Хотугу төрүт салааны сайыннарар салайааччы Иван Павлов

Бөлөххө киир:

Эргитэ санаан көрдөххө, Иван Павлов хайа күн үлэһит буолуоҕуттан хотугу төрүт салаалыын аргыстаһа сылдьар эбит. “Тус хоту – мин дойдум, тус хоту – мин аналым” диэн ырыа тыллара киниэхэ анаммыкка дылылар. Иван Петрович “Север” АПК исписэлииһиттэн саҕалаан Арктика дьыалаларыгар судаарыстыбаннай кэмитиэт бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы буолуор диэри – хоту дойду дьонун олоҕун-дьаһаҕын сайыннарар дьүккүөрдээх.

edersaas.ru

Хонуу буоругар буккуллан, борбуйун көтөхпүтэ

Уйбаан Муома Хонуутугар тоҕус оҕолоох улахан дьиэ кэргэҥҥэ ахсыһынан төрөөбүтэ. Бииргэ төрөөбүттэртэн үксэ кыыс буолан, иккис уол кэлиитэ – Павловтарга күндү этэ. Ол эрээри, ийэтэ Тамара Иннокентьевна “кыра уолум” диэн атаахтатан тараҥнаппатаҕа. Оҕо-оҕо курдук, табаарыс уолаттарынаан киэһэ хойукка диэри оонньоон, кыһын хаарга, сайын буорга-бадарааҥҥа буккуллан кэлэрэ ханна барыай. Бэрээдэги кэстэҕинэ, аһара мэниктээтэҕинэ – сиэр быһыытынан “боччуллара”. Итинник иитии, биллэн турар, кэлин “Иван Петрович дуо” дэнэр салайааччы киһи үүнэн тахсарыгар көмөлөстөҕө.

Кистэл буолбатах, аҕата Петр Иванович Павлов “Муома” сопхуос дириэктэрэ буолан, күн сырдыгар көстөн ааһара ахсааннаах буолара. Этэргэ дылы, сылдьар ыалдьыт, хонор хоноһо кэриэтэ этэ. Онон, көрдө-көрөөт, оҕолорун туох диэн мөҕүөй-этиэй, наар имэрийэ-сыллыы сылдьара. Ол оннугар бэйэтэ тыыннаах холобур буоллаҕа. “Олох эрэйин эҥээринэн тэлбит киһи уйан сүрэхтээх буолар” диэччилэр.

Петр Иванович Хаҥалас Эргиһиттэн төрүттээх. Сэрии ыар сылларыгар кэргэнин, оҕолорун сүтэрбит (түөрт оҕоттон ыыннаах ордубут икки кыыһа аймахтарыгар иитиллэн улааппыттара, аҕалара кэлин бэйэтигэр сыһыаран, үлэһит оҥортообута) киһи Усуйаана хаһыатыгар эрэдээктэринэн ананан тиийэн үлэлии сылдьан, бэйэтиттэн 10 сыл балыс Хаһааччыйа кыыһын кэргэн ылбыта. Иккиэйэх бэйэлэрэ сүүсчэ буолбут ытык кырдьаҕастар бииргэ уһун, дьоллоох олоҕу олордулар: Петр Иванович соторутааҕыта 97 сааһыгар туораата, оттон хос-хос эбээ Тамара Иннокентьевна сиэннэрин көрсөр, үгэһинэн улахан хаһаайыстыбаны салайса-дьаһайса олорор.

Аармыйа – олох оскуолата

Урут сэбиэскэй саҕана уол оҕо аармыйаҕа сулууспалыыра төлөрүйбэт ытык иэһэ дэнэрэ. Сулууспалаабатах уолаттары кыргыттар киһи аҥаарын, араахымалаах курдук сыһыаннаһаллара күннээҕи олоххо эмиэ баар көстүү этэ. Уйбаан Павлов Хонуу орто оскуолатын кэнниттэн Дьиэ-уот коммунальнай хаһаайыстыбатын иһинэн маһы эрбиир-таҥастыыр сыахха үлэлии сылдьан, аармыйаҕа ыҥырыллыбыта. Итиэннэ Читаҕа тиийэн, Леонид Брежнев сулууспалаабыт полкатыгар, Песчанкаҕа, түбэспитэ. Манна “учебкаҕа” сылдьыбыт уолаттар киэн тутта кэпсээччилэр.

Кини Песчанкаҕа биир дойдулаах Муома ыччаттара Алексей Ущницкайдыын уонна Гаврил Уваровскайдыын сыл аҥаара бииргэ өйөһөн сулууспалаабыттара. Онтон үөрэхтэрэ бүтэн, Гаврилы атын чааска анаабыттара. Иваннаах Алексей Монголияҕа Булгаҥҥа тиийбиттэрэ. Онно Муома уолаттара Юрий Васильевтыын (кини билигин Муомаҕа айылҕа харыстабылын кэмитиэтин салайар) уонна Виктор Габышевтыын биир чааска түбэһэн, балтараа сыл биир дивизияҕа сылдьыбыттара.

Иван Павлов ыстаарсай сержант сололонон, тааҥка взводун хамандыырын солбуйааччыга тиийэ үүммүтэ. Аармыйа кинини хатаран-мускуйан, олоххо бэлэмнээбитэ саарбаҕа суох. Олох оскуолата буоларын ааһан, аармыйа инники дьылҕаҕа суолдьут сулус эбэтэр “олоххо путевка” буолар аналлааҕын Уйбаан Дьокуускайга Тыа хаһаайыстыбатын институтугар үөрэххэ туттарсарыгар билбитэ. Зоотехния факультетын декана Ф.Д.Петров туйгуннук сулууспалаан кэлбит эр бэрдигэр: “Иккини эрэ ылыма…” – диэбитэ эрээри, үөрэххэ баҕалаах уол барытын үчүгэйдик туттаран, бэйэтин кыаҕынан киирбитэ.

Уларыта уонна умсарыта тутуу уотугар

Ол кэмҥэ ССРС диэн модун дойду Горбачев “уларыта тутуутунан” олороро. Биэс сыл биллибэккэ ааспыта. Иван Павлов зооинженер идэтин ылан, Дьокуускайга “Север” агропромышленнай кэмбинээккэ сүөһү иитиитин салаатыгар таба мэччирэҥэр геоботанигынан үлэлии киирбитэ. Бука, үөрэҕин бүтэрэригэр “Табаны иитиигэ тобоҕо суох оҥорон таһаарыы” диэн тиэмэҕэ үлэ суруйан көмүскээбитэ көмөлөспүт буолуохтаах. “Отделым салайааччыта В.А.Басов сүбэтинэн-аматынан үчүгэй оскуоланы ааспытым”, — диэн ахтар.

Хомойуох иһин, бэлиитикэ уларыйан, систиэмэ үрэллэн, хоту дойду дьонугар өссө да уһуннук туһалыахтаах тэрилтэ ыһыллыбыта. “Муома” сопхуос дириэктэринэн үлэлии олорор Анатолий Добрянцев солбуйааччынан ыҥыран, хаһаайыстыба табаһыттарын таҥаһынан-сабынан, туттар тэрилинэн хааччыйыы өттүгэр сылдьыбыта. Куоракка дьиэлээх-уоттаах ыал киһиэхэ табыгастаах үлэ этэ. Ол сырыттаҕына — дириэктэрэ уларыйар, онтон Сэбиэт былааһа сууллар.

Ити кэнниттэн чааһынай аҥаардаах тэрилтэлэргэ үлэлии сылдьыбыта эрээри, санаата сыппатаҕа. Кэргэнэ Наталья Георгиевналыын 1997 с. Томпоҕо көһөн тиийэллэр. Терапевт-бырааһы Хаандыгаҕа балыыһа сэбиэдиссэйинэн аныыллар. Оттон Иван Петровиһы улуус баһылыга М.П.Соломонов ыҥыран кэпсэтэн, дьаһалта иһинэн “Физкултуура уонна доруобуйа” холбоһукка инструкторынан ылаллар. Ол саҕана шахтердар Үрүҥ дьиэ иннигэр болуоссакка каскаларынан бетону тоҥсуйа олороллоро…

Кылааккын кыһатыгар уһуйуллубута

Иван Петрович күннээҕи олох ыарахаттарын аахсыбакка, улууска хамсааһыны таһааран, спорка ситиһиилэр сиэттиһэн кэлэллэр. Саҥа баһылык Дмитрий Саввин И.Павловы спорт уонна туризм дьыалаларыгар отделга начаалынньыгынан аныыр. Ити курдук бэркэ үлэлии сырыттаҕына, Дмитрий Васильевич ыҥыран ылан: “Зооинженер идэлээх эбиккин, “Томпо” ТХПК (факторияҕа) дириэктэрдии бараҕын дуо?”— диэбитэ.

Иһигэр салла санаабыта: Социалистическай Үлэ Дьоруойа Василий Кладкин дириэктэрдии олороро. Иван Петрович кэпэрэтиип быыбардыыр-отчуоттуур мунньаҕар тиийэн, ырыынак усулуобуйатыгар хайдах үлэлиир былааннааҕын билиһиннэрбитин кэннэ Василий Михайлович бэйэтин кандидатуратын устунан өйүүрүн биллэрбитэ. Инньэ гынан, табаһыттар сүүс бырыһыан куоластааннар, дириэктэр буолбута. Иван Павлов В.М.Кладкины дириэктэр хамнаһыгар настаабынньыгынан хаалларан, баай уопутун иҥэриммитэ.

Саҥа салайааччы тугуту тыыннаахтыы ылыыны 65%-тан таһаарбыт ыстаадалары көҕүлүүр механизмы олохтоон, сыл иһигэр 75%-ы аһара түспүттэрэ, улахан табаны чөл иитиини 90% ситиспиттэрэ. Ол түмүгэр 8 тыһ. табалаах хаалбыт хаһаайыстыба 2 сылынан 11 тыһыынчаҕа тириэрдибитэ. Саҥа талыллыбыт баһылык И.С.Шадрин ыҥыртарбытыгар, быыбарга утары үлэлээбит буолан, “сиэри гынна” диэн ытырыктата санаабыта – тыа хаһаайыстыбатын управлениетыгар начаалынньыгынан анаабыта. Иван Петрович 5 сыл үлэлиир кэмигэр улуус табатын ахсаана 14 тыһ. төбөҕө тиийбитэ. Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтигэр Р.Г.Дмитриев кытаанах сиидэтин ааһан киирбитэ. Хотугу төрүт дьарыктарга салаа департаменын салайар, онтон миниистири солбуйар, Арктика кэмитиэтигэр үлэлиир сылларын устатыгар хоту салааны өйүүр үбүлээһин 220 мөл. солкуобайтан 1 млрд 30 мөл. тиийэ үрдээбитигэр Иван Павлов өҥөтө улахан дии саныыбын.

Түмүк тыл

Иван Петрович аҕа көлүөнэни ытыктыыр, сүгүрүйэр тыыҥҥа иитиллибит киһи сиэринэн дойдутун дьонун — салайааччылар Афанасий Старкову, Евдокия Аммосованы, Иван Сухомясовы, Семен Сукуевы, Владимир Даниловы, Василий Корякины, Василий Дягилевы, Роман Черемкины, Анатолий Добрянцевы, Петр Черемкины, хоһуун үлэһиттэри Василий, Иннокентий Старковтары, Дмитрий Иванову, Юрий Ларевы, Егор, Николай Хабаровтары, Степан Соркомовы, Николай Кириллини, Прокопий Ефимовы, Игорь Фазульяновы, о.д.а. ааттарын махталлаахтык ахтар.

 Ыспыраапка

Павлов Иван Петрович 1965 с. сэтинньи 26 күнүгэр Муомаҕа Хонуу сэлиэнньэтигэр төрөөбүтэ. Хонуу орто оскуолатын 1983 с. үөрэнэн бүтэрэн, аармыйаҕа барыар диэри коммунальнай хаһаайыстыбаҕа үлэлээбитэ. Зооинженер идэтин ылан баран, 1992-1993 сс. “Муома” сопхуос дириэктэрин солбуйааччынан, 1993-1996 сс. “Уимкан-Тур” ХЭУо-ны тэринэн үлэлии сылдьыбыта.

Василий НИКИФОРОВ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0