— Саха сиригэр олорор норуоттар – сахалар, эбээннэр, эбэҥкилэр, чукчалар, онтон да атын хотугу омуктар Арассыыйа хотугу сирдэрин баһылыырга саамай көхтөөх кыттыыны ылбыттара. Кинилэр туох баар эспэдииссийэлэргэ барыларыгар быһаччы кыттыбыттара, — диэтэ Санкт-Петербурдааҕы Антропология уонна этнография мусуойугар буолбут “Пути великих свершений” алта томнаах историческай сиэрийэ сүрэхтэниитигэр өрөспүүбүлүкэ салалтатын аатыттан эҕэрдэ тылыгар Ил Түмэн спикерэ Александр Жирков. edersaas.ru
Александр Николаевич, бу улахан бырайыак түмүктэммитинэн мустубут дьону эҕэрдэлээтэ итиэннэ, Арассыыйа империятын хотугу уонна хотугулуу-илиҥҥи өттүгэр бары эспэдииссийэлэр Санкт-Петербургтан айаҥҥа туруммуттарын уонна кинилэр бүтэһик тирэх туочукаларынан (баазаларынан) Дьокуускай куорат, Саха уобалаһа буолбутун тоһоҕолоон бэлиэтээтэ.
Бу, Санкт-Петербурга Саха сирин Күннэрин чэрчитинэн Арассыыйа Наукаларын Академиятын Петр Великэй аатынан Антропология уонна этнография мусуойугар (Кунсткамера) ыытыллыбыт тэрээһиҥҥэ — “Пути великих свершений” алта томнаах историческай сиэрийэ презентациятыгар СӨ Бастакы бэрэсидьиэнэ, СӨ судаарыстыбаннай сүбэһитэ Михаил Николев, Уһук Илиҥҥи федеральнай уокурукка Саха сирин бастайааннай бэрэстэбиитэлэ Георгий Никонов, Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Анатолий Добрянцев, Ил Түмэн сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьев, уо.д.а. кыттыыны ыллылар.
Александр Жирков, үрдүк үөрэх кыһалара уонна научнай тэрилтэлэр, РНА Петр Великэй аатынан Антропология уонна этнография мусуойа (Кунсткамера) Саха сиригэр анаан научнай каадырдары бэлэмнээһиҥҥэ, научнай бырайыактары олоххо киллэриигэ сүҥкэн улахан кылааттаахтарын бэлиэтээтэ. Кини Законодательнай Мунньах дьокутаатыгар Сергей Купченкоҕа “Саха сирэ Арассыыйаны кытта 385 сыл” үбүлүөйдээх өйдөбүнньүк бэлиэни туттарда, диэн иһитиннэрэр Ил Түмэн пресс-сулууспата.
Антропология уонна этнография мусуойугар Ил Түмэн спикерэ Александр Жирков биллиилээх антрополог, историческай наука доктора, 2002-2017 сылларга Кунсткамераны салайан кэлбит, билигин мусуой научнай салайааччыта Юрий Чистову кытта көрүстэ. Кинилэр “ХVII — ХХ үйэ саҥатынааҕы Саха сирин норуоттарын материальнай уонна духуобунай култууралара аан дойду мусуойдарыгар” диэн систиэмэлээх каталогу таһаарыыга научнай бырайыагы олоххо киллэриини дьүүллэстилэр. Бу ураты дьоһуннаах бырайыак салайааччыта Александр Жирков дойду бөдөҥ учуонайыгар “Америка мусуойдара”, “Европа мусуойдара”, “Арассыыйа мусуойдара” диэн үс улахан түһүмэхтэн турар каталогу оҥоруу хаамыытын билиһиннэрдэ. Бырайыакка үлэ ХНТ эгидэтинэн барар. Ол курдук, сотору кэминэн, Америка мусуойдарыгар баар саха коллекцияларыгар аналлаах бастакы том күн сирин көрүөхтээх.
Оттон Петр Великэй аатынан Антропология уонна этнография мусуойа (Кунсткамера) систиэмэлээх каталог “Арассыыйа мусуойдара” диэн үһүс томун оҥорууга кыттыыны ылыаҕа. Кэпсэтиигэ Юрий Чистов бу тому бэлэмнээһиҥҥэ Кунсткамера кыттыытын бигэргэттэ. Көрсүһүүгэ бөдөҥ научнай бырайыагы олоххо киллэриигэ бииргэ үлэлээһин сүрүн түгэннэрэ дьүүллэһилиннилэр.
Татьяна МАРКОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Василий КОНОНОВ хаартыскаҕа түһэриитэ.