигин хампаанньа Саха сирин таһынан Архангельскайга үлэлиир. Барыта 11 алмаас баайдаах кимберлит туруупкалаах, ону сэргэ, 16 бытархай боруодалаах сири туһаҕа таһааран олорор. Ол эрээри быйыл сыл аҥаарын түмүгүнэн, 155,6 млрд солк. киллэриннэ. Ити былырыыҥҥы сыллааҕар арыый кыра. Итини доллар түһүүтүн уонна атыыга тахсар көрүҥэ уларыйан, орто сыаната түспүтүн кытары сибээстииллэр.
“АЛРОСА” хампаанньа дохуота бүддьүөппүтүгэр хайдах охсуоҕай? Бу туһунан Ил Дархан Антон Германовичтыын кэпсэтиитигэр федерация өттүттэн көрүллэр дотацияны эбии боппуруоһун таарыйда. Биһиги сир баайын хостоон, туһаҕа таһааран олорор регион буоларбыт быһыытынан, улахан хампаанньаларбыт хайдах үлэлииллэриттэн тутулуктаахпыт. Биллэн турар, “АЛРОСА” Саха сирин бүддьүөтүгэр улахан оруолу оонньуур. Кинини сэргэ “Сургутнефтегаз”, “Якутуголь”, “Алданзолото”, “Селигдар”, о.д.а. хампаанньалар үлэлииллэр. Былырыын, иллэрээ сыл бу хампаанньалар бүддьүөппүт 64 % толорбуттара. Санатан эттэххэ, быйылгы сыллаах бүддьүөппүтүгэр нолуоктан уонна нолуокка киирбэт атын дохуоттартан киирэр үппүт 122,5 млрд солк. быһыллыбыта. Бу мантан 78,8 млрд солк. Саха сиригэр үлэлиир улахан хампаанньаларбыт киллэриэхтээхтэрэ. Балаҕан ыйын 1 күнүнээҕи туругунан, 77,3 млрд солк. киирбит. Бу үөһэ ааттаммыт хампаанньалар бу дохуоттан 57,7 % эрэ ылан иһэллэр. Инньэ гынан, нолуоктан киирэр дохуоппут былырыыҥҥытааҕар аччыах курдук.
Ил Дарханы кытары кэпсэтиигэ Антон Силуанов өрөспүүбүлүкэ ааҕынан-суоттанан көрүүтүн түмүгүнэн, РФ Үбүн министиэристибэтэ 2018 с. бүддьүөтү таҥыыга этиилэри киллэриэҕин туһунан бэлиэтээбитэ. Онон эһиилги сыллаах бүддьүөппүтүгэр, өскөтүн быйыл нолуокпутугар былырыыҥҥы таһымы ылбатахпытына, федерация хааһынатыттан дотациябыт үрдүүр чинчилээх.
Ыспыраапка быһыытынан эттэххэ, кэлэр икки сыллааҕы барыллааһынынан, 2018 с. бүддьүөт дохуоттаах чааһа – 147,1, ороскуота – 152,4, дефицитэ – 5,2, 2019 c. дохуота – 151,4, ороскуота – 154,2, дефицитэ – 3 млрд солк. тэҥнэһиэхтээх.
Оттон “АЛРОСА-Ньурба” 10 % акцияларын атыыга таһаарыы туһунан эттэххэ, атыыны-тутууну бу сылынан түмүктүүр санаалаахтар. Егор Борисов эппитинэн, мантан киирбит үп сорҕото хаарбах дьиэттэн дьону көһөрүү бырагырааматын салгыы ыытарга барыахтаах. Санатан эттэххэ, бу бырагыраама Россияҕа 2019 с. салҕаныахтаах, Саха сирэ ити сылы кэтэспэккэ эрэ тохтоппокко бэйэтин суотугар салгыы ыытыаҕа. Оттон хаалбыт үп атын социальнай бырайыактары олоххо киллэриигэ туһуланыаҕа, ол иһигэр Ньурба улууһун социальнай-экономическэй сайдыытыгар эмиэ.
Аграфена КУЗЬМИНА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru.