Хараҥа түүннэргэ хайаҕа-тайҕаҕа саа тыаһа доргуйар. Хаарынан-буурҕанан тымныы тыал чыскыйа ытыллан оргуйар… Хара ат үрдүгэр ол хахай Харачаас өрүтэ көтөрө, Хайаҕа-тайҕаҕа харыйа быыһынан ааһара көстөрө.
Былатыан Ойуунускай.
edersaas.ru
Кулун тутар 3 күнүттэн саҕалаан тибиини, тыалы аахсыбакка 6 кытаанах санаалаах дьон аара 4 сиргэ хонуктаан Амма – Эмис – Алтан – Сатаҕай – Бүтэйдээх — Өлөчөй – Моорук —Хорообут – Мэлдьэхси – Бэрдьигэстээх – Төхтүр –Дьокуускай маршрутунан сүүрэн иһэллэр. Кинилэр итинник сүүрэн быйыл төрөөбүтэ 150 сылын туолар гражданскай сэрии геройа Иннокентий Михайлов-Харачаас бойобуой суолун тэлэллэр. Амма улууһун Сулҕаччы нэһилиэгиттэн төрүттээх, болуотунньук идэлээх Иннокентий Поисеевич Михайлов-Харачаас 1922 с. олунньутугар Аммаҕа үрүҥнэр төгүрүктээһиннэригэр түбэһэн олорор Котрус салайааччылаах гарнизонтан Дьокуускайга суһал сибидиэнньэни тириэрдэргэ баҕа өттүнэн сөбүлэспитэ. Бу иннинэ алта төгүл ыыта сылдьыбыт связнойдарыттан ким да Дьокуускайга кыайан тиийбэтэҕэ: аара үрүҥнэр тоһуурдарыгар түбэһэн өлөллөрө эбэтэр билиэн түбэһэллэрэ эбэтэр төннөн кэлэллэрэ. Бу уустук соругу 54 сааһыгар сылдьар сытыы, булугас өйдөөх, сымса туттуулаах, хорсун санаалаах Харачаас аара суолга икки табаарыһын Семен Васильевы-Байанай Сэмэни уонна Александр Чурины сүтэрэн, бэйэтэ бэргэһэтин тоҕута ыттаран туран чиэстээхтик толорбута. Бу холобура суох хорсун быһыытын иһин сахалартан бастакынан оччотооҕу саҥа Сэбиэскэй былаас саамай үрдүкү наҕараадатынан – Бойобуой Кыһыл Знамя орденынан бэлиэтэммитэ.
Харачаас бойобуой суолунан сүүрэн иһэллэр: Амма улууһугар үлэлиир байыаннай-патриотическай кулууп чилиэннэрэ Сандал Павлов (Бологур оскуолата), Айтал Борисов (Сулҕаччы оскуолата), Дьулуур Васильев (Амма политехническэй лицейа), Ньургун Филиппов ( Абаҕа оскуолата), Сулҕаччы оскуолатын физруга, РФ уонна СӨ атах оонньуутугар спордун маастара Андрей Варламов, Сэргэ Бэс оскуолатын физруга, СӨ сүүрүүгэ маастара Иван Никитин. Сүүрүктэр хонон ааһар сэлиэнньэлэрин аайы нэһилиэнньэни кытта көрсөн Харачаас геройдуу сырыытын туһунан кэпсииллэр, эдэр сүүрүктэр эмиэ бэйэлэрин курдук байыаннай-патриотическай кулууптар чилиэннэрин кытта сыал ытыытыгар, автоматы ыһыыга-хомуйууга, ОЗК кэтиигэ-устууга күрэхтэһэллэр, эт-хаан өттүнэн бэлэмнэрин холоһоллор. Муус устар 4 күнүгэр мин сүүрүү салайааччытын, Сулҕаччы оскуолатын олох куттала суох буолуутун төрүттэрин учуутала Иосиф Стручкову кытта төлөпүөнүнэн киэһэ сибээстэһэ сырыттым. “Тыаллаах, тибиилээх буолан айаммыт уустук соҕус буолла, — диэн кэпсээтэ кини. –. Харачаас бойобуой суолун тэлэн иһэр дьону халлаан бэйэтэ тургутар курдук. Ол эрээри бэлиэтэммит соруктарбытын барытын толорон иһэбит. Киирэн ааһар хас биирдии сэлиэнньэлэрбитигэр оскуола коллективын, үөрэнээччилэри кытта көрсөн Харачаас олоҕун, охсуспут охсуһуутун туһунан кэпсиибит. Бэҕэһээ Сатаҕайга хоммуппут. Онно байыаннай- патриотическай кулууп оҕолорун кытта күрэхтэһиигэ олохтоохтор кыайбыттара. Бүгүн Бүтэйдээххэ сырыттыбыт. Манна Байанай Сэмэн үрүҥнэргэ билиэн түбэспитэ. Кинини разведчиктар туох сыаллаах-соруктаах айаннаан иһэллэрин билээри икки күнү быһа сордообуттара-муҥнаабыттара уонна тугу да ситиспэккэ ытан өлөрбүттэрэ. Разведчик бу хорсун быһыытын кэриэстээн ытыллыбыт сиригэр обелиск туруоруллубут. Ол сиргэ тиийэн геройдуу өлбүт кыһыл байыаһы кэриэстээтибит. Бүтэйдээх музей-комплексыгар сырыттыбыт, оскуола коллективын кытта көрүстүбүт. Салгыы Өлөчөйүнэн, Мооругунан айаннаан бу Хорообукка кэлэн хоно сытабыт. Оскуола коллективын кытта көрүстүбүт. Оҕолор күрэхтэһиилэригэр бу сырыыга сүүрүү кыттыылаахтара кыайдылар. Онон үөрэн олоробут”. Харачаас бойобуой суолунан айанныыр сүүрүктэр сарсыныгар Хорообут —Мэлдьэхси – Бэдьимэ –Төхтүр маршрутунан сүүрдүлэр.
Татьяна Павлова, edersaas.ru сайтка анаан