«Якутия» туристскай иһитиннэрэр кииҥҥэ Саха сирин туһунан эбии матырыйааллары билсэ, кэлбит сыалларын-соруктарын сүбэлэһэ үгүс турист, айанньыт киирэн ааһар.
edersaas.ru
Соторутааҕыта кииҥҥэ Лондонтан сылдьар фотограф уонна айанньыт Дэниэл Шпрагу сылдьан ааста.
Дэниэл «Shell» нефть уонна гаас хампаанньаҕа геологынан үлэлиир эбит. Эдэр киһи араас дойдуларынан соҕотоҕун айанныырын олус сөбүлүүр. Айанньыт туһунан «Якутия» туристскай иһитиннэрэр киин салайааччыта Мария Старостинаны кытта кэпсэттим.
— Дэниэл сүрүннээн айылҕаны, дьон мэтириэтин, айан суолун түһэрэрин сөбүлүүр эбит. Кини хаартыскаларын көрдөххө, киһи чуумпу, уоскулаҥ эйгэтигэр киирэн хаалар. Бу, арааһа, айанньыт соҕотоҕун сылдьан хаартыскаҕа түһэрэрин кытта ыкса сибээстээх быһылаах. Ол курдук, хас биирдии сир, киһи, айылҕа көстүүтэ олох ураты тыыннаах, — диэн кэпсиир Мария.
Дэниэл 18 сааһыттан айанныыр эбит. Сыл аайы бэйэтин массыынатыгар олордо да, 3-4 ыйы быһа «айан билиэнигэр» ылларар.
— Быйылгы сылга кини Арассыыйаны анаан талбыт. Нэһилиэнньэлээх пууннар бэйэ-бэйэлэриттэн олус ыраахтарын сөҕөр. «Эһиги дойдугутугар соҕотоҕун айанныыр наһаа сэрэхтээх. Алдьанан хааллахха, хантан да көмө кэлэр кыаҕа суох», — диир. Ол да иһин буолуо, Арассыыйа кыраныыссатыгар үктэнээт, регион аайы тиийдэҕинэ ыксаллаах быһыы-майгы сулууспаларыгар регистрацияланар, ханна баран иһэрин эрдэттэн биллэрэн иһэр эбит. Саха сиригэр кэлэн баран, тымныытыттан, тумантан куттаммыт аҕай. Ол иһин массыынатыгар саппаас чаас араас көрүҥүн эрдэттэн хаһааммыт, — диэн салгыы кэпсиир сэһэргэһээччим.
Англия айанньыта Сэбиэскэй Сойуус историятын олус интэриэһиргиир эбит. Кини ордук ГУЛАГ тиэмэтин анаан интэриэһиргээн аахпыт. Онно «Дальстройга» үлэлээбит хаайыылаахтар Саха сирин тымныытын хайдах тулуйбуттара буолуой дии саныыр, ол чысхаан тымныыны бэйэтин этинэн-хаанынан билиэн баҕарар эбит.
— Ол иһин Өймөкөөн улууһугар хайаан да тиийэр санаалаах Саха сиригэр кэлбит. Күбүмэттэн Томторго тиийэн иһэн, массыынаттан тахсан, ойуурга анаан сылдьыбыт. Онно айылҕа кэрэ көстүүтүн илэ көрөн олус сөхпүт.
Ып-ыраас күп-күөх халлаан уонна муус маҥан хаар күн уотугар күлүмүрдүүрэ — хаһан да бу кэрэни харахтаабатах киһи дууһатын кылын таарыйбыт.
Хаартыскаҕа түһэрэ сылдьан эмискэ табалары көрсө биэрбит. » Оо, дьиҥнээх ырай олоҕо манна баар эбит: халыҥ ыраас хаарынан бүрүллүбүт тыа, табалар уонна уу-чуумпу түгэн!» — дии санаабыт.
«Халыма» трассатынан айаннаан иһэн: «Маннык кэрэ айылҕаны көрөр дьоллоох да эбиппин!» — диэн сөҕө-махтайа испит.
«Саха сирин баайа — хаар уонна тымныы эбит. Хайаан да туристары сырытыннарыаххытын наада», — диэн санаатын тиэртэ. Даниэл аны ГУЛАГ историятын үөрэтэр буолан: «Манна историческай туризмы эмиэ сайыннарыахха сөп эбит», — диир. Өймөкөөн дьонун-сэргэтин олус сөбүлээбит. «Кэрэ айылҕа, кырдьык, умнуллубат көстүү. Ол эрээри үтүө санаалаах дьону-сэргэни, ама, туох солбуйуой?», — диэн санаатын үллэстэр айанньыт. Уопсайынан, Өймөкөөн дьонун кытта алтыспытыттан олус астынар. Хаартыскаҕа ордук саастаах дьону түһэрбит.
Биллэн турар, Өймөкөөҥҥө предприниматель Тамара Васильева ыалдьыттары түһэрэр дьиэтигэр түспүт. Ол кэмҥэ Дьокуускайтан, араас дойдуттан туристар бааллар эбит. Онно чэйдии олорон, араас омук дьоно Тымныы полюһугар туризмы сайыннарыыга санааларын атастаспыттар. Онон бэрт дириҥ ис хоһоонноох кэпсэтиигэ кыттыбытыттан турист эмиэ олус астыммыт, — диэн Мария Старостина сэһэргиир.
Дэниэл Шпрагу Өймөкөөнтөн төннөн иһэн аара Таатта Чөркөөҕүн музейыгар сылдьан, эмиэ олус элбэҕи билбит.
— Айанньыт олус бэрт бэлиэтээһини оҥордо ээ. «Сүүрбэһис үйэ саҥатыгар бу историческай эбийиэктэри туппут дьон, бука, тутуллубут барыта мусуой буолуоҕа, кэнэҕэс үүнэр көлүөнэ чиэстиэ диэн санаан көрбөтөҕө чахчы. Оччолорго туох суола-ииһэ кэлиэй? Ону ол диэбэккэ, хайдахтаах курдук сүүнэ улахан кыраһыабай мас дьиэ тутуллубутуй? 21-с үйэҕэ араас таас тутуулары көрөн кэлбит омук дьон сөҕө көрөбүт. Онон бу маннык эбийиэктэргэ харыстабыллаахтык сыһыаннаһар норуот инникилээх», — диэбитин биһиги олус сөбүлүү иһиттибит, — диэн санаатын үллэстэр «Якутия» туристскай иһитиннэрэр киин салайааччыта Мария Старостина.
Дьокуускайга кэлэн баран Дэниэль Шпрагу аны «Өлүөнэ очуостара» айылҕа пааркатыгар хайаан да сылдьар былааннаах эбит.
— Бириэмэтэ кылгаһыттан олус хомойор: «Аны өссө биирдэ сайын кэлиэм. Онно Сиинэ остуолбаларын, Киһилээх хайаларын, ойууннар кыырыыларын көрүөм-истиэм», — диир. Даниэл Шпрагу Саха сирин кэнниттэн Байкалга айанныахтаах. Ыалдьыппыт тахсаары туран: «Бастаан утаа Саха сиригэр үктэнээт, тымныыттан олус да саллыбытым. Билигин Тымныыны суохтуурум буолуо диэн куттанабын. Хаар уонна тымныы айылҕаны хайдахтаах курдук киэргэтэллэрин көрөн баран, Саха сирин кэрэ көстүүлэрин көрбүппүттэн дьылҕабар махтанабын. Кытаатан айылҕаҕытын харыстааҥ», — диэн санаатын тиэртэ. Оттон биһиги төрөөбүт дойдубут туһунан омук туриһа киэн тутта кэпсээбититтэн олуһун үөрдүбүт, — диэн кэпсэтиибитин түмүктүүр Мария.
Быйыл кыһыммыт олус тымныы буолан, араас омук туриһа массыынанан, бэлисипиэтинэн айаннаан кэлэн, чысхаан тымныыны, үүт туманы эттэринэн-хааннарынан билэн бардылар. Онон хаарбыт уонна тымныыбыт — сахалар хамнаабат баайбыт!
Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыскаҕа Даниэл Шпрагу түһэриитэ.