«Ачаа саһаанын» санатар ньаалбаан хотоннор

Бөлөххө киир:

Ньурба улууһугар аҕыйах хонугунан быысаһан, икки улахан хотон үрдүлэрэ сууллан (хотойон, өҕүллэн диэтэххэ ордук чуолкай буолара дуу) түстүлэр. Иккиэн биир технологиянан (конструкциянан) биир кэмҥэ, 2016 сыл күһүнүгэр, тутуллан үлэҕэ киирбиттэр. Хаһаайыстыбалар тэрээһин киэптэринэн уонна тутуу үбүлэниитинэн эрэ уратылаһаллар. edersaas.ru

Икки саахал биир “төрүттээхтэр”

Маҥнайгытынан Дьаархан нэһилиэгэр “Саһарҕа” ХЭУо хотонун үрдэ күр гыммыта.  Хотон иллэрээ сыл улуус бүддьүөтүттэн 2,5 мөл. солк., нэһилиэктэн 1,5 мөл. солк. үбүлэнэн уонна хаһаайыстыба 1 мөл. солк. уйунан, хаһаа­йыстыбаннай ньыманан тутуллубут. Дьардьамата, ол ­аата каркаһа чэпчэки, чараас ыстаал эркиннээх конструкцияларынан (ЛСТК) таҥыллыбыт. Эркинин, үрдүн бэлэм сэндвич-панелларынан бүрүйбүттэр. Хотон туората – 12 м, устата – 70 м.

Иккис хотон – Өҥөлдьөҕө биир бастакынан 1992 с. “Өлөҥнөөх” бааһынай хаһаайыстыбаны тэриммит Мария Васильева эбийиэгэ. Мария Дмитриевна 2014 с. тус сыаллаах федеральнай бырагыраама куонкуруһугар кыттан, 4 мөл. солк. грант үбүгэр тиксибит. Онно эбии “Сахакирэдьиит” өрөспүүбүлүкэтээҕи кэпэрэтииптэн 5 мөл. солк. иэс ылан, 100 төбө сүөһү турар хотонун туттубут. Конструкцията эмиэ үүт-маас Дьаархан киэнин курдук. Арай, устатынан кылгас (52 м) уонна эркиннэрин сэндвич-панел оннугар полистиролунан хаттыгастаан профлииһинэн бүрүйбүттэр итиэннэ үрдэ – халыҥ поликарбонат.

Уһаабатах үөрүү

Киэҥ, сырдык, ыраас, кураанах хотоннонон, олус үөрбүтүм, — диэн кэпсиир Мария Дмитриевна. – Орто уолум Дмитрий табаа­рыстарын кытта туппута. Тимирин 50 сыл туһалыа диэбиттэрэ эрээри, чарааһа көстөр этэ. Дьаарханнар олунньуга атыылаһан аҕалбыттара, биһиги бэс ыйыгар ылбыппыт. Дьаархан хотоно сууллубутун истэн, дьааххаммытым: хомуостаах тыраахтар булан, үрдүн хаарын түһэртэрэр санаалаах сылдьыбытым уонна сайын хотон сиһин уолаттарбар бөҕөргөттөрөр былааннааҕым…

Дьаархан “Бүлүү” федеральнай айан суолун миинэн олорор буоллаҕына, Өҥөлдьө киин сиртэн туора сытар уонна суола быстарыктаах. Онон элбэҕи, ыараханы тиэйэн аҕаларыҥ улахан ороскуоттаах. “Өлөҥнөөх” хаһаайыстыба баһылыга ол иһин чэпчэки конструкцияны талбытын билинэр. “Сырыыбыт олус эрэйдээх. Уу суола сайын кылгас кэмҥэ кылах гынар. Соҕотох баржа кэлбитин көрдөһөн-ааттаһан, ЛСТК-бытын уонна полистиролу, профлииһи Устьеттан Марха өрүһүнэн өрө 100 км аҕалтарбыппыт. Онтон хаптаһыммытын Куонапчааҥҥа таһааран баран, таҥнары уунан уһаарбыппыт”, — диир Мария Дмитриевна.

Дмитрийдиин кэпсэтэ сылдьыбыппар: “Бастаан “Интехстрой” тэрилтэҕэ сакаастаары гыммытым, 1,5 ыйынан биирдэ бэлэм буолар диэбиттэрэ. Биир нэдиэлэнэн Ньурбаҕа баржа бараары турара. Ол иһин Төхтүргэ базалаах “ЗСМК” (Завод строительных металлоконструкций) ХЭУо-ҕа  тиийбитим. 11 м х 50 м конструкция наада диэбиппин хайа эрэ хаһаайыстыба сакаастаан баран ылбатах 12 м х 52 м конструкцията баар диэбиттэригэр, ыктара сылдьар киһи үөрүүнү кытта ыллаҕым дии. Бырайыагын, бэлэм конструкцияҕа сөп түбэһиннэрэн,  табаарыспар оҥотторбутум”, — диэтэ.

Аһымаҕа тирээбиллээн биэрбиттэр

Горнай Аһыматыгар “Сир” бааһынай хаһаайыстыба 2012 с. “Туймаада” хампаанньа көмөтүнэн 120 төбө сүөһү турар саҥа хотонноммута. Ол эһиилигэр эмиэ биир итиччэ хотону, бу сырыыга хаһаайыстыбаннай ньыманан, кэккэлэһиннэри туппута. Өскөтүн “Туймаада хотоно”  хампаанньа сакааһынан чэпчэки тимир конструкцияҕа (ЛМК) суоттанан бырайыактаммыт буоллаҕына, иккис хотону атын тэрилтэ бастакыга баайан бырайыактаабыт. Онон бу сырыыга ЛМК-ны ЛСТК солбуйбут.

ЛСТК матырыйаалын хаһаайыстыба салайааччыта Петр Данилов 2013 с. эмиэ Төхтүртэн атыыласпыт. “Бырайыагым быһыытынан, 11 м х 84 м иэннээх гына оҥотторбутум. Хотоммун олохтоох биригээдэ уолаттара тутан-таҥан биэрбиттэрэ. Онтон күһүн бэйэлэрэ саарбахтаан, бырайыагар көрүллүбэтэҕин аахсыбакка, туора систэрин барытын күкүр турар туһаайыытынан икки өттүнэн тирээбиллээн биэрбиттэрэ”, — диир Петр Петрович.

Бүөтүртэн быйыл бэһис кыһынын этэҥҥэ кыстатан эрэр ЛСТК хотонун систэрин икки арда төһөтүн чуолкайдаспыппар 4 миэтэрэ  диэтэ. Эмиэ ньурбалар киэннэрин курдук. Үрдүн хаарын түһэрэ илик. Былырыын өссө халыҥа үһү. Онон тирээбилигэр эрэнэн эрдэҕэ. Таҥара көмөтүнэн тура түстэр бэрт этэ…

Тоҕо, туохтан суулуннулар?

Ааспыт нэдиэлэҕэ Тыа хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл бэлиитикэтин министиэристибэтиттэн үс киһилээх оробуочай хамыыһыйа Ньурба улууһугар тиийэн, саҥа хотонноох нэһилиэктэри кэрийэн, үлэлээн кэллэ. Онно сылдьыспыт тыа сирин сайыннарыыга, АПК инновациятыгар уонна инвестициятыгар департамент салайааччытын солбуйааччы Анатолий Павлов: Улуус дьаһалтата тутулуга суох экспертэри ыҥыран, миэстэтигэр үлэлэппитин кэнниттэн биирдэ түмүк оҥоһуллуо”, — диэтэр даҕаны, Ньурба саахалламмыт хотонноругар иккиэннэригэр ЛМК эбэтэр хара тимир конструкция оннугар ЛСТК туттуллубутун, оччоҕуна ыстаал систэр (фермалар) икки ардылара 120 см буолуохтааҕын оннугар ЛМК киэнинэн 4-түү м арыттаах гына таҥан туруоруллубуттарын чопчу ыйда.

Тутуу нуорматын быһыытынан, дьиэ 1 кв. м иэнэ ханнык оройуоҥҥа тутулларынан, 120-280 киилэ хаары уйуохтаах. Ону ити систэрин икки ардылара киэҥэ бэрт буолан, ноҕуруускалара улаатан, быйылгы халыҥ хаары уйбакка суулуннахтара. Икки саахалга иккиэннэригэр, дьолго, биир да киһи-сүөһү дэҥнэммэтэ. Хотоннор оройдорунан сыыйа хотойон-өҕүллэн түспүттэр. Хата, инньэ гынан сүөһүлэр баттамматылар. Сорох сылык дьон сабаҕалыырынан, эрдэ сууллубуттара өссө үчүгэйгэ: өскөтүн дьэбиннирэн, эргэрэн, тутулуктара барыта кэбирээн баран сууллубуттара буоллар, киһини-сүөһүнү барытын сохсо курдук биирдэ баттыы түһүөхтэрин сөп этэ…

“Тутуу хаачыстыбатын хонтуруоллуохпут”

Итинник бигэ санаалаах олорор миниистири солбуйааччы, туһааннаах департамент салайааччыта Николай Петров. Биэс сыл тухары грант көмөтүнэн 155 бааһынай хаһаайыстыба хотон туттубутуттан бу Өҥөлдьөҕө маҥнайгы түбэлтэ таҕыста. “Граҥҥа киирсэр хаһаайыстыбаларга типовой бырайыактартан талларабыт эбэтэр бэйэлэрэ бырайыактаах кэлэллэр. Мантан инньэ тутуу хаачыстыбатын күүскэ хонтуруоллуохпут. Бастатан, улуус дьаһалтатын өттүттэн хонтуруол, ирдэбил күүһүрүөхтээх. Тоҕо диэтэххэ, быйыл тохсунньу 1 күнүттэн сир учаастагын биэрии, докумуоннааһын, ол иһигэр тутуу эмиэ, муниципальнай оройуоннар дьаһалталарыгар сүктэрилиннэ”, — диир Николай Ильич.

Кырдьык, атын улуустарга бу өттүгэр кэм даҕаны хонтуруол баар буоллаҕына, Ньурба улууһугар икки улахан хотон саахалланыыта урукку дьаһалта өттүттэн тутууга көтү­мэх сыһыан баарын туоһулуур. Оччолорго улуус тутууга салаатын салайа олорбут, билигин улуус баһылыгын тутуу, коммунальнай хаһаайыстыба боппуруостарыгар солбуйааччы Илья Ефремовтан отчуот кэмигэр ыйыппыппар: “Үөһэттэн дьаһал суох этэ”, — диэн судургутук хоруйдаабыта. Улуус 2,5 мөлүйүөнү биэрэн баран, хараҕын быһа симэрэ ханнык да быраабылаҕа баппат.

“Өлөҥнөөх” бааһынай хаһаайыстыба ньаалбааны атыылаабыт “ЗСМК” тэрилтэҕэ суутунан ирдэбил түһэрэргэ бэлэмнэнэр. Ол гынан баран, хаһаайыстыбалар “алдьаммыт хоруудаларын” кытта хаалар чинчилээхтэр. Төлөпүөннэрэ хардарбат, базаларыгар хаарга дьүрү кутуйах да суоллаабатах. Билэр дьон бигэргэтэллэринэн, сураҕа, моҥкурууттаабыт, эстибит үһү. Оттон суоҕу, биллэрин курдук, суут да кыайбат.

Чэпчэкини сырсымаҥ! 

Андрей Иванов, ХИФУ иһинэн “Адгезия-Металлоконструкции” ХЭУо тэхиньиичэскэй дириэктэрэ:

— Хотон иһэ агрессивнай эйгэлээх (сиик-чэҥ, иик-саах) буолан, бырайыагар букатын туспа быһаарыы наада. Ханнык баҕарар бырайыак тутуу нуорматыгар сөп түбэһэр буолуохтаах уонна Саха сирин климатын уратыта (хаара, тыала, тымныыта) барыта аахсыллыахтаах. Маҥнай сирин чинчийиллэр, бырайыактанар, онно олоҕуран конструкция оҥоһуллар. Россияҕа ЛСТК тутуулары бырайыактааһыҥҥа түмүллүбүт быраабыла (СП – Свод правил) былырыыҥҥыттан эрэ киирдэ. Биһиги Саха сирин усулуобуйатыгар сөп түбэһэр элбэх научнай эксперимени ыытан, хас да сыл туруулаһан, РФ Тутуутун министиэристибэтиттэн 2015 с. тэхиньиичэскэй туоһу докумуон ылбыппыт. Тыа дьоно тутууга көҥүллээх, уопуттаах эрэ тэрилтэлэргэ итэҕэйэллэригэр уонна чэпчэки сыаналааҕы сырсыбаттарыгар сүбэлиибин.

Үөһээ хаартыскаҕа: Дьаархаҥҥа «Саһарҕа» ХЭУо хотоно ортотунан хотойон, өҕүллэн түһэн истэҕинэ буруустарынан тирээбиллээбиттэр.

Ыспыраапка

ЛСТК (легкие стальные тонкостенные конструкции) — чараас ыстаалтан (3 мм диэри) оҥоһуллар тутуу конструкцията түргэнник тутан таһаарыллар эбийиэктэргэ туттуллар. Маннык конструкцияларга профилированнай лиистэр уонна оцинкованнай ыстаалтан оҥоһуллар чараас профиллар киирэллэр.

ЛМК (легкие металлические конструкции) — сүрүн матырыйаала хара тимиртэн  (двутаврдар, швеллердэр, муннуктар, түөрт муннуктаах уонна төгүрүк турбалар) турар уонна производственнай эбийиэктэри тутууга киэҥник туттуллар.

Василий НИКИФОРОВ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0