Киһи 40 сааһыгар чугаһаатаҕына, ааспыт олоҕун сыаналаан көрөр, бииргэ үөрэммит оҕолорун кытта бэйэтин тэҥнии тутан, тугу ситиспитин-суоҕун өйдүүр. Бу сааска ким эрэ куоракка киэҥ-куоҥ кыбартыыралаах, икки этээстээх даачалаах, гараастаах, массыыналаах, хас да оҕолоох дьоһун ыал, хамнастаах үлэлээх, сорохтор үрдүк дуоһунастаах тос курдук тойон буолуохтарын сөп.
Социальнай ситим буортута
Социальнай ситимнэргэ, ордук «Insta»-ҕа дьон хайа омук сиригэр сылдьыбыттарын, туох-ханнык массыына атыыласпыттарын, саҥа дьиэҕэ көһөн киирбиттэрин, дизайнерскай өрөмүөн оҥостубуттарын, сыаналаах миэбэл атыыласпыттарын, үлэлэригэр наҕараада ылбыттарын, оҕолоро үөрэҕэр, ырыаҕа-тойукка, успуорка туох ситиһиилээҕин барытын хаартыскаҕа түһэрэн угар идэлээхтэр. Оттон кимиэхэ эрэ отуччатын ааспытын да иһин ити ааттаныллыбыттан аҥаара да суох буолуон сөп. Баайы-дуолу аахсыбакка, ким эрэ оҕото да, кутуйаҕа да суох түгэнигэр ордук ыксыыр-ыгылыйар. Ол иһин социальнай ситимнэр орто саас кириизиһин ордук ыарыылаахтык ылынарга, санаа түһүүтүгэр, дьонтон итэҕэс курдук сананарга төрүөт буолаллар.
Туораттан көрдөххө, оҕо-уруу, баай-дуол, бэйэтин көрүнэр кыраһыабай кэргэн бары барыта баар курдук эрээри, кинилэр эмиэ кириизискэ ыллараллар. Олоҕор чэпчэкитик кэлбити киһи сыаналаабат, баартан салҕар, иннигэр сыал-сорук туруорунан ону эккирэтиһиэн, 40-чатыгар дьон ымсыырарын барытын ситиспит, олоҕун улахан аҥаарын олорон бүппүт курдук сананар. Уонна тугу гынаары олорон? Иннигэр кырдьыы, сиэн көрүү уонна биэнсийэ, атын туох да үчүгэй аны күүппэтин курдук.
Эдэр сааһы эргитии
Олоххо интэриэс сүтэн, киһи сүрэҕин урукку курдук өрүкүтэр, хараҕын уотунан көҕүтэр туох да суох буолан хаалбыт курдук саныыр. Сиэркилэҕэ көрүннэххэ, син дьүһүнүҥ-бодоҥ эдэрчи, имиҥ тэтэркэй курдук эрээри, урукку курдук түүнү супту утуйбакка кулууптаан баран сарсыарда эрдэ туран үлэлии барар ыараханын биллэрэр. Кыратык да уугун хамматаххына ол күн дүө-даа түүл быыһынан нэһиилэ сылдьаҕын. Оттон устудьуоннуу сылдьан икки-үс да күн аанньа утуйбакка сарсыарда 7ч. бэрт чэпчэкитик туран үөрэнэ бараргын саныыгын.
Дьон тугу барытын кыайар эдэр саастарын күөгэйэр күннэрэ, муҥутуур кыахтарын үгэнэ аны кэннилэригэр хаалан, иннилэригэр сааһырыы, бытаарыы, кэхтии курус күһүнэ күүтэрин орто саастарыгар кэлэн өйдүүллэр. Ол иһин сорохтор бириэмэни утары охсуһан, саастарын мэлдьэһэн, эдэрэмситэр таҥаһы таҥналлар, сирэйдэрин мырчыстаҕаһын кистээри ол-бу ботокс укуолланаллар, бэйэлэриттэн таһыччы балыс доҕору көрдүүллэр. Эдэр кыыс саастаах киһини кытта харчытын эрэ туһанаары, кумааһынньыгар, карточкатыгар баары кураанахтаары сылдьар. Оҕо курдук итини ылан биэр, бу наада эрэ диэн аҥаардастыы атаахтыыр. Онтон харчыҥ бүттэҕинэ наадата суох буолаҕын.
Уйулҕа үлэһиттэрэ орто саас кириизиһин баайыттан, социальнай, дьиэ кэргэнин балаһыанньатыттан, хамнаһын кээмэйиттэн, ыал буолбутуттан-суоҕуттан, хайдах кэргэннээҕиттэн, хас оҕолооҕуттан тутулуга суох бары ааһаллар диэн этэллэр.
Атын дьон олоҕун тэҥнээмэҥ
Дьокуускай куоракка баар «Инсайт» уйулҕа киинин дириэктэрэ Татьяна Сабарайкина орто саас кириизиһин туһунан бу курдук этэр: «Биһиги олохпутугар хас да моһоллору туоруубут, төрүүрбүтүгэр, онтон улаатан, кыыс, уол быһыытынан ситэр кэммитигэр дьэ уонна орто сааспытыгар. Ону ордук кэлиҥҥи кэмҥэ өрө күүркэтэн таһаардылар. Урут биһиги өбүгэлэрбит кириисис эҥин диэни билбэт, онно билиҥҥи курдук улахан болҕомто уурбат этилэр.
Аныгы үйэ олоҕо быдан сайдыылаах эрээри, үчүгэй үлэ миэстэтэ былдьаһык, биэнсийэҕэ тахсыаххар диэри биир үлэни тутуһан олороруҥ саарбах, күн анныгар сылаас миэстэ устугас, халбаххай буолан, дьон истириэскэ киирэрэ, санааҕа баттатара элбээтэ. Баайы-дуолу эккирэтии умсулҕаныгар киһи хараҕа туохха да топпот, хамнаһыҥ үрдээтэҕинэ – ымсыырарыҥ, атыылаһыаххын баҕарарыҥ эмиэ элбээн иһэр.
Аны дьиэлэрин, миэбэллэрин, өрөмүөннэрин, таҥастарын-саптарын атын дьон киэнин кытта тэҥнииллэр. Ол сырсыытыгар умса түһэллэр. Итинтэн сылтаан, орто саас кириисиһэ киниэхэ баар, миэхэ суох диэнтэн 25-35 саастан саҕаланар. Кириисис киһи үлэтин, хамнаһын, сороҕор олорон кэлбит кэргэнин, бэйэтин тас дьүһүнүн астыммат буолууттан үөскүүр. Идэлэрин, олохторун аргыһын төһө сөпкө талбыттарын толкуйдаан, ырытан-ыраҥалаан бараллар. Сорохтор ол долгунугар оҕустаран, үлэлэрин тосту уларытан, атын үөрэххэ киирэн, саҥа идэни баһылыыллар, атыттар иккистээн ыал буолаллар».
Туох баарынан астынан-дуоһуйан олоруохха
Кириисис диэн баран санааҕа баттатан олордоххо, ол оборчотуттан босхоломмоккун. Онон, бэйэ олоҕун атын дьон киэнин кытта тэҥнээбэккэ, туох баарынан онтон астынан-дуоһуйан, кыраттан да үөрэн-көтөн, хас биирдии күн үчүгэйин, үтүөтүн бэлиэтии көрө үөрэниэххэ наада. Олоххо баар моһоллор киһини самнарыахтарын, эбэтэр үрдүккэ кынаттыахтарын сөп.
Холобур, уйулҕа үлэһитэ Татьяна Васильевна урукку өртүгэр үгүс дьон курдук сылаас миэстэҕэ бүддьүөт эйгэтигэр үлэлии сылдьыбыта. Ый аайы кэлэр орто хамнастаах этэ даҕаны, бэйэтин баҕатын хоту үлэтин былаана тахсыспат түгэнэ элбээн барбыта. Тус бэйэтэ орто саас кириизиһин онно билбитэ. Онон сэттэ сыл анараа өттүгэр бэйэтэ туһунан урбаанньыт буолан, «Инсайт» уйулҕа киинин тэрийэн, ис кыаҕын арыйан, айар үлэ умсулҕаныгар ылларбыта.
Моһоллору туораатаххына, доруобуйаҥ эмиэ көнөр
«Орто саас кириисиһэ чугаһаатаҕына бастаан доруобуйаҕар биллэрэр, урут хаһан да үрдээбэт дабылыанньаҥ эмискэ тахсыан, сүрэҕиҥ көбүөн, сүһүөхтэриҥ, сиһиҥ ыарытыйыахтарын сөп. Онтон сөбүлүүр дьарыккын булан, олоххо аналгын таба тайаннаххына, доруобуйаҥ эмиэ көнөн, тупсан барар. Үлэлэрин үлүһүйэн туран оҥорор, ол түмүгүттэн дуоһуйар, идэлэрин таптыыр дьону көрдөххө, ситиһии бэйэтэ кинилэри батыһа сылдьар, оннук дьону өрө таһаараллар, саастыылаахтарыттан да эдэр көрүҥнээхтэр», — диэн этэр кини.
Кириисистэн хайдах тахсабыт?
Оттон кириисистэн тахсарга маннык сүбэлиир: “Үлэ-дьиэ барыта биир күн аайы сылы сыллаан хатылана турдаҕына ким баҕарар сылайар, салҕар, ол иһин дьоппуоннар 5 сылга биирдэ үлэлэрин уларыталлар. Ити кыаллыбат түгэнигэр үлэҥ сүнньүнэн дуоһунаскын, дьарыктанар хайысхаҕын уларытыаххын, саҥа саҕахтары баһылыаххын сөп. Дьон үксэ тута улахан хамнастаах үлэҕэ киириэн баҕарар. Дьиҥэр, бэйэҥ сөбүлүүр дьарыккын сайыннардаххына, кыраттан да саҕалаатаххына, кэлин улахан харчы кэлиэн сөп.
Эбэтэр кэргэҥҥин кытта саҥа дьыала арыйан, урбаанынан дьарыктаннахха, харчыны эргитэ үөрэннэххэ, оҕо төрөттөххө саҥа сүүрээн киирэн, олоххун сэргэхситэр. Ол иһин үгүс ыал 40-гар, ол саастарын ааһан да баран ийэ-аҕа буолар дьолу эргитэллэр, иккистээн эдэр саастарыгар түһэллэр. Бу саастарыгар сорох дьон куораттан тыа сиригэр көһөн бараллар, олохторугар тосту уларыйыы киллэрэллэр. Оччоҕуна олох саҥа өҥүнэн кустуктана оонньоон, сарсыҥҥы күҥҥэ интэриэс үөскүүр”.
Марианна Тыртыкова, «Саха сирэ», edersaas.ru