Амма улууһун Амма-Наахара нэһилиэгин олохтоохторун өр сыллаах туруорсууларынан, 2013 сыллаахха тохсунньуга Өнньүөскэ саҥа таас оскуола тутуллан үлэҕэ киирбитин, ааҕааччыларбыт, өйдүүргүт буолуо. Тоҕо диэтэххэ, бу эбийиэк СӨ Ил Дарханын тус хонтуруолугар ылыллыбыта, оттон биһиги “Саха сирэ” хаһыаппыт тыа сирин олохтоохторун өйөөн, хаста да командировкаҕа сылдьыталаан, оскуола тутуутун, баар кыһалҕалар тустарынан матырыйааллар тиһиктэрин быыстала суох биэртэлээбитэ.
Оттон ол умнуллубат сыл, Үлэ Дьоруойа, аатырбыт ыанньыксыт Петр Ионович Яковлев аатын сүгэр Амма-Наахара орто оскуолатын саҥа дьиэтин Егор Борисов тус бэйэтэ тиийэн аспыта өнньүөстэргэ хас эмэ бүк үөрүүлээҕин таһынан, улахан эппиэтинэстээх буолбута. Тоҕо? Ол эбэтэр, Егор Афанасьевиһы кытта көрсүһүүлэригэр олохтоохтор нэһилиэктэрин салгыы сайыннарарга, тыа хаһаайыстыбатын производствотын кэҥэтэргэ, ыччаты тыа сиригэр олохтуурга, оҕо төрөөһүнүн ахсаанын үрдэтэргэ, олорор дьиэни тутуу көрдөрүүлэрин тупсарарга мэктиэ тылларын биэрбиттэрэ.
Дьэ, онтон ыла үс сыл ааспыта. Өнньүөстэр тылларыгар турдулар дуо? 2016 сыл тохсунньутугар Егор Борисов Өнньүөскэ эмиэ кэлбитэ, нэһилиэнньэни кытта эмиэ көрсүбүтэ. Амма-Наахара нэһилиэгин баһылыга Мария Захарова, бу кэм устата нэһилиэк олоҕор үчүгэй уларыйыылар тахсыбыттарын кэпсээбитэ. Ордук чорботон бэлиэтэнэринэн – нэһилиэнньэ ахсаана улааппыт, оҕо ахсаана элбээбит. Олорор дьиэни тутуу эмиэ иннин диэки хамсыыр, холобур, 2015 сылга 9 ыал саҥа дьиэ туттан киирбит. Сүөһү-сылгы ахсаана эмиэ улааппыт. Суотабай сибээс киирбит. Итини барытын бэлиэтээн туран, баһылык, аны нэһилиэккэ кииннэммит хочуолунайы, оҕо саадын уонна спортсааланы тутуу олус сытыытык турар боппуруостарынан буолаллар диэбитэ. Оҕо саадын биир группата билигин оскуола мастарыскыайыгар дьарыктанар.
Ил Дархан сорудаҕа
Бу көрсүһүү түмүктэринэн Ил Дархан хас да пууннаах сорудахтарын испииһэгэ оҥоһуллубута. Онтон бастакыларынан, СӨ бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы А.П.Дьячковскайга, СӨ Үөрэх уонна Экэниэмикэ министиэристибэлэрин кытта, 2020 уонна онтон салгыы сылларга “Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр үөрэхтээһини сайыннарыы” СӨ судаарыстыбаннай бырагырааматын оҥорорго Амма улууһун Өнньүөс сэлиэнньэтигэр 75 миэстэлээх оҕо саадын тутууну учуоттуурга диэн сорудахтаммыта.
Онон, өрөспүүбүлүкэ Аҕа баһылыгынан бигэргэммит “2012-2019 сылларга үөрэхтээһини сайыннарыы” Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай бырагырааматын интэнсиибинэй барыйаанынан 2019-2020 сылларга Өнньүөскэ 50 миэстэлээх оҕо саадын тутуу көрүллүбүтэ. Симиэтэтэ 60 мөл. солкуобай. Маныаха, 2019 сылга өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн үбүлээһин кээмэйэ 20 мөл. солкуобай буолуохтааҕа.
Оттон билигин аны кириисис ыган, үп тиийбэт диэн, оҕо саадын тутуутун боппуруостарыгар киһи дэбигис өйдөөбөт балаһыанньата үөскүөх курдугун иһин, олохтоохтор сэрэхэчийэллэрэ, кырдьык, оруннаах.
Сэбиэдиссэй санаата
Билиҥҥи турук хайдаҕый?
Полина Кононова, Амма улууһун Өнньүөс сэлиэнньэтин “Дуораанчык” оҕо саадын сэбиэдиссэйэ:
— Саахалланар туруктаах буолан, Мэҥэ Хаҥалас оройуоннааҕы суутун 2016 сыл муус устар 24 күнүнээҕи уурааҕынан, биһиги — Амма улууһун Өнньүөс сэлиэнньэтин “Дуораанчык” оҕо саадпыт салгыы үлэлиир кыаҕа суоҕунан билиниллибитэ. Билиҥҥи кэмҥэ оҕо саадын дьиэтэ көтүрүллэн турар.
Биһиги саадпыт 1970 сыллааҕы типовой тутуу этэ. Акылаата барыта эмэх буолан, истиэнэтэ арахсан, муостата атан хаалбыта, өһүөтэ эмиэ тэйбитэ. Икки “Бөлөрүүс” тыраахтарынан иһирдьэ киллэртэрэ, астара сатаабыппыт. Туһа суох. Сирэ ирэн, олох хамсыы турар. 1994 уонна 2006 сыллардаахха хапытаалынай өрөмүөн оҥоһуллубута да, табыллыбатаҕа.
Инньэ гынан, оҕо, киһи олоҕор кутталлаах, өһүөтэ хаһан баҕарар сууллан түһүөн сөп диэн, көтүрүллэргэ уураахтаммыта. Көтүрүллүбүтэ. Онон, урут 90-с сылларга “леспромхозтар” туттарбыт 25 миэстэлээх самалыктарыгар (пристрой), ититэр ситимин чөлүгэр түһэрбиппитин кэннэ, икки бөлөх кыһыны туораата. Биир бөлөхпүт оскуола мастарыскыайыгар киирбитэ. Онон иитэр-үөрэтэр үлэ тохтотуллубакка барда.
Төһө даҕаны итинник ыарахан усулуобуйаҕа олордорбут, үлэбитигэр үчүгэйбит. Бу күннэргэ биһиги “Дуораанчык” оҕо саадпыт иитээччилэрэ Чурапчы улууһугар ыытыллыбыт өрөспүүбүлүкэтээҕи педагогическай дьаарбаҥкаҕа ситиһиилээхтик кыттан кэллилэр. Саадпытын туруорсар кэммитигэр үөрэх миниистирэ Феодосия Габышева 2004 уонна 2015 сылларга кэлэ сылдьыбыта. Инновационнай өттүнэн үчүгэй үлэ барарын бэлиэтээбитэ. Өнньүөскэ саҥа оҕо саада тутуллуон наада диэбитэ. Биһиги 2015 сыл түмүгүнэн өрөспүүбүлүкэҕэ “Тыа сирин бастыҥ оҕо саада” ааты ылбыппыт. Улууспутугар эмиэ миэстэлэһэбит. Экологияҕа Үөрэх министиэристибэтин тирэх оҕо саада буолабыт.
Билигин сайын уоппускаҕа барыталаатыбыт. Күһүн балаҕан ыйыгар эмиэ ити дьиэлэрбитигэр киириэхпит… “Обрнадзор” түмүгүн кэтэһэ сылдьабыт. Дьэ, туох диэн буолар?!
Түмүккэ
Быйыл бэс ыйын 14 күнүгэр СӨ Ил Дархана Егор Борисов “СӨ тыатын хаһаайыстыбатыгар каадыр политикатын ыытыы ньымалара” ыйааҕа тахсыбыта. Бу —тыа сиригэр үлэлии барар исписэлииһи бэлэмнээһини чопчулуур ыйаах. Оттон эдэр исписэлиистэр, эдэр ыаллар кэлээт да, тута: “Оҕо саада баар дуо?” – дииллэрэ эрэбил. Онуоха, 50 миэстэ диэн, холобур бу нэһилиэккэ аҕыйах, онон, Өнньүөскэ кырата 75 миэстэлээх оҕо саадын тутуу боппуруоһа суһал быһаарыыны эрэйэр.
Ыспыраапка:
Өнньүөс – улуус биир түгэх нэһилиэгэ эрээри, Амма өрүс кэрэ кытылыгар турар буолан, хатыламмат айылҕатынан, булдунан-балыгынан, сирин аһынан – дьэдьэнинэн-отонунан, сөтүөтүнэн-сынньалаҥынан, сүөһү ииттэргэ өҥ сиринэн-уотунан, ыччат-дьон сөбүлээн олохсуйар дойдута. Билигин өнньүөстэр кыбартаалынай хочуолунайы туруорсан, туттара сылдьаллар, күһүн киириэхтээх. Нэһилиэнньэ күүһүнэн саҥа спортсаала тутуллар, эдэр исписэлиистэргэ анаан 4 кыбартыыралаах, толору хааччыллыылаах дьиэ тутулла турар.
Татьяна МАРКОВА,«Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru