Дыгын оонньуутун сэттэ төгүллээх кыайыылааҕа Иван Белолюбскай бирииһигэр сахалыы многоборьеҕа “Чөмпүйүөн кубога” өрөспүүбүлүкэтээҕи турнир кэмигэр, Уус Алдан улууһун Дүпсүн нэһилиэгин тэрийиитинэн, Иван Яковлевич Александров – Күүстээх Уйбаан аатынан 181 киилэлээх сымара тааһы көтөҕүүгэ туспа күрэхтэһии ыытылынна.
Манна сыһыары тутан эттэххэ, Иван Белолюбскай бу тааһы 2013 сыллаахха 7 миэтэрэ 98 см сиргэ көтөҕөн илдьэн, бастыҥ көрдөрүүнү ситиспитэ.
Күрэхтэһии иннинэ Дүпсүн нэһилиэгин бэрэстэбиитэлэ Евгений Сивцев, күрэхтэһии кылаабынай судьуйата Егор Афанасьев, күрэхтэһии куратора Николай Чукров Иван Белолюбскайга махтанан туран, Күүстээх Уйбаан тааһын көтөҕүү күрэхтэһиитин историятын уонна күрэхтэһии балаһыанньатын билиһиннэрдилэр. Барыта аҕыс бухатыыр суруйтарда. Кинилэр икки түһүмэҕинэн тааһы көтөҕүүнү саҕалаатылар.
Сэрэбиэй быһыытынан, бастакынан бөдөҥ-садаҥ көрүҥнээх эдэр киһи – Сергей Татаринов тахсан тааска араастаан киирэ, тута-хаба сатаата даҕаны, иннин ылбакка аккаастанна. Иккиһинэн ыараханы көтөҕүүгэ балачча уопуттаах Нам бухатыыра Евгений Иванов киирдэ. Дьэ, бу киһи көтөҕөрө буолуо диэн саҥа иһилиннэ. Кырдьык, Евгений уопуттаах киһи быһыытынан тааһы бэрт кэбэҕэстик өндөтөн баран, саҥардыы хаамыахча буолан иһэн ыһыктан кэбистэ. Мээрэйдээччилэр эппиттэринэн 88,5 см көрдөрүүлэннэ. Онтон түһүлгэҕэ Уус Алдантан Игнат Чомчоев иҥиир-ситии уол ыҥырыллан, тааһы араастаан эргитэн, көтөҕөргө табыгастаах өттүн көрдүү сатаата даҕаны – булбакка аккаастанна.
Төрдүс киһинэн Үөһээ Бүлүүттэн төрүттээх аатырбыт мадьыны Эрчим Баппаҕай таҕыста. Эдэр уол бэрт кэбэҕэстик көтөҕөн, көрөөччүлэр уруйдарыгар-айхалларыгар доҕуһуоллатан ыарахан тааһы 6 миэтэрэ 79 см сиргэ илтэ. Сөҕүү-махтайыы бөҕө буолла. Өссө даҕаны түөрт кыттааччы баарын үрдүнэн, бу көрдөрүүнү ким да куоһарбата буолуо, Баппаҕай бастаата диэн саҥалар иһилиннилэр. Итинэн бастакы түһүмэх түмүктэннэ.
Чочумча буолаат, Дүпсүн тааһын көтөҕүү иккис түһүмэҕэ саҕаланна. Ян Толмачев уонна Алексей Скринскэй боруобаланан көрдүлэр да, этэргэ дылы, таас анныгар салгын да киллэрбэтилэр. Быһата, табыгастаахтык тутан көтөҕөр ньыманы тобулбатылар. Оттон Сунтаартан төрүттээх дэгиттэр кыахтаах Рустам Ксенофонтов ох курдук оҥостон, кустук курдук куоһанан киирэн, тааһы табыгастаах өттүттэн тутан бэрт кэбэҕэстик көтөҕөн, хара күүһүнэн, сирэйиттэн-хараҕыттан көрдөххө, бэркэ ньоҕойдоһон 9 миэтэрэ 30 см сиргэ илдьэн бырахта. Онон Эрчим Баппаҕай да, урукку Иван Белолюбскай даҕаны көрдөрүүлэрин куоһаран, чахчы күүстээҕин итэҕэттэ. Кинини бастакынан Иван Белолюбскай сүүрэн кэлэн эҕэрдэлээтэ.
Дьэ, онон, Күүстээх Уйбаан аатынан 181 киилэлээх тааһы көтөҕүү күрэхтэһиитигэр Рустам Ксенофонтов кыайыылааҕынан тахсан, Дүпсүн нэһилиэгэ (баһылык Ивамар Иванович Соловьев) олохтообут убаһа бирииһинэн наҕараадаланна. Маны таһынан, кыайыылаахха Күүстээх Уйбаан аймахтара бэйэлэрин өйдөбүнньүк бэлэхтэрин туттардылар.
Судьуйа санаата
Күрэхтэһии кылаабынай судьуйата Егор Егорович Афанасьев: «Бу күрэхтэһиини биһиги 2012 сылтан тэрийэбит. Бастакы күрэхтэһии Дүпсүҥҥэ буолбута. Онтон эһиилигэр манна киирэн “Триумфка” ыыппыппыт. Бу, төрдүс киириибит буолар. 2013 сыллаахха бу манна Уйбаан Белолюбскай ити тааһы 7 миэтэрэ 98 см сиргэ илдьэн турар. Ити, бүгүҥҥү күҥҥэ диэри бастыҥ көрдөрүү этэ. Ону быйыл дьэ куоһардылар. Ким бэлэмнээх – ол кыайар буоллаҕа дии. Бу күрэхтэһиини аан бастаан толкуйдаабыт киһинэн Евгений Сидорович Сивцев буолар. Бу маннык, ыарахан тааһы көтөҕүүнэн былыр-былыргыттан дьон саамай күүстээхтэрэ быһаарыллаллара биллэр. Ол киһи ол тааһы көтөхпүт үһү, бу киһи бу тааһы өндөппүт үһү диэн уос номоҕо элбэх. Биэстээх Бочоох көтөхпүт тааһа билигин даҕаны кэрэ кэпсээн буолан сылдьар дии.
Бу тааһы манна “Чөмпүйүөн кубогар” көтөҕүөн сөптөөх уолаттар буолунайдар. Холобура, ити бүгүн күрэхтэһэ сылдьар аҕыс уол – көтөҕүөн сөптөөх уолаттар. Ол иһин биһиги күрэхтэһиибитин Уйбаан Белолюбскай туспа оҥоруон наада. Биир сыл таас көтөҕүүтүн, иккис сыл сахалыы многоборье. Оччоҕуна күүстээх уолаттар кыттыыларыгар үчүгэй буолуо этэ».
Петр ПАВЛОВ, «Саха сирэ”, www.edersaas.ru
Ааптар хаартыскаҕа түһэриилэрэ.