“Быйылгы “Смотр песни и строя” куонкуруска атахпыт таҥаһын кытта холбоон 5 тыһ. солк. тахса үбү тэбээтибит. Биһиги өссө мантан ылбакка, кылааһынан кууһунан атын куораттан сакаастаабыппыт. Сорох мөлтөхтүк хаамар оҕолору куонкуруска кытыннарбатылар эбээт. Барахсаттар хомойбут, ымсыыра көрбүт харахтара — бу баар”, — диэн ис хоһоонноох төрөппүт суругар аан ситим киэҥ куйаарыгар кэтиллэ түспүтүм.
edersaas.ru
Хатылана турар быластыыҥка
Аҕа дойдуну көмүскээччилэр күннэрэ ааста. Ону кытта төрөппүттэр “төбөлөрүн ыарыыта” онуоха-маныаха диэри бүттэ. Тоҕо? Төрөппүт бэлиэтээбитин курдук, ороскуота элбэҕэ бэрт. Кэлиҥҥи кэмҥэ Аҕа дойдуну көмүскээччилэр күннэрэ уһуйаантан саҕалаан, үөрэх бары тэрилтэлэригэр көрүнньүк эрэ бырааһынньыкка кубулуйда. Ол курдук, уһуйааҥҥа саҥа үктэммит оҕолорго куоталаһа-куоталаһа моряк таҥаһыттан саҕалаан, араас форманы бары кэтэрдэри ирдииллэр. Били, нууччалыы эттэххэ, “это только цветочки, ягодки потом будут” диэбиттии, онтубут сыллата уустугуран иһэр. Төһөнөн улаатан истэхтэрин аайы ирдэбил күүһүрэр, таҥастара дьиҥнээх байыаннай дьонтон уратыта суох көстүүлэнэр. Быйыл өссө улуус хайа эрэ оскуолатыгар, букатын даҕаны, шинель көрдөөн турбуттар үһү. Дьэ, иэдээн буолбатах дуо?!
Халыҥ “хармаан” хас сыл барар?
Аҕа дойдуну көмүскээччилэргэ аналлаах тэҥҥэ хаамыыга (маршировкаҕа) аҕыйах мүнүүтэ кэтээри, 5-10 тыһ. солк барыыллар. Нэһилиэктэр Дьокуускайтан Кытай ырыынагыттан сакаастыыллар. Оттон дьокуускайдар, аһары баран, кырата 5-тии тыһ. солк. тиктэрэллэр эбэтэр букатын олоччу улахан куораттартан сакаастыыллар. Чахчы баар суол! Быһатын эттэххэ, урбаанньыттары байыталлар. Ама даҕаны патриотизм тыыныгар ииппиттэрин иһин, бас быстар сыана эбээт. Баҕар, ким эрэ икки-үс сыл устата кэтэллэр диэҕэ. Оннук. Ол эрээри, 5 тыһ. солк. төрөппүт барыта биирдэ ууран биэрэр кыаҕа суох эбээт. Араас дохуоттаах, араас кыһалҕалаах ыал элбэх. Арай, элбэх оҕолоох кыаммат ыал эбэтэр соҕотох ийэ буоллун? Бу ыал хайдах дьаһанарый?! Кэлин аска-таҥаска сыана үүнэ-тэһиинэ суох барда. Эбиитин кириисис үөһэ кириисис ааҥнаан, сорох ыал хамнастара айахтарыгар даҕаны тиийбэт. Ону учуоттаабаттар.
Аны, учуутал ирдээбэт, төрөппүттэр бэйэлэрин көҕүлээһиннэрэ дииллэр. Букатын сыыһа. Учуутал ирдэбилэ буолбатаҕын иһин, оскуолаттан саҕалаан үөрэх управлениета ыытар тэрээһинэ эбээт. Төрөппүт оҕото атыттартан итэҕэс санамматын, туора тутуллубатын туһугар кыһалҕаттан төлүүрүгэр эбэтэр тиктэрэригэр күһэллэр.
Иккиһинэн, бэйэҕит билэҕит, куорат оскуолалара эрэһиинэ курдук “үллэн” олороллорун. Сорох кылааска отуттан тахсалыы оҕо үөрэнэр. Алын кылаас сорох учууталлара көрдөрүүнү батыһан, мөлтөһүөр оҕолору сыымайдыыр үгэстээхтэр. Дьэ, бу сыыйыллыбыт оҕо атыттарга төһө ымсыыра саныыра, ордугургуу көрөрө буолуой? Сэрэйиэххэ эрэ сөп. Дьиҥэр, ыытыллар тэрээһин анала, сыала-соруга атын эбээт.
Көрүнньүк бырааһынньык
Бүгүн оскуолаҕа үөрэнэ сылдьар оҕолортон ыйыталаһан көрдөххө, аармыйа уустук олохтооҕун, барыахтарын баҕарбаттарын туһунан этэллэр. Ыччаты дьиҥнээх күүстээх, хорсун санааҕа, эһээлэрин, хос эһээлэрин курдук дойдуларын туһугар ууга-уокка да түһэллэрин кэрэйбэт патриоттуу тыыҥҥа буолбакка, олоххо көтүмэхтик сыһыаннаһарга иитэбит. Ити кэннэ аармыйаттан саһаллара да сөп курдук. Дойду туһугар ытык иэс туһунан өйдөбүлэ суох, Аармыйа туһунан аҥаардастыы “дедовщина” эрэ туһунан истэр ыччат аармыйаҕа тоҕо дьулуһуой.
Уһаабыта уонча мүнүүтэ хайдах хаамалларын, ырыа ыллыылларын уонна, саамай сүрүнэ, таҥастарын-саптарын көрөллөр. Онто суох төрөөбүт дойдуга тапталы иҥэрэр, Аҕа дойдуну көмүскүүргэ үөрэтэр, патриотизм тыыныгар иитэр кыаллыбат үһү дуо? Хаһааҥҥыттан патриотизм харчыга атыылаһыллар буолбутай? Тоҕо туһааннаах министиэристибэлэр, управление болҕомтоҕо ылбатый?
Эрдэ суруйбутум курдук, тустаах боппуруоһу хайдах баҕарар быһаарыахха сөп эбээт. Тэрийэр дьон куонкурус балаһыанньатыгар уолаттарга хара бүрүүкэ, маҥан ырбаахы, кыргыттарга хара дьууппа, маҥан куопта ирдэнэр диэн суруйдулар да, бүттэҕэ ол дии. Бары биир формаламмыттарын кэннэ дьэ хайдах хаамалларын, ыллыылларын көрдүннэр. Дьиҥнээх хартыына оччоҕо көстөр буоллаҕа.
Төрөппүт быһыытынан балаһыанньаны бэркэ билэбин. Сэттис кылаастан быһа сыллата биир форманы кэтэр уолум кылааһа биирдэ даҕаны бастакы миэстэлэннибит диэн үөрэн-көтөн кэлбэт эбээт. Ама, оҕоттон эрэ мөлтөхтүк ыллыыр, хаамар үһүлэр дуо. Дьэ, оччоҕо төрүөтэ тугуй? Сэрэйиэххэ эрэ сөп.
“Смотр формы+песни и строя”
Тустаах тиэмэни “чыпчаххайдаа” диэн садаанньа биэрбиттэригэр, тута сөбүлэспитим. Тоҕо диэтэххэ, элбэх оҕолоох ийэ буоларым быһыытынан, сыллата хатыланар кыһалҕа буоларын барытын илэ харахпынан билэ-көрө сылдьабын.
Төрөппүттэртэн туоһулаһан көрдөххө, үгүстэр итинник “маскараады” утараллар. Ол эрээри, оҕолорун оҕоттон намыһахтык тутумаары, туора көрдөрүмээри, тиктэрэргэ, атыылаһарга күһэллэллэр. Тэрээһин кэлиҥҥи уонча сылга бэйэтин тус аналын сүтэрэн, “Смотр формы+песни и строя” кубулуйда. Баҕар, өрөспүүбүлүкэтээҕи куонкурус ирдэбилэ атын буолуо эрээри, оскуола иһинээҕи сүүмэрдээһин барыта үөһэ ахтан аһарбытым курдук ааһар. Итиэннэ төрөппүттэр үтүктэһэ-үтүктүһэ социальнай ситимнэргэ таһаарар эмиэ көрүнньүк адьынаттара буолар. Уопсайынан, кэлин хаачыстыба тумнуллан, патриотизм дьиҥнээх тыына умнуллан эрэр.
Тэрээһини утарбаппын, таҥастан аккаастанабын
Валентина СИВЦЕВА, түөрт оҕолоох ийэ:
— Биһиги дьиэ кэргэн биир кыыс, үс уол оҕолоохпут. Үс улахаммыт оскуолаҕа үөрэнэллэр, кырабыт уһуйаан иитиллээччитэ. Аҕабыт суоппар, бэйэм асчыппын. Биллэн турар, ыйдааҕы дохуоппут баһа-атаҕа биллэр. Тус бэйэм, уол оҕону хамаанданан иитиигэ ити курдук куонкурустар хайаан даҕаны наадалар дии саныыбын. Уол аата – уол. Кэлин аармыйаҕа даҕаны барарыгар туһалаах буолуо. Ол эрээри, уһуйаантан саҕалаан сыллата анал форманы ирдииллэрин букатын утарабын. Биир эмэ оҕобутугар сыл аайы хайаан даҕаны саҥа форма тиктэттэрэллэр, атыылаһыннараллар. Онуоха эбии ол-бу бэрчээккэтэ, аксельбана баһаам.
Биһиги оҕо сааспыт дьалхааннаах 1990-с сыллар, уларыта тутуу кэмнэригэр ааспыттара. Эмиэ сыллата “Смотр песни и строя” кыттар эбит. Ол гынан баран, билиҥҥи курдук сыаналаах таҥас ирдэммэт этэ. Маҥан куоптабытыгар бэйэбит хордуонтан погон уруһуйдаан иилинэрбит, пилотка тиктэн кэтэр этибит. Тэрийэр дьон куонкурустан таҥаһы ирдээбэттэрин эбэтэр бары биир судургу таҥастаах буолалларын курдук бирикээс таһаараллара буоллар.
Людмила ПОПОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru
Хаартыска интэриниэттэн.