Мин дьоҥҥо-сэргэҕэ үтүө холобур буолар биир ытык-мааны ыал туһунан киэн туттан кэпсиэхпин баҕарабын.
Иннокентий Николаевич Слепцов уонна Прасковья Ивановна Громова быйыл ыал буолбуттара 60 сылын бэлиэтээтилэр. Кинилэр «Саха Сирин Кыһыл Көмүс ыаллара» диэн кинигэҕэ киллэриллибиттэрэ. Бу ыал алта оҕону төрөтөн, иитэн, атахтарыгар туруоран, билигин тапталлаах эһээ-эбээ, өссө хос эһээ-хос эбээ буолан барыларыгар үтүө холобур көрдөрөллөр.
Иннокентий Николаевич туһунан биир дойдулаахтара кини үлэҕэ, олоххо дьулуурун сөҕөн, сыаналаан уонна киэн туттан «икки сүрэхтээх киһибит» диэн ытыктаан этэллэр. Иннокентий Николаевич билигин 80-тан таҕыстар да, Андылаах диэн родовой общинаны салайа-үлэлэтэ сылдьар. Бу общинаҕа ынах, сылгы иитиитинэн дьарыктаналлар уонна бултууллар, балыктыыллар, сир астыыллар. Община бултаабыт этинэн-балыгынан, отонунан, ыан ылбыт үүтүнэн Арыылаах сэлиэнньэтигэр баар оҕо тэрилтэлэрин хааччыйар. Ону таһынан өссө улуус киинигэр, Зырянка бөһүөлэгэр, киллэрэн бэйэлэрин бородууксуйаларын атыылыылларын дьон үөрэ-көтө хамаҕатык ылаллар.
Төрөппүттэрин туһунан кыыстара Людмила Бандерова кэпсиир: «Аҕалаах ийэбит тыыл уонна үлэ бэтэрээннэрэ. Кинилэр биһигини бэйэлэрин холобурдарынан иитэн таһаарбыттара. Yлэҕэ бэйэлэрин кытта тэҥҥэ илдьэ сылдьан такайан, сүбэлээн улаатыннарбыттара. Үлэттэн чаҕыйбат буоларга, дьону ытыктыырга, сүктэриллибит сорудаҕы, үлэни-хамнаһы суобастаахтык толорорго үөрэппиттэрэ. Сопхуоска аҕам Хаҕыппыт диэн учаастакка биригэдьиирдээбитэ. Онно кинилэр биригээдэлэрэ оту бэлэмнээһиннэ куруук бастакы миэстэлэргэ сылдьааччы. Аҕам туйгун үлэтин иһин улуус да, өрөспүүбүлүкэ да дьаһалталарыттан элбэх грамоталардаах, наҕараадалардаах.
Уларыта тутуу кэмигэр сопхуостар ыһыллыбыттарыттан, олох ирдэбилин сыаната, үлэҕэ сыһыан тосту уларыйбытыттан аҕам наһаа хомойор. Ол кэми ыарылаахтык аһарбыта. Санаатын уопсай мунньахтарга этээччи. Холобур, 1999 сыллаахха маннык эппиттээҕэ: «Мин юкагирдар сийиэстэригэр сылдьан община тэриммиттэрин эҕэрдэлээн туран, аны биһиги улууспут салайааччытыгар Н.В. Даниловка Арҕаа Таас эбээннэригэр общинаны тэрийэргэ эппитим. Ону ким да болҕомтоҕо ылбатаҕыттан хомойобун. Бу аҕыйах сыллааҕыта 8 тыһыынча табалаах, бэйэлэрин тылларын, сиэрдэрин-туомнарын сүтэрэ илик эбээннэр тоҕо ыһылыннылар?
Билигин ууга ууну кутан баран булкуйбут курдук букатын сүтэн-оһон хаалыахтара. Ол иһин, ити араас сылларга үлэлээбит салайааччылар кинилэргэ биэрэ сатаабыт сирдэрин ылыахтарын, үйэттэн-үйэ тухары чэчирии сайдалларын туһугар бастаан өрөспүүбүлүкэ, улуус дьаһалталарын көмөлөрө наада. Онно олорон табаны, ынаҕы, сылгыны иитиэхтэрэ, балыгы, түүлээҕи бултуохтара, сир аһын үүннэриэхтэрэ, хомуйуохтара. Yйэттэн-үйэҕэ байалларын-тайалларын сэргэ, улуустарыгар улахан көмөнү оҥоруохтара».
Кини бэйэтин хотугу дойдутун дьиҥнээх патриота. Ол да иһин саҥа үйэ саҕаланыытыгар бэйэтин көҕүлээһининэн родовой община тэриммитэ. Онно дьиэ-кэргэн ыччаттарын мунньан, билигин да үлэ үөһүгэр сылдьар. Манна оҕо саастарыттан ыччаттар булт, балыктааһын ньымаларыгар такайыллаллар, сылгыны, хороҕор муостааҕы иитэргэ үөрэнэллэр».
Сайын ахсын Андылаах учаастагар бу дьиэ-кэргэн оҕолоро, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ Орто Халыматтан, Дьокуускайтан, Арыылаахтан, Зырянкаттан кэлэн – улахан бэһиэлэй биригээдэ буолан туох баар үлэни кыйа-хото туталлар, сир астыыллар. Эбээлэрин, эһээлэрин үөрдэллэр-көтүтэллэр.
Людмила салгыы ийэтин туһунан кэпсиир: «Ийэбит Прасковья Ивановна Громова иистэнньэҥ бэрдэ. Онон биһигини иискэ кыра эрдэхпититтэн уһуйбута. Тирииттэн таҥастааһыҥҥа, өбүгэлэрбит оһуордарын быһаарыытыгар такайбыта.
Аҕатын Иван Громов туһунан кэпсээччи. Эһээбит булчут, табаһыт бастыҥа, эбээннэр итэҕэллэрин илдьэ сылдьар, сиэри-туому наһаа тутуһар, айылҕаҕа олус чугас киһи эбит.
Ийэбит сиэннэрин үөрэхтэриттэн саҕалаан аан дойду политикатыгар тиийэ сэргиир, сэҥээрэр олус сэргэх киһи. Табаһыт ыарахан үлэтин эрдэ билбит. 10 сааһыттан таба ыстаадатыгар бостууктарга көмөлөспүт. Улаатан, кэргэн тахсан баран, аҕабын кытта куруук бииргэ,тэҥҥэ үлэлээн-хамсаан кэлбитэ. Өйдүүбүн ээ, кыра сылдьан дьоммутун кытта Арҕаа Тааска, Утайаҕа наһаа да үчүгэйдик олорорбут. Онтон Арыылаах бөһүөлэгэр көспүппүтүн кэннэ ийэм бастаан оҕо саадыгар үлэлээбитэ. Кэлин быткомбинатка иистэнньэҥинэн үлэлээбитэ».
Прасковья Ивановна эбээн тылын, сиэрин-туомун илдьэ сылдьар ытык-мааны киһибит. Маны сэргэ, кини тигэр таҥаһа-саба былыргылыы ньыманан оҥоһуллан, оһуорданан-киэргэтиллэн киһи эрэ болҕомтотун тардаллар. Уран тарбахтаах ийэ, эбээ, хос эбээ өссө бэртээхэй хоһооннру суруйар. Сахалыы да, эбээннии да тылынан Халыма айылҕатын, дьоннорун, ийэ нарын тапталын туһунан хоһуйан суруйбут айымньылара биир дойдулаахтарын биһирэбиллэрин ылаллар. Кини 1992 с. Дьокуускай куоракка аҕыйах ахсааннаах Хотугу сир норуттарын бастакы сийиэстэригэр делегат буолбута. 2014 с. ыла Дьокуускайдааҕы хотугу норуоттар проблемаларын уонна тылларын чинчийэр институт учуонайдарын кытта ыкса сибээстээх, эбээн тылын билиитигэр, чинчийиитигэр, сайдарын туһугар көмөлөһөр.
Дьэ, маннык Үөһээ Халыма кэрэ-мааны ыала оҕолоругар, кэнчээри ыччаттарыгар үтүө холобур буолан олороллор. Махтанабыт, сүгүрүйэбит кинилэр сырдык ыра санааларыгар, ыраах хоту сиргэ тыа хаһаайыстыбатын сайыннарарга туох баар күүстэрин, сатабылларын ууран туруулаһалларыгар. Иннокентий Николаевичка уонна Прасковья Ивановнаҕа түгэнинэн туһанан бииргэ олорбуттарын 60 саастарынан эҕэрдэлээн туран, уһун дьоллоох олоҕу, элбэх үөрүүнү, саха алмааһын курдук кытаанах доруобуйаны баҕарабыт! Оҕолоргут, сиэннэргит, хос сиэннэргит үөрдэ-көтүтэ сырыттынар, эһиги үтүө ааккытын ааттата турдунар!
Айталина ЯКОВЛЕВА, Yөһээ Халыма