Кусчуттар тоҥуохтара-хатыахтара гынан баран, табыллыбыттар — бултуйуохтара

Бөлөххө киир:

Дьылдьыт Андрей Варламов күнү-дьылы эрэ билгэлиир буолбатах. Кини булт диэн баран муннукка ытаабыт дьонтон биирдэстэрэ буоларын быһыытынан, сааскы кус-хаас хаһан ханан хайдах хамныаҕын эмиэ сабаҕалыыр идэлээх. Андрей Алексеевич эр дьон сэриигэ курдук сааланан-саадахтанан, уотунан уһууран көрсүөхтээх кыптыый кынаттаахтара быйыл саас ыттарыахтарын дуу, ыттарымыахтарын дуу чинчилээбитин билиһиннэрэбит.

Василий НИКИФОРОВ,  «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru


— Кэлиҥҥи сылларга кус айана “ойуун болдьоҕун” курдук буолла. Эрдэ ааспыт аатырар эбэтэр хойут кэлэр…

— Эр дьону сааскы кус булдун абылаҥа айылҕаҕа, сиргэ-уокка угуйуо турдаҕа. Быйыл кыһын муус балачча халыҥнык тоҥмута. Онон дьара уулаах, оттоох күөллэргэ саас эрдэ күл ыспыт кусчуттар бултуйуохтара. Кус көҥүлүн кэмигэр сөрүүн, сииктээх, түүнүн тоҥоттоох хаҕыс күннэр туруохтара. Онон сылаастык таҥна сылдьыҥ.

Нэһилиэк аайы кус сөбүлээн түһэр 3-4 улахан күөлүгэр мораторий биллэрэн, кыптыый кынаттаах бииһин олохсутан үөскэппит киһи баар ини. Оччоҕуна күһүн олохтоох куһу ытыа этибит. Маны нэһилиэктэр баһылыктара быһаарыы таһааран, хайа баҕарар хонтуруоллуур кыахтаахтар. Эрдэ кэлбит куһу тыытымаҥ, олохсуйдун. Булт болдьоҕор тиийбиккит – күөлгүт толору кустаах көрүстүн, ол буоллаҕа дии булт диэн. Саҥа кэлбит куһу кыйдаатахха, ол сиргэ көтөр саарыа-тохтуо суоҕа.

Холобур быһыытынан биир түбэлтэни кэпсиим. Илин эҥээрдээҕи биир нэһилиэк хомустаах күөлүгэр былырыын саас түөрт эр бэрдэ куһу ыҥырар омук тэриллээх буоланнар, сүүстэн тахса куһу ныһыйбыттар. Урут итинник тэрилэ суохтарыгар кус аанньа өлөттөрбөккө, олохсуйа хаалан, төрүүрэ-үөскүүрэ, күһүн бэркэ бултатара эбитэ үһү. Уолаттар ол күһүнүгэр бултуу тиийэннэр, биир даҕаны куһу көрбөккө, кураанах төннүбүттэр. Оттон аттынааҕы эмиэ хомустаах улахан алааска саас суол суох буолан, кусчуттар тиийбэккэлэр, кус бөҕө саараабыт, көҥүлүнэн үөскээбит. Күһүн сүүһүнэн үөрдээх кус соҕуруу айаннаабыт. Ол көтөрдөр быйыл саас төрөөбүт дойдуларыгар син биир кэлиэхтэрэ. Ити иһин нэһилиэк аайы кус тохтуур, үөскүүр сирин олохтуохха диэн этэбин.

Быйыл сааскы кустааһын болдьоҕун киин уонна илин эҥээрдээҕи улуустарга ыам ыйын 11-20 күннэригэр диэн саамай сөпкө быстылар. Кус көҥүлүн иннинэ ааһан хаалыа диэн долгуйумаҥ. Туллук үөрэ саас таппыт сиринэн хойуу этэ. Туллук суолламмыт сиринэн кус үөрэ ааһара эрэбил. Кус ыам ыйын 13-17, онтон аҕырымнаан баран, 20-21 күннэригэр кэлиэҕэ. Көҥүл бүтүүтүгэр үөл кус биллэн, хаас эбинэн, дьоҥҥутугар-сэргэҕитигэр Ньукуолуҥҥа кус миинин амсатыаххыт.

Андыһыттар быйыл эмиэ кураанах халлааны маныахтара дуу?

— Билэргит курдук, былырыын саас анды эрдэ кэлэн ааспыта. Ол кэмҥэ көҥүллэнэр болдьоҕо илигэ. Иккиһинэн, улахан күөллэр биир эмит сыл Ньукуолун кэнниттэн, үксүгэр ыам ыйын бүтүүтэ сайаллар.

Быйыл эмиэ күөллэрбит андыны баттаспат чинчилээхтэр. Халлааммыт бэс ыйын 7-8 күннэриттэн эрэ саҕалаан 27-30 кыраадыс итийиэ. Сатаатар, анды көтөр кэмигэр тыалын арҕааттан ылбат буолбута ыраатта. Наар илинтэн тыалырар. Оттон анды тыалы утары эрэ көтөр айылгылаах. Хойутаабыт, быстах үөр сорох булчуттары үөрдээри түһэн ааһыа. Ону даҕаны ким хомуммутун, ким илим көрө сырыттаҕына кэлэн хомоторо буолуо.

Анды – сахаҕа кэтэһиилээх, кэрэхсэбиллээх булт. Биир эмэ үөр түһэн ыттардаҕына, ол сайын кэпсээҥҥэ сылдьаҕын. Илинтэн тыаллаах, сөрүүн күн кэтэспэтэх көнө. Арай, үөр анды түстэҕинэ, хайдах ытаҕыт? Аны аптамаат саа талбыта дэлэйэн, эдэр кусчуттар дагдаппакка эрэ ортотун туһаайан ыталлар. Биирдэ саба ыттарбата чуолкай. Биир атаһым иккиэ буоланнар иккилии уостаах саанан 18 андыны кээрэтэн ытан, биири да ыыппатахтарын кэпсээбитэ. Кээрэтии диэн үөр кытыы өттүн, дайаары гыммыты, ойуччу олорору ытыы ааттанар. Анды дайан көтөр. Онон ыксаабакка, аргыый наллаан ыттаххытына, бултуйаргыт саарбаҕа суох.

Василий НИКИФОРОВ,  «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0