«Кыһын Саха сириттэн саҕаланар» кыһыҥҥы туризм бэстибээлин чэрчитинэн «Кыһын уобараһа Саха сирин ураты индустриятыгар » диэн «төгүрүк остуол» буолла. Манна омук сирдэриттэн уонна Арассыыйа эрэгийиэннэриттэн туристары тардыыга, Дьокуускай куораты Кыһын киин куоратынан — Арктика саамай тымныы куоратын быһыытынан сырдатыыга туһуламмыт дириҥ ис хоһоонноох кэпсэтии буолла.
«Төгүрүк остуолга» тустаах министиэристибэлэр, дьоҕус биисинэс уонна айар үлэлээх уопсастыбаннай тэрилтэлэр бэрэстэбиитэллэрэ кыттыыны ыллылар. Кинилэр искусство уонна култуура, дизайн, медиакоммуникация, цифровой технология, событийнай туризм тэрээһиннэрин тустарынан санааларын атастастылар. Тэрээһини социологическай наука доктора, Култуура уонна искусство Арктическай институтун профессора Ульяна Винокурова, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, Дьокуускай куорат дьаһалтатын Култуураҕа уонна духуобунаска управлениетын бэрэстэбиитэлэ Лариса Андреева, «Үргэл» ХЭТ салайааччыта, продюсер Владимир Иванов сүрүннээтилэр.
Аныгы үйэ кэмэ буолан, билигин «креативнай экономика» диэн салаа күүскэ сайынна. Ол курдук, Токио, Лондон, Нью-Йорк, Сингапур курдук куораттар бу үөһээ ааттаммыт «креативнай» дэнэр ураты экэниэмикэ эйгэлэрин олохтоохтук сайыннаран, биэс сыл иһигэр улахан хардыыны оҥордулар. Арассыыйаҕа Москва, Санкт-Петербург, Казань, Краснодар уо.д.а куораттар айар-тутар креативнай кластердары оҥорон сайыннардылар.
Саха сиригэр ураты (креативнай) экономика салааларыгар «Кыһын Саха сириттэн саҕаланар» кыһыҥҥы туризм бэстибээлэ ыытыллыаҕыттан норуот айымньыта, уус-уран оҥоһуктар, киинэ индустрията, событийнай туризм, кыһыҥҥы таҥас дизайна, киин куорат эрэстэрээннэрэ саха аһын-үөлүн тарҕатыылара, масс-медиа бары көрүҥүн сайдыыта, «Тымныы полюһа — Өймөкөөн», Кыһын хаһаайына Чысхаан туристары угуйар Саха сирин брендин быһыытынан аан дойдуга тарҕаныылара — бу барыта креативнай кластер сайдыытыгар туһуланар.
«Төгүрүк остуол» кыттааччылара Кыһын уобараһыттан саҕалаан, «Чыҥыс Хаан кистэлэҥэ» киинэҕэ кыһын хартыыналарын устууга, Дьокуускайдааҕы килиэп кэмбинээтэ «Туймаада остуоруйалара» («Зимние сказки Туймаады») , «Сахабулт» кыһыҥҥы таҥастарыгар тиийэ санааларын атастастылар, Кыһын уобараһын сайыннарыыга кэскиллээх этиилэри киллэрдилэр.
Култуура уонна искусство Арктическай институтун норуоттар икки ардыларыгар үлэ ыытыыга проректоры солбуйааччы, АГИКИ норуот уус-уран култууратын кафедратын доцена Дарья Бурнашева институт Кыһын уобараһын киэҥ араҥаҕа тарҕатыыга туох үлэни ыытарын билиһиннэрдэ. Кини: «Саха сирин тыйыс кыһына — аан дойдуга номнуо биллибит бренд. Ону биһиги, олохтоохтор, бэйэбит дьоһуммутун билиниибитигэр күүскэ туттуохтаахпыт, үлэ-дьарык саҥа көрүҥнэрин тарыйарга туһаныахтаахпыт. Онон «Кыһын Саха сириттэн саҕаланар» диэн этии киэҥ суолталаах, дириҥ ис хоһоонноох. Ити биһигини айар кут сайдыытыгар угуйар. Онон кыһын Саха сириттэн саҕаланарын ааһан, Саха сирэ кыһынтан салаллар», — диэн бэлиэтээтэ.
1998 с. «Дорообо, Кыһын Хотун!» диэн тэрээһини аан бастаан Дьокуускайга хайдах ыыппыттарын кэпсээн туран, урбаанньыт Дмитрий Федотов «Кыһын Саха сириттэн саҕаланар» бэстибээл тэрийээччилэригэр кэккэ баҕа санаатын тиэртэ.
Салгыы Кыһын уобараһын сайыннарыыга үлэлэһэр дьоҕус биисинэс бэрэстэбиитэллэрэ, суруналыыстар, култуура үлэһиттэрэ, учуонайдар бэйэлэрэ ыытар үлэлэрин билиһиннэрдилэр.
«Тымныы полюһа — Өймөкөөн» бренд сайдыытыгар утумнаахтык үлэлэһэр социология учуонайа, духуобунас академига Ульяна Винокурова Өймөкөөн улууһугар АГИКИ уонна улуустааҕы Култуура управлениета бииргэ ыытар тэрээһиннэрин — «Чысхаан оскуолатын» туһунан кэпсээтэ. Онтон суруналыыс Жанна Леонтьева Өймөкөөн улууһун муниципалитетын салалтата уонна «Кэскил» оҕо бэчээтин кыһата Чысхаан Кыһын символын быһыытынан бырайыагы 2014 сылтан бииргэ ыыталларын туһунан иһитиннэрдэ.
«Төгүрүк остуолу» түмүктүүрүгэр СӨ Урбаан, эргиэн уонна туризм дьыалатын миниистирэ Ирина Высоких Сомоҕолоһуу сылын чэрчитинэн үгүс тэрилтэ, улуус, урбаанньыт, суруналыыс бииргэ сомоҕолоһон араас өрүттээх үлэни ыыталларыгар махталын тиэртэ.
«Төгүрүк остуолу» түмүктүүрүгэр социология учуонайа, духуобунас академига Ульяна Винокурова тэрээһин кыттыылаахтарыгар туһаайан бэйэтин санаатын маннык тиэртэ:
— Мин туризм, брендирование боппуруостарыгар маннык хаалыылаах эбиппит диэн билбэт эбиппин. Анал сокуонунан, судаарыстыбаннай бырагырааманан син да ботуччу үп туризм базатын сайыннарыыга, өрөспүүбүлүкэ брендин сайыннарыыга бюджет үбүттэн хото бэриллэрэ да, күтүөннээх хамсааһын тахсыбатах эбит. Биирдиилээн дьон, чааһынай аҥаардаах тэрилтэлэр эрэ хара күүстэринэн, аччыгый биисинэс кыаҕынан эрэ туруулаһа сылдьаллар эбит. Миллиардынан үп сиик буолан симэлийбит.
Билигин дьэ саҥа уталытыллыбат ирдэбил турбут. Киэҥ аһаҕас сайдыы эйгэтигэр дьоһуннаахтык, дьиҥнээхтик киирэр сорук тирээбит. Онон ким ылсан үлэлэһэ сылдьар, түмсэргэ дьулуһуута күүһүрбүт, онно бэйэ өйө, билиитэ-көрүүтэ эрэйиллэр буолбутун үгүстэр туруорустулар. Онуоха тирэх күүһүнэн Арктикатааҕы култуура уонна искусство буоларыгар эрэллэрин эттилэр. Онон мин сотору кэминэн институт Учуонай Сэбиэтин киэҥ ыҥырыылаах мунньаҕын тэрийиэхпит диэн эрэннэрэбин. Бу күннэргэ мунньах быһаарыытын чочуйан, тустаах салааларга, биэдимистибэлэргэ тарҕатыахпыт. Ылсан баран, бу быһаарыы олоххо киириитигэр көмөлөһүөхпүт, ирдэһиэхпит.
Ити курдук, «Кыһын Саха сириттэн саҕаланар» кыһыҥҥы туризм сүрүн дьоруойун — Кыһыны аан дойдуга тиийэ салгыы утумнаахтык сырдаттахпытына, айхаллаатахпытына, туристары угуйан, XXI үйэ «креативнай экэниэмикэтэ» диэн хайысханы олохтоохтук сайыннарарбыт чахчы. Ол туһунан бу «төгүрүк остуолга» улахан кэпсэтии таҕыста.
Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыскаҕа ааптар түһэриилэрэ.