Ааспыт нэдиэлэҕэ СӨ бырабыыталыстыбатын ситэриилээх былааһа Бүлүү улууһугар отчуоттаан кэллэ. Бөлөҕү бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы — РФ бэрэсидьиэнигэр СӨ Бастайааннай бэрэстэбиитэлэ Юрий Куприянов салайда. Үс бөлөх улуус биир даҕаны нэһилиэгин тумнубакка, тилийэ үлэлээтэ. СӨ бастакы бэрэсидьиэнэ, СӨ Судаарыстыбаннай сүбэһитэ Михаил Николаевы олохтоохтор ытыс тыаһынан, сүһүөхтэригэр туран көрүстүлэр.
edersaas.ru
Илбэҥэҕэ, Лөкөчөөҥҥө отчуоттуох иннинэ үлэлиир бөлөх эбийиэктэринэн сырытта. Бөлөх салайааччыта Юрий Куприянов былырыын боротокуолга киирбит боппуруостартан төһөтө туолбутун, төһөтө быһаарылла сылдьарын, туох кыалла илигин барытын лоп-бааччы, саас-сааһынан долбуурга ууран эрэрдии быһааран биэриитэ отчуоту дьэҥкэртэ.
Илбэҥэҕэ оскуола 2005 сыллаахха тутуллубут эрээри, тымныы буолан олохтоохтор хапытаалынай өрөмүөнү туруорсаллар. Ону таһынан, 1939 сылтан үлэлии турбут балыыһа былырыын сабыллыбыт. Илбэҥэ сэлиэнньэтэ федеральнай суол кытыытыгар турарынан итиэннэ икки нэһилиэк олохтоохторун хааччыйарынан, хайаан даҕаны саҥа балыыһа наадатын ыйаллар. Тустаах боппуруоһу лөкөчөөннөр эмиэ көтөхтүлэр. Маныаха Юрий Куприянов боротокуолга киллэрэр наадатын уонна боппуруоһу туруорсуохпут диэн иһитиннэрдэ. Михаил Николаев: “Хайа да дьыллааҕар түмүллэн туран, олохпутун бэйэбит күүспүтүнэн, өйбүтүнэн-санаабытынан тупсарыаххайыҥ”, — диэн эттэ. Итиэннэ олохтоохтор көрдөһүүлэринэн, быыбар туһунан бэйэтин санаатын үллэһиннэ.
Бүлүү улууһугар тутуу балысханнык барар эбит. Ол эрээри, сорох нэһилиэккэ ааспыт үйэ 30-с сылларыгар тутуллубут дьиэлэргэ үлэлии олороллор. Кыргыдай оскуолата 1932 сыллаах! Үөрэнээччитин ахсаана төһө даҕаны аҕыйаҕын иһин, аныгы үйэ оҕолоро тэҥэ суох усулуобуйаҕа үөрэнэллэрэ сөхтөрөр. Кыһыл Сыырга үс уһуйаан баар эбит эрээри, үһүөн эргэлэр. Аны I күүлэттэр мас оскуола көҥүллэнэр түгэнигэр, бэйэбит тутарга бэлэммит дэһэллэр. Ыйыллыбыт нэһилиэктэргэ олохтоохтор оскуола, уһуйаан боппуруоһун сытыытык туруордулар. Итини сэргэ, тыа сиригэр ыччат үлэлии кэлэр эрээри, ыал муннугар кыбылла сатаан баран, үөс сиргэ төннөрүн, онон усулуобуйа олохтуур наадатын ыйаллар. Кыргыдайдар хас да сыл бырааһа суох олорбуттар. Отчуот кэмигэр быйыл үөрэҕин бүтэрээри сылдьар эдэр бырааһы илдьэн билиһиннэрдилэр.
Үүт сыаната 20-чэ сыл кэтэһиннэрэн баран биирдэ 35 солк тиийбитин, аны хас нэһилиэк аайы уматык бас быстар үрдүк сыаналааҕын этэллэр. Улууска өртөөһүн үлэтэ ыытыллыбатаҕа быданнаабытын, ити оттооһуҥҥа, сүөһү, сылгы аһыырыгар уустуктары үөскэтэрин ыйдылар. Бүлүү нэһилиэктэрэ үгүстэрэ тыа хаһаайыстыбатынан олороллор. Онон элбэх ыйытыы тыа хаһаайыстыбатыгар туһаайылынна. Маныаха миниистири солбуйааччы Виктор Павлов барытыгар сиһилии хоруйдары биэрдэ.
Судаарыстыбаннай өҥө барыта интэриниэтинэн оҥоһулларын, онуоха тыа сиригэр интэриниэт бытаана (суоҕа) үлэни улаханнык атахтыырын этэллэр. Былырыын сылдьыбыт бөлөх Лөкөчөөҥҥө интэриниэт эһиил кэлиэ диэн эрэннэрэн кэбиһэн, дьыала хаахтыйыаҕын, бөлөх салайааччыта барытын сиһилии быһааран биэриитэ орун-оннун булларда.
Өскөтүн трасса кытыытыгар олорооччулар, сайыннары быыл бурҕайан олорорун, онон нэһилиэк аттынааҕы суолу аспаал оҥорор наадатын туруорсар эбит буоллахтарына, ыраах сытар Хаҕын олохтоохторо, муҥ саатар, сайыннары сылдьар суол баара буоллар диэн баҕалаахтар.
Аракыата тобоҕо Бүлүү улууһугар түһэринэн, олохтоохтор ити боппуруоһу тумнубатылар. СӨ айылҕа харыстабылын миниистирин бастакы солбуйааччы Семен Яковлев 2016 сыллаахтан саҕалаан, бу олунньу 1 күнүгэр көппүт аракыатаҕа тиийэ барытын, хас биирдии нэһилиэккэ сиһилии кэпсээтэ. Олохтоох министиэристибэни таһынан, радиацияны бэрэбиэркэлииргэ анаалыһы «роскосмостар” ылалларын уонна Саха сирин уопсастыбанньыктара бэйэлэрэ дозиметрдаах сылдьалларын иһитиннэрдэ.
Людмила ПОПОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru