1999 сыллаахха Саха сирин саамай кырасыабай кыыһынан өрөспүүбүлүкэтээҕи физико-математическай оскуоланы бүтэрбит Юлиана Диряхова ааттаммыта. «Мисс Якутия» күрэхтэһии кэнниттэн кини харах далыттан соһуччу сүтэн, кэлин Аляскаҕа олохсуйбут сураҕа иһиллибитэ. Бүгүн Юлиана Егоровна «Саха сирин инвестиционнай сайдыытын агентствота” ГБУ салайааччытын солбуйааччы. Россия регионнарынан, омук дойдуларынан сылдьан инвестордары көрдөөһүҥҥэ бары күүһүн уурар. Бүгүн «Итии чэй» рубрикаҕа Ю.Е. Диряхова ыалдьыттыыр.
Анивера Акимова, «Саха сирэ» хаһыат,https://edersaas.ru
– Юлиана Егоровна, Саха сирин олохтоохторо эйигин «Мисс Якутия» кэрэ кыргыттар күрэхтэрин кыайыылааҕынан билэллэр. Өрөспүүбүлүкэ биир кырасыабай кыыһынан ааттаммытыҥ номнуо сүүрбэччэ сыл буолла быһыылаах. Уопсайынан, бу күрэх эйиэхэ тугу биэрдэ? Өр кэмҥэ атын дойдуга олоро сылдьан баран, төрөөбүт дойдугар кэлбитиҥ. Бэйэҥ тускунан хаһыат ааҕааччыларыгар кэпсиэҥ буолаарай?
– Бастатан туран, уопуту биэрдэҕэ буолуо. Иккиһинэн, күрэстэһии тыынын иҥэриннэҕим. Биһиги олохпут бүтэн-оһон биэрбэт охсуһууттан турар. Күрэстэһээччилэрбитин, араас олоххо күөрэйэр түгэннэри кытары охсуһабыт, иннибит диэки дьулуһабыт…
2000 сыллаахха Америкаҕа үөрэнэ барбытым. Үөрэхпин ситиһиилээхтик МВА (экономическэй салайыы магистра) истиэпэннээх бүтэрэн, Америка биир бөдөҥ хампаанньатыгар үлэлии киирбитим. Бастаан буҕаалтырдаабытым, онтон Аляска тимир суолларын Корпорациятыгар хантараактары салайыыга көспүтүм. Омук сиригэр үөрэммит уонна үлэлээбит буолан, улахан уопуту ылбытым.
– Бачча уһуннук Америкаҕа олорон баран, төрөөбүт дойдугар эргиллэн кэлэн үлэлии-хамсыы сылдьаргын киһи кэрэхсии эрэ көрөр. Омук сиригэр олохсуйар санаата суох этиҥ дуо?
– Америкаҕа хаачыстыбалаах үөрэҕи, дьоһун уопуту, дириҥ билиини-көрүүнү ылан, олохсуйар санаалаах этим. Маны таһынан, омук сиригэр үөрэммит билиибин-көрүүбүн Сахам сирин туһугар, кини сайдыытыгар аныахтаахпын өйдөөбүтүм. Онон дойдубар эргиллибитим.
– Оччотугар сыалгын ситистэҕиҥ дии?
– Америкаттан кэлбит сылбар, СӨ бырабыыталыстыбата өрөспүүбүлүкэҕэ инвестицияны тардыыга сүрүн болҕомтотун уурбут кэмэ этэ. Улахан уопуттаах, идэтийбит исписэлиистэри кытары “Саха сирин инвестиционнай сайдыытын агентствота” ГБУ тэриллитигэр үлэлэспитим.
Саҥа тэриллибит агентствоҕа инвестордары булуу, анал бырайыактары өрөспүүбүлүкэ, Россия, аан дойду таһымыгар таһаарыы, олоххо киллэрии курдук дьоһун сорудах сүктэриллибитэ. Билигин бөдөҥ инвестордары таһынан, дьоҕус бизнес салаатын бэрэстэбиитэллэрин кытары үлэлэһэбит. Түөрт сыл иһигэр Саха сирин инвестиционнай кыаҕын өрө тардыыга киэҥ далааһыннаах үлэ ыытылынна. Азия-Чуумпу акыйаан регионугар Саха Өрөспүүбүлүкэтин инвестиционнай бырайыактарын таһааран эрэбит. Инвестордары булар уустук. Ол да буоллар, агентство үлэһиттэрэ үүт-хайаҕас булан, аан дойдутааҕы, Россиятааҕы таһымнаах форумнарга, быыстапкаларга тиһигин быспакка кытталлар.
Инвестордары бэйэбит көрдүүбүт. Сорох түгэҥҥэ бэйэлэрэ биһиэхэ тахсаллар. Биэс тылынан үлэлиир порталлаахпыт. Сайтпытыгар муниципальнайтан саҕалаан аан дойдутааҕы таһымнаах бырайыактары киллэрбиппит. Мантыбыт ый ахсын саҥардыллан, бииртэн биир бырайыактар, идеялар хомуллан каталогка киллэриллэллэр. Бөдөҥ бырайыактар үксүлэрэ киирдилэр.
Күн бүгүн биһиги хамаандабыт инвестиционнай бырайыактары таһаарыыга «биир түннүк» бириинсибинэн үлэлиибит. Аан дойдутааҕы, федеральнай, регионнардааҕы 80-ча сайдыы институттарын кытары ыкса үлэлэһэбит.
Номнуо бырайыактар олоххо киллэриллэн таһаарыылаахтык үлэлии сылдьалларыттан киэн тутта саныыбыт.
– Дьэ, ханнык бырайыактары олоххо киллэрдигит?
– Холобур, Дьокуускайга оҕуруот аһын үүннэрэр тэпилииссэ, Хаҥаласка оҕуруот аһын соһуччу тоҥорор сыах бэркэ үлэлии тураллар. Биһиги агентствобыт судаарыстыба уонна чааһынай кыттыһан инвестиционнай бырайыактары арыаллыыбыт. Билигин оҕо саадтарын, оскуолалары, култуура эбийиэктэрин тутан үлэҕэ киллэрэр былааннаахпыт. Ол иһигэр Дьокуускай куоракка. 2017 сылга улуустарга сэттэ оҕо саада үлэҕэ киириэҕэ.
– Юлиана Егоровна, кэпсээниҥ иһин махтанабын. Үлэҕитигэр ситиһиилэри, саҥаттан-саҥа дабайыылары баҕарабыт.
«Саха сирин инвестиционнай сайдыытын агентствота» ГБУ саҥа тэриллээтин кытары, инвестиционнай уонна венчурнай фондалары, үбү-харчыны көрдүүр институттары кытары бииргэ үлэлээн барбыта. Билигин агентство бөдөҥ инвестордары таһынан, дьоҕус бизнес салаатын бэрэстэбиитэллэрин кытары үлэлэһэр.
Анивера Акимова, «Саха сирэ» хаһыат,https://edersaas.ru