Бу күннэргэ үөрэнээччилэр “Инникигэ хардыы” XXII научнай-практическай кэмпириэнсийэлэрэ буолан ааста. Быйылгы кэмпириэнсийэҕэ, уопсайа, 1164 үлэ киирдэ.
edersaas.ru
Үөрэнээччилэр гуманитарнай, физика, астрономия, биология, экология хайысхаларыгар хото кытыннылар. Кэмпириэнсийэ стендовай чааһа “Триумф” киэҥ уораҕайыгар ааста. Маны “Кванториум” иитиллээччилэрэ, биирдиилээн чинчийиини сэҥээрэр оҕолор тиийэн холкутук көрдүлэр-иһиттилэр. Тэрээһин чэрчитинэн кыттааччылары араас түмэллэринэн сырытыннардылар, былырыыҥҥы “Инникигэ хардыы” түмүгүнэн лауреат аатын сүкпүт оҕолор Бразилияҕа, Словакияҕа, Мексикаҕа, уо.д.а. дойдуларга кэмпириэнсийэлэргэ сырыыларын туһунан кэпсээтилэр, араас оонньуулар, күрэхтэһиилэр буоллулар.
Үгүс кыттааччылар англия тылынан кэпсиири уустугурдубуттар. Ол эрээри, ити барыта ылбычча буолбатах. Тус бэйэм көрдөхпүнэ уонна дьону да кытта кэпсэтэн иһиттэххэ, англия тылынан улуустартан аммалар үөрэнээччилэрэ барбахтаһаллар эбит. Тэрийээччилэр быйыл Алдантан элбэх оҕо кыттыбытын бэлиэтииллэр.
СӨ Наукатын аччыгый академиятын проректора Александра Яковлева: «Урут “Инникигэ хардыы” Арассыыйаҕа кыттар эрэ кэмпириэнсийэ курдук ааҕыллара. Билигин бу биир тэрээһининэн атын араас кэмпириэнсийэлэргэ сүүмэрдээһин курдук буолар. Ол курдук, бастыҥ дакылааттаах оҕолор Америка, Канада норуоттар икки ардыларынааҕы кыттыгас кэмпириэнсийэлэригэр кытталларыгар мэктиэлиибит. Биһиги харахпыт далыгар киирбит оҕолор үлэлэрин, барыахтарын иннинэ, учуонайдарга көрдөттөрөбүт, сүбэлэтэбит, ситэртэрэбит”, — диэн этэр.
Быйыл сайын Дьокуускайга норуоттар икки ардыларынааҕы Интеллектуальнай оонньуулар буолаары тураллар. Тустаах оонньууга кандидаттары быйылгы “Инникигэ хардыы” научнай-практическай кэмпириэнсийэттэн сүүмэрдииллэр эбит. Ол иһин быйылгы “Инникигэ хардыы” кэмпириэнсийэҕэ оҕолор үлэлэрин англия тылынан көмүскэттилэр. Кандидат чинчийэр үлэтэ чаҕылхайын ааһан, англия тылын билэрин эмиэ көрдүлэр, сыаналаатылар.
“Быйылгы кэмпириэнсийэ бастакы уратытынан, кыттааччылар үлэлэрин англия тылынан көмүскээтилэр. Иккиһинэн, кэмпириэнсийэҕэ кыттыбыт оҕолор үлэлэрин барытын эрдэттэн электроннай базаҕа киллэртэрбиппит. Ол иһин эспиэрдэр үлэлэри эрдэттэн көрөн, кэтэхтэн барыллаан сүүмэрдээһин курдук барбыта. Үсүһүнэн, быйыл аан маҥнайгытын стендэнэн үлэлэрин “Триумф” кииҥҥэ ыыттыбыт. Кэлиҥҥи сылларга стендэнэн үлэлэри ыйыыр кыах суох буолан, тохтото сылдьан баран, быйыл тэрийдибит. “Североведение”, “А.Е.Кулаковскай-Өксөкүлээх Өлөксөй нэһилиэстибэтэ” диэн сабыллыбыт секциялары сөргүттүбүт”, — диэн проекторы солбуйааччы иһитиннэрдэ.
И.М.Павлов аатынан Чурапчы орто оскуолатын 5-с кылааһын үөрэнээччитэ, кыайыылаах, салгыы Санкт Петербурга кыттарга мэктиэлэммит Вера Дьячковская: “Инникигэ хардыы” кэмпириэнсийэҕэ аан маҥнайгыбын кытынным. Тиэмэм аата “Эрилик Эристиин кэпсээннэригэр экспрессивнэй уонна ханыыласпыт тыллар” диэн. Салайааччым – С.Д.Платонова. Суруйааччы айымньыларын чинчийэн, экспрессивнэй, эмоциональнай уонна ханыыласпыт тыллары үөрэттим, уратыларын биллим. Холобура, “лөһүгүрээтэ”, “молой курдук”, “дьэбидис” эҥин диэн тыллар бааллар. Итинник тыллар ааҕааччы айымньыны судургутук ылынарын туһугар дьон дьүһүнүн, тас быһыытын, үөрүүтүн, хомолтотун көрдөрөллөр”, — диэн санаатын үллэһиннэ.
Кыттааччылар киһи үөйбэтэх-ахтыбатах араас тиэмэлэрин, үлэлэрин толкуйдаан, чинчийэн көрөллөр эбит. Ол курдук, балбааҕы туһаҕа таһаарыы, кыыл-сүөл сыатыттан эмтээх мыыланы оҥоруу, төрүт истииллээх трансформер-сумканы тигии, нэһилиэнньэҕэ ууну тиэрдэргэ мобильнай сыһыарыыны толкуйдаабыттар, сир аһын хомуйар робот…
Ол курдук, Аллара Бэстээх 2-с оскуолатын оскуолатын 10-с кылааһын үөрэнээччитэ, лауреат аатын сүкпүт Вера Колмакова тутуу булкадаһыныгар сыты тупсарар вещество туһунан номнуо төрдүс сылын чинчийэр эбит. “Организация цеха по производству ароматизирующей добавки для штукатурных смесей в п. Нижний Бестях” диэн ааттаабыт. “Доруобуйаҕа туһалаах, үчүгэй сыты таһаарар. Сүрүн компоненнарым органическай-минеральнай бэссэстибэлэр буолаллар. Холобура, цеолит тааска эфирнэй арыыны кутабын. Салгыы Москваҕа барарга мэктилээтилэр. Научнай салайааччыларым А.С.Скрябина, В.И.Федоров буолаллар. Экэнэмиическэй секцияҕа саҥа кытынным. Элбэх туһалааҕы иһиттим. Атыттары истэн, дакылааппын өссө хайдах тупсарар туһунан саҥа толкуйдар киирдилэр. Ордук быыстапканы биһирээтим”, — диэн кэпсиир.
Быйыл Арассыыйа, норуоттар икки ардыларынааҕы араас таһымнаах кэмпириэнсийэлэргэ кыттарга мэктиэ суругу 300-чэкэ оҕо тутта. Биир үчүгэйэ диэн, тэрийээччилэр улууһу буолбакка, чопчу элбэх кыттааччыны бэлэмнээбит оскуолалары бэлиэтээтилэр. Инньэ гынан, ханнык оскуола ордук көхтөөҕө, чинчийиигэ, наукаҕа ылсан үлэлэһэрэ ырылхайдык көһүннэ.
Людмила ПОПОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru