Курбуһахха таас дьиэ дьэндэйдэ

Бөлөххө киир:

Кэлиҥҥи кэмҥэ тыа сиригэр саҥа тутуулар  элбээбиттэрин бары  көрө-истэ сылдьабыт. Оннооҕор мөлтөх суоллаах-иистээх нэһилиэктэргэ кытары дьоһун эбийиэктэр дьэндэһэллэр. Ол курдук, сотору Уус Алдан улууһун Курбуһах нэһилиэгэр “Хаарбах дьиэттэн дьону көһөрүү” бырагырааматын чэрчитинэн, икки этээстээх, аҕыс кыбартыыралаах таас дьиэ дьэндэйэн тахсан,  олохтоохтор “күһүҥҥү киһи күлбүтүнэн…” диэн малааһын остуолун  тэрийиэхтэрэ. Дьиэни Дьокуускай куоракка баар “Аартык” ХЭУо тутта. Тэрилтэ дириэктэрэ Савва Аммосовтыын көрсөн, суола-ииһэ быстар мөлтөх сиргэ таас дьиэни хайдах тутан таһаарбыттарын туһунан кэпсэттибит.

edersaas.ru, Иннокентий Александров

Аҕам, Владимир Дмитриевич Аммосов, Уус Алдан улууһун Курбуҕаһыттан төрүттээх, оскуоланы онно бүтэрэн баран, 17 сааһыттан дойдутуттан тэйэн, өрөспүүбүлүкэ бары муннуктарыгар араас хайысхаҕа үлэлээбит уопуттаах салайааччы, тутааччы. Курбуһах баһылыга Владимир Николаевич Петров былырыын кыһын нэһилиэкпитигэр “Хаарбах дьиэттэн дьону көһөрүү” бырагырааматынан таас дьиэни тутар кыахтааххыт дуо диэн этии киллэрбитэ. Аҕабын кытта бэрт өр толкуйдаан ыараҥнатан көрөн-истэн баран, биир санааҕа кэлэн ылсарга соруммуппут. Эһэм Дмитрий Федорович Аммосов  нэһилиэк сайдарын туһугар үйэлээх сааһын тухары харатын ньыппарынан туран үлэлээбит киһи буоларын быһыытынан кини сиэннэрэ, оҕолоро ону утумнаан дойдубутугар тугу эрэ оҥоруохтаахпыт, үүнэр ыччакка баарбытын биллэрэр инниттэн диэн санаанан салайтаран үлэлээн барбыппыт. Эһэм Аҕа дойду улуу сэриитин кыттыылааҕа, үс уордьан кавалера, олор истэригэр Кыһыл Сулус уордьаннаах, Аҕа дойдуну көмүскүүр бастакы истиэпэннээх Ленин уордьанын кавалердара буолар. — диэн Савва Владимирович кэпсиир. – Курбуһах суола-ииһэ олус мөлтөх буолан, таһаҕаһы таһыыга кэккэ ыарахаттары үөскэтэрэ чуолкай этэ. Бороҕоннуур тыраасса, Арыылаах-Сыырдаах икки ардыгар, тус илин диэки бардахха, 36 км-дээх сиргэ сытар. Оннук-айылаах ыраах буолбатах курдук эрээри, хас биирдии километра туспа устуоруйалаах, эриирдээх-мускуурдаах, элбэх суоппары ытаппыт-ыллаппыт дойду. Таһаҕас тиэллиитигэр суот-учуот улахан оруоллаах.

Плеханов аатынан академия логистикаҕа идэтин бүтэрбит буоламмын тутуу матырыйаалын тиэрдиигэ бары билиибин-көрүүбүн ууран үлэлээбитим. Логистика ньыматыгар олоҕуран, таһаҕаһы тиэрдэрбитигэр төһө ороскуоту көрсөрбүтүн ымпыгар-чымпыгар диэри суоттаан, ону кыччатарга анаан-минээн болҕомтобун уурбутум.

Дьиэ тутуллуохтаах сирин-уотун боппуруоһа олохтоох дьаһалта өттүттэн тардыллан соҕус быһаарыллыбыта. Ол эрээри, биир санаанан салайтаран үлэлээтэхпитинэ эрэ барыта сатанарын билэр буолан бары түмсүбүппүт.

— Сэрэйдэххэ, тутууга элбэх киһи кыттыспыт буолуохтаах.

— Бу биһиги эрэ күүспүтүнэн тутуллубата. Манна Курбуһахха күн сирин көрөн улаатан тутуу хайысхатыгар үлэлиир дьон кыттыыны ыллылар. Ол курдук, Ариан Аммосов туспа тэрилтэ тэринэн изыскание оҥорорго күүскэ ылсан үлэлээн эрэр. Кини олохтоох дьаһалта быһан биэрбит учаастагар 2-3 этээстээх таас дьиэни уйар кыахтаах дуу, суох дуу диэн бэрэбиэркэни ыыппыта. Кырааматнайдык сып-сап үлэлээн барытын бэрэбиэркэлээн сөптөөх эппиэти биэрбитэ, ол эбэтэр 2 этээстээх таас дьиэ тутуллар кыахтаах диэн быһаарбыта.

Салгыы биир дойдулаахпыт бырайыактыыр институт дириэктэрэ Иннокентий Сивцев дьиэбит бырайыагын оҥорон биэрэн көмөлөспүтэ. Бу үлэлэр барылара мин тус бэйэм хонтуруолбунан уонна “Аартык” ХЭУо быһаччы үбүлээһининэн ыытылынна. Манна судаарыстыбаттан биир да солкуобайы ыла иликпит.

— Мөлтөх суоллаах-иистээх сиргэ тутуу матырыйаалын хайдах тиэртигит?

— Бастатан туран, тутуу матырыйаалын (кирпииччэни, сыбаайалары, цемени, кумахха тиийэ) саас суол хаалыан иннинэ Курбаһахха тиэрдибиппит.

Бары билэрбит курдук, бүрүкүрээтийэ үйэтигэр таас дьиэ тутуллар буоллаҕына, судаарыстыбаннай экспертизаны ааһыахтаах. Бырайыакпытын бэрэбиэркэҕэ диэн биэрэн баран, 54 күн күүтүөхтээх этибит даҕаны оруобуна үс ый сытта. Маны күүппүппүт буоллар билигин дьиэбит сыбаайатын эрэ түһэрбит буолуох этибит. Аҕабын кытта сүбэлэһэн баран, кытаанах санааны ылынан, улахан массыынаны муус үрдүнэн таһааран, бэс ыйын ортотуттан буурдааһыны саҕалаан, сыбайааны олордууну саҕалаабыппыт.

— Олохтоох ыччат дьиэни тутууга кытынна дуо?

— Сахалар таас тутууну ыарырҕатарбыт баар дьыала. Манна улуус сэбиэтин дьокутаата Курбуһах нэһилиэгин олохтооҕо Наум Ермолаевы көрсөн билсэн, кини көмөтүнэн биригээдэ булан үлэлээтибит. Фундамена түспүтүн кэнниттэн лиэнтэчнэй арматуураны баайыллыахтаах. Манна эмиэ биир дойдулаахпыт техническэй наука доктора Алексей Егорович Местников сүбэтинэн-аматынан кини үөрэнээччитэ Арсен Ермолаев анаан-минээн тахсан туох баар рамбаалка арматуратын тимирин бырайыак ирдэбилигэр сөп түбэһиннэрэн, ону бэрээдэгинэн таҥан оҥорон биэрбитэ. Манна олохтоох дьон үлэлээбит сүрүн кистэлэҥэ биир дойдулаахпытыгар биһиги да сатыахпытын сөп эбит диэн санааны кытаанахтык киллэриигэ олоҕурар. Дьиэ бетонун уурууга үксүн омуктар үлэлээбиттэрэ. Ону биһиги уолаттарбыт саҥата-иҥэтэ суох сылдьан барытын көрдүлэр-иһиттилэр, өссө көмөлөстүлэр. Киһи сатыырын сатыахтаах буоллахпыт дииллэрин киһи үөрэ истэр.

Ити үөһэ этиллибит үлэлэр бүппүттэрин үрдүнэн сирбит, тутуу көҥүлүн докумуоннара оҥоһулла иликтэрэ. Судаарыстыбаннай экспертиза оҥоһулла илигинэ ити докумуоннары биэрэр бырааппыт суох диэбиттэригэр, ону эмиэ күүппэккэ үлэлээн барбыппыт. Тутууну саҥа саҕалаабыт дьон буолбатахпыт, Дьокуускай куоракка хастыы да мэндиэмэннээх дьиэлэри туппут балай эмит уопуттаах буоларбыт быһыытынан салгыы куттаммакка тутан барбыппыт. Суол олус мөлтөх этэ. Ол иһин, Арсен Ермолаев рамбаалканы кутуу технологиятын исписэлииһэ буоларынан сибээстээн, киниэхэ эрэммитим. Кутуллубут цемент растворун састаабын үөрэтэр-чинчийэр институкка анал экспертиза ыыттарбыппытын ирдэбилгэ эппиэттиир диэн быһаарбыттара. Бетон хаачыстыбата үчүгэй диэбиттэрэ. Онон ханнык баҕарар судаарыстыбаннай хамыыһыйаҕа дьиэни туттарарга бэлэммит.

Дьиэбит көҥдөйө бүппүтүн кэнниттэн аны итиини киллэриини саҕалаабыппыт. Ититэр ситим матырыйаалын эрдэ таһаарбыт буолан, тута тардан барбыппыт. Манна олохтоох, уопуттаах сыбааркаһыттары үлэлэппиппит. Холобур, Бороҕонтон эмиэ Курбаһахтан төрүттээх Лазерь Николаевич Васильев уонна Николай Иванович Местников тахсан ититэр ситими схеманы көрөн олорон сыбааркалаан оҥорон кэбиспитэ.

Аны туран, дьиэбит кырыыһатын эмиэ олохтоох уол Алексей Васильевич Пестряков салайааччылаах биригээдэ бары ирдэбилгэ сөп түбэр гына туппуттара эмиэ махталлаах дьыала.

Эбийиэкпит киин хочуолунайтан чугас турар буолан холбонуу боппуруоһа этэҥҥэ быһаарыллыбыта. Онон дьиэбит иһигэр техническэй уонна иһэргэ аналлаах уулары толору киллэрдибит. Хайаан да иһэргэ сөптөөх уу киириэхтээх диэн бырайыакпытыгар уларытыы киллэрэн туран фильтр эбии туруортарбыттара. Билигин дьиэ ис үлэтэ (отделочнай) бара турар. Таһынааҕы тэлгэһэтин эмиэ күүспүт кыайарынан ситэрэн-хоторон оҥордубут.

Дьиэни бэйэбит кыахпытынан тутан баран, судаарыстыбаҕа атыылыыр курдук дуогабардаһан олоробут. “Хаарбах дьиэттэн дьону көһөрүү” бырагыраамаҕа хапсыбыт дьон саҥа уонна толору хааччыллыылаах кыбартыыраларга олорор чиэстэннилэр.

— Уопсайынан улахан үлэни үмүрүтэн эрэр эбиккит. Суол-иис мөлтөх дойдутугар таас дьиэни дьэндэтии манан аҕай дьыала буолбатаҕа чуолкай. Олохтоох дьаһалта көмөлөстөҕө буолуо?

— Бары көмөлөөн туттубут. Олохтоох нэһилиэнньэ көхтөөхтүк кытынна. Үлэлии тахсыбыт биригээдэҕэ сөптөөх усулуобуйаны барытын тэрийэн биэрбиттэрэ. Олохтоох дьаһалта уонна улуус киинин өттүлэриттэн уотунан хааччыйыы эмиэ кэмигэр быһаарыллыбыта. Саас суол хаалыан иннинэ тутуу матырыйаалын тиэрдибиппитигэр, Курбуһах олохтоохторо бары күргүөмүнэн тахсан сүөкүүргэ көмөлөспүттэрэ олус да долгутуулаах, үчүгэй этэ. Маны этэн эрдэхтэрэ “Норуот күүһэ – көмүөл күүһэ” диэн.

edersaas.ru, Иннокентий Александров

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0