Хаҥалас улууһун Нөмүгү нэһилиэгэр «Нөмүгү» агрофирма (дириэктэр Николай Федотов) хонтуоратыгар сарсыарда эрдэ бастакынан көрсүбүт киһим техник-осеменатор Евдокия Устинова буолла.
— Ааспыт нэдиэлэҕэ халлааммыт кыһынын аҕалаары гыммыт курдук, тыалыран кыскыйдаммытын, тымныйан силбиэтэммитин иһин, сүөһүлэрбитин сайылыктан көһөрөн киллэрбиппит, – диэтэ кини.
— Тыый, ол бэлиэргиттэн кыһыҥҥылыы аһатаҕыт дуо?
— Күүскэ ыанан сайылыктан быһа түһэн кэллилэр, инньэ гынан, сарсыардааҥы ыам кэнниттэн мэлиллибит күөх оту сиэтэбит уонна күнүс хочоҕо мэччитэбит. Онон үүттэрэ төрүт түспэтэ, күн аайы биир туонна үүтү ыан, үүт собуотугар туттара олоробут.
Чахчы даҕаны бэйэтин кыаҕын билинэр хаһаайыстыба икки сүүсчэкэ ыанньыгы билиҥҥиттэн аһатара өйдөнөр. «Нөмүгү» агрофирма сүөһү аһылыгын хааччыйарга өрөспүүбүлүкэҕэ холобур буолар. Тоҕо диэтэххэ, ходуһа төһө оту биэрэрин эрэ кэтээбэт, аһын-үөлүн үгүс өттүн бааһынаттан хааччынар. Сыллата бурдугу 300-чэкэ гектарга, ол иһигэр эбиэс “Покровскай” суордун, ньэчимиэн “Тамми” суордун ыһан итиэннэ күөхтүү хомуйарга эбиэһи үүннэрэн, кыстык устата хас биирдии ынаҕар күҥҥэ 25 киилэ сиилэһи, 15-20 киилэ оту, аҕыс киилэ комбикорманы сиэтэр. Инньэ гынан, сылга ынаҕын ахсыттан 3,5 тыһ. киилэ үүтү ыыр.
– Быйыл да бурдугу 374 гектарга, күөх маассаҕа уонна сиилэскэ анаан 352 гектарга эбиэһи ыспыппыт, – диэн кэпсиир хаһаайыстыба агронома Владимир Трофимов. – Үүнүү үчүгэй. Хочоҕо 975, Күөх Дулҕаҕа 15, Маалтааныга 250 туонна оту чөкөтөн баран, билигин арыыга оттуу сылдьабыт, итинтэн 500 туоннаны ыларга суоттанабыт. Сиилэһи 2,5 тыһ. туоннаны бэлэмниэхтээхпитин 1 тыһ. 200 туоннаны уктубут, билигин да бүтүөхпүт ыраах. Тымныы лаппа түһүүтэ криокорму хомуйуохпут, 300 туонна кэлиэ дэһэбит. Онон, кыстыыр аспытын-үөлбүтүн холкутук хааччынары таһынан, ордорон атыылыахпыт. Билиҥҥитэ Нам улууһа 70 туонна оту, 30 туонна сенаһы атыылаһарга кэпсэттэ. Бурдукпут буһа илик, саас бэркэ тахсан баран, күһүөрү наһаа ардаан, төрүт кэнчээрилии турар, ол да буоллар 200 туоннаны хомуйарга соруктанабыт. Боруобаҕа 20 гектарга Судан отун ыһан, күөх конвейерга анаан эрдэ хомуйбуппут, ол эрээри хаһыҥы тулуйбат, 2 кыр. тымныйда да, саһаран баран уулан хаалар эбит диэн сирдибит. Эһиилги ыһыыга анаан, 150 гектар иэннээх бааһынаны паардаатыбыт.
Ыраахтара бэрт диэн миигин сиилэсчиттэргэ ыыппатыгар, ол оннугар Титтээх, хортуоппуйдьуттарга илдьэ сырыттылар. Агрофирма үүккэ идэтийэрин таһынан, Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин сакааһынан, оройуоннаммыт хортуоппуй сиэмэтин үүннэрэн хаһаайыстыбалары хааччыйар. Саас Людмила Реева биригээдэтэ 70 гектар бааһынаҕа хортуоппуй түөрт суордун: «Якутянканы», «Эрдэтээҥи Тулунскайы», «Любаваны» уонна «Геланы» олордубут.
– «Гела» бастакы эрэ сылын боруобаланар саҥа суорт, – диэн Владимир Игнатьевич быһаарар. – Үүнүүтэ үчүгэй, гектартан ортотунан 180-200 сэнтиниэр буолсу!
Хортуоппуй Ирина Реева кыһамньылаах илиитин иһинэн ааһар
Массыынабыт бөһүөлэктэн тахсан, өрүс диэки тэптэрэр. Арыылаан үүммүт бөлкөй талахтардаах улуу хочо устун балачча айаннаан, Тииттээххэ кэлэбит. Хастыы да гектарынан быһыллыбыт бааһыналартан биирдэстэригэр от күөҕэ дьүһүннээх хамбаайыны холбоммут «МТЗ» тыраахтар бааһына устун дьоһуннана хаамар. Хамбаайын алларааҥҥы быһахтара иккилии кирээдэни 20-25 сантиметр дириҥинэн баһан ылан ыыталлара, кэлин өттүнэн сыыһа-буора, ото аллара саккырыыр, оттон хортуоппуйдара үөһэ, транспортер устун, суортуур остуолунан, сүүрэн кэлэн бункерга кутуллаллар. Суортуур остуолга турар Ирина Реева уонна Ульяна Кондратьева хортуоппуйу кытары алҕас барсан иһэр сыыһы ыраастыыллар, оттон Михаил Реев хамбаайын үлэтин көрөр-истэр, бункерга кутуллар хортуоппуйу салайар. Өр-өтөр буолбат, бункер туолбутун туһунан биллэрии бэриллэн, Александр Томскай тыраахтарын хорус гына тохтотто. Тыраахтарыттан тахсан, хамбаайын ырычааҕын тардыбытыгар, бункер өрө көтөҕүллэн баран, сэргэстэһэ туруммут «КАМ»-аз массыына бырысыабыгар эндэҕэ түстэ. Ону кытары даҕаспытынан лоһугурас тыас иһилиннэ, хортуоппуй бункертан сүөкэннэ.
Агроном Владимир Трофимов (уҥата) мэхэньисээтэр Александр Томскайдыын.
— Билиҥҥитэ 12 гектары хомуйдубут, – диир тырахтарыыс Александр Томскай. – Үүнүү куһаҕана суох, халлааммыт эрэ туран биэрдэр. Таах да нэдиэлэ устата кураан буолар дииллэр, онон бүтэ сыһар инибит. Хортуоппуй курааҥҥа хомуллара үчүгэй.
Сарсыарда эрдэттэн үлэлээн, үс бункеры куппуттар, бу төрдүстэрэ эбит, онон бырысыаба томточчу туолбут массыына аргыый сыннаран, бааһынаттан тахсар суолу тутар. Дьокуускайга, хортуоппуйу харайар сиргэ, илдьэр.
Раиса Сибирякова, «Саха сирэ» edersaas.ru.