Үлэ көрдөрүүтэ үрдүүр
«Дьокуускайдааҕы көтөрү иитэр фабрика» аһаҕас акцияламмыт уопсастыба (генеральнай дириэктэр Прокопий Николаев) кэлэн иһэр Бөтүүк сылын саҥа технологияҕа тирэҕирэн, кэккэ ситиһиилэрдэх уонна элбэх былааннардаах көрүстэ.
Хаһаайыстыба базатын саҥардарга күүскэ үлэлиир. Ол курдук, ааспыт өттүгэр комбикорм ыскылаата тутуллубута, инкубатор сыаҕа саҥардыллыбыта, икки сыахха хапытаалынай өрөмүөн ыытыллан «БигДачмен» фирма технологията туруоруллубута, былырыын конверейнай галереялаах суортуур сыах тутуута түмүктэммитэ.
Сылга 59 мөл. сымыыт!
Хаһаайыстыба үрдүнэн хас да сүүһүнэн тыһыынча ыччат уонна улахан куурусса баар. Сымыыттыыр кууруссалар үс сыаҕынан тураллар. Бу барахсаттар үйэлэрэ кылгас, 1,5 саастарын туоллаллар эрэ эккэ туттуллаллар. Ити иһин, бородууксуйа биэрэр кэмнэрин баттаһа хас биирдиилэриттэн муҥутуур элбэх сымыыты ылар сорук турар. Инньэ гынан кууруссалары аһатыы-сиэтии барыта технологтар ыйыыларынан ыытыллар. Саастара тахсан абыраахтанар кууруссалары солбуйан иһэр быстыбат тиһик ыччат куурусса сыахтарыгар үөскэтиллэр. Ону урукку сыллартан үлэлэһэн бииргэ кэлбит Сибиир уобаластарын көтөрү иитэр племенной хаһаайыстыбатыттан сымыытынан аҕалан инкубаторга баттатан, иитэн таһаараллар.
Базаны тупсарыыга, саҥа технологияларын киллэриигэ утумнаах үлэ ыытылларын түмүгэр, үлэ оҥорумтуота сыллата тупсарыллар. Ол курдук, ааспыт 2015 сылга 50 мөл. устуука сымыыт ылыллыбыт буоллаҕына, быйыл бу көрдөрүү 59 мөлүйүөҥҥэ тиийдэ, эбэтэр күннэтэ 160 тыһ. сымыыт ылыллар буолла. Аһаҕас акцияламмыт уопсастыба 2022 сылга, өрөспүүбүлүкэ тэриллибитэ 100 сылын бэлиэтиир үбүлүөйгэ диэри, сыллааҕы көрдөрүүтүн 77 мөлүйүөҥҥэ тиэрдэргэ былааннанар.
Бары биир хамаанданан Нуорма быһыытынан 40 тыһ. куурусса турар сыаҕар икки көтөрү иитээччи уонна үлэ тиһигэ харыыта суох барарын хааччыйар слесарь үлэлиир. Кинилэргэ хааччыйар сулууспа специалистара: көтөр туругун көрөр-истэр, ирдэнэр быһыылары оҥорор, ыалдьыбыты эмтиир бэтиринээрдэр, аһы-үөлү оҥорор технологтар, комбикорм биригээдэтэ, сырдатыы-сылытыы боппуруоһунан дьарыктанар электриктэр, тиэйиигэ-таһыыга сылдьар механизатордар, суоппардар уонна харабыллар тирэх буолаллар. Маны таһынан, кууруссаны өлөрөн, араас полуфабрикаттары астыыр, батарар сыахтар бааллар. Онон фабрика барыта 272 үлэһиттээх. СГТХА-ны бүтэрбит эдэр исписэлиистэр кэккэлэрэ хаҥаан иһэр уонна хаһаайыстыба эппиэттээх салааларын муоһатын туталлар. Аҕыс сыллааҕыта академияны бүтэрээт кэлбит Сардаана Скрябина билигин күннээҕи үлэтин-хамнаһын быһаарар тутаах киһи, производство салайааччыта буола үүннэ.
Үлэ – саҥа технологиянан
— Бородууксуйаны ылыы көтөр боруодатыттан эмиэ тутулуктаах, онон племенной үлэ тиһигин быспаппыт, — диир Сардаана Скрябина. — Ол курдук, үрдүк бородууксуйаны биэрэр хай-лайн диэн боруодаҕа ылсарга сананан, өссө муус устар ыйга сымыытынан аҕалбыппыт соторутааҕыта тэһэн таҕыстылар. Бу чоппуускаларбытын ситиэхтэригэр диэри ыччат сыаҕар 105-110 хонукка туруоруохпут, салгыы сымыыттыыр кууруссалар сыахтарыгар таһаарыахпыт, кинилэр оннуларыгар хай-лайн саҥа бөлөҕүн аҕалан иһиэхпит. Онон, кэлэр саастан сымыыты ылыы кээмэйэ улаатыа, үлэбит түмүгэ 2018-2019 сылларга үчүгэйдик биллиэ.
Хампаанньа салалтата быйыл сайын саҥа боруодаҕа анаан ыччат көтөр сыаҕын Италия технологиятынан уларытан оҥордо. Онон 77 тыһыынча хай-лайн чоппуускалар билигин манна тураллар. Саҥа сыах олорчу автоматика ситиминэн салайтарыллар, салгын температурата, сиигэ, сырдыга хонтуруолга тутуллар, чоппуускалары аһатыы, көрүү-истии курдук үлэ бары түһүмэҕэ компьютерынан салайыллар. Туох эмит даҕаны сыыһа эбэтэр кэһии таҕыста даҕаны тута сигнал бэриллэр.
Ааспыт нэдиэлэҕэ саҥа сыахха Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы – Тыа хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл бэлиитикэтин миниистирэ Петр Алексеев салайааччылаах дириэктэрдэр сэбиэттэрин хамыыһыйата сырытта. Итиэннэ 40 мөл. солк., ол иһигэр өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн 27 мөл. солк көрүллэн үлэҕэ киллэриллибит сыахха үлэ-хамнас хайдах тэриллибитин, ону таһынан хаһаайыстыба күннээҕи үлэтин, инники былааннарын билистэ.
Ити күн тэриллибит дириэктэрдэр сэбиэттэрин мунньаҕа биир санаанан Петр Николаевиһы «Дьокуускайдааҕы көтөрү иитэр фабрика» ААУо дириэктэрдэрин сэбиэтин бэрэссэлээтэлинэн талла.